Tíminn - 06.04.1984, Qupperneq 9

FOSTUDAGUR 6. APRIL 19(0
Mimrn
9
\\
á vettvangi dagsins
Enn um heimavinnandi húsmæður
Opið bréf til Katrínar Oddsdóttur frá Páli Péturssyni
■ Heiöraða Katrín.
Ég þakka þér kærlega hlýja kveðju í
Tímanum 23. mars varðandi tillögu þá
til þingsályktunar er ég flyt varðandi
lífeyrisréttindi húsmæðra þar sem ég
legg til að Alþingi álykti „að skora á
ríkisstjórnina að láta semja frumvarp til
laga um lífeyrissjóð fyrir þær húsmæður
sem ekki hafa þegar öðlast rétt til aðildar
að lífeyrissjóöi".
Það gleður mig að þér þykir ég hreyfa
þörfu máli. Reyndar þóttist ég viss um
það að ég ætti margan samherja varðandi
þessa tillögu. Ég hef nokkuð hugleitt
lífeyrissjóðsmál og hvernig þau hafa
þróast í velferðarþjóðfélaginu okkar og
komist á snoðir um það að þar má margt
betur fara. Raunar er það alveg furðu-
legt hvernig þau mál hafa fengið að
þróast án þess að maður fái séð að um
nokkurt skipulag hafi verið að ræða.
Hver hefði átt að skipuleggja? Alþingi?
Launþegasamtök? Svarið liggur ekki í
augum uppi en ég held að allir hljóti að
sjá að það er mjög óheppilegt hvernig
komið er. Lífeyrissjóðir eru fjöldantarg-
ir og bjóða sjóðfélögum mjög misjöfn
kjör. Sumir hafa verið byggðir upp af
mikilli framsýni og sjá mjög vel fyrir
sínum, en aðrir hafa brunnið upp á
verðbólgubálinu og eru vanmegnugir.
Langt er síðan að einstökum alþingis-
mönnum varð það ljóst að rétt væri að
stefna að einum lífeyrissjóði fyrir alla
landsmenn. Ég hef það fyrir satt að
Ólafur Jóhannesson hafi flutt sína jóm-
frúræðu á Alþingi um það efni. Pó hefur
ekkert miðað í rétta átt. Ótal smákóngar
stýra hver sínum sjóði og um þá stjórn
alla má fara mörgum orðum. I greinar-
gerð með tillögu minni læt ég fylgja
huglciðingar um það hvernig ég tel að
unnt sé að koma á einum lífeyrissjóði
fyrir alla landsmenn. Ég tel að vel gæti
komið til greina að ákveða innan tíðar
með lögum, að allir lífeyrissjóðir skuli
sameinaðir að liðnum nokkrum aðlög-
unartíma. Þetta gæti gerst t.d. árið 1995.
Undirbúningur gæti orðið þannig að frá
ákveðnum degi greiddu allir landsntenn
á starfsaldri tillag í sameiginlegan
lífeyrissjóð og þeir sem þess óskuðu
gætu fært réttindi sín úr sérlífcyrissjóði
Gfsli Kristjánsson:
Útlendingar við
störf á íslandi
■ Fyrir stuttu sögðu fjölmiðlar frá því,
að nú þurfi Norðurlandabúar ekki að
sækja um atvinnu- og dvalarleyfi hér á
landi. þótt þeir komi í atvinnuleit hér.
Þessa var getið í sambandi við komu
fólks er hér bauðst starf við fiskvinnslu.
Þetta er nokkuð nýtt og gott að vera laus
við mas og bras, sem ég hef staðið í um
aldarþriðjungs skeið til aðstoðar hús-
bændum og hjúum, sem þurftu að útfylla
heilmikil skjöl og gögnin síðan að kom-
ast til útlendingaeftirlitsins svo að félags-
málaráðuneytið gæti skoðað þau og veitt
leyfi ef verðugt þætti.
Nú upplýsir félagsmálaráðuneytið, að
aðeins þurfi Norðurlandabúar að mæta
hér með skrifleg gögn frá sveitarstjórn-
um sínum, er sýni og sanni hverjir þeir
séu hver sé hæfni þeirra, þá er ísland
þeim opið land. Fyrir nokkrum árum
gekk í gildi samþykkt um þetta efni milli
Norðurlandanna, að forskrift ráðherra-
nefndar, en þá var ísland ekki viðbúið
að vera með, en áskildi sér fyrirvara, af
ótta við of mikið innstreymi sem gæti
valdið vanda, og fyrirvarinn var veiting
leyfis hér til dvalar og starfa með þókn-
anlegri samþykkt ráðuneytis.
Þessa sögu kannast ég vel við, þar hef
ég staðið í hringiðu hlutverkanna rúman
aldarþriðjung.
Útlendingar
við sveitastörf
Á styrjaldarárunum 1940-1945 hvarf
fjöldi ungmenna úr sveitum landsins til
atvinnu fjarri heimabyggðum fyrst og
fremst á suðvesturhorn landsins og til
annarra þéttbýlisstaða.
Þótt ætlunin hafi verið að koma heim
aftur fór það svo, að þorri hinna ungu
staðnæmdist utan fyrir heimkynna. Af
þvi leiddi víða, að ættliðaskiptin við
bústörf í sveitunum trufluðust og þar
kom. að aldna fólkið, er eftir sat. hafði
hvorki þrek né heilsu til að gegna
erfiðustu störfunum og úr einhverri átt
hlaut að koma aðstoð til þess að býli
féllu ekki úr byggð.
Strax að loknu stríði kom ég heim til
landsins, eftir langa útivist. Kynntist ég
fljótt bændum vítt um sveitir og var þá
oft spurður hvernig best yrði leystur sá
skortur, er var á vinnuafli við sveitastörf.
Þá þegar hafði ég fengið fyrirspurnir
austan yfir fslandsála um hvort mögu-
leikar væru á íslandi til atvinnu fyrir
ungmenni, er þá höfðu hug á að kynnast
fólki með öðrum þjóðum. eftir langa
innilokun á heimaslóð, og helst þótti
álitlegt, að fara þangað. sem land og
þjóð lá ekki í örtröð eftir sprengjuárásir,
hallæri og hörmungar af völdum styrjald-
arinnar. I fyrstu röð voru það dönsk
ungmenni, sem til mín leituðu. fyrst fyrir
tilstilli fólks, sem ég þekkti og mér höfðu
kynnst í ýmsum hlutum Danmerkur, og
þar sem hér um ræddi eingöngu viðhorf
til sveitastarfa var auðsætt, að með því
að kanna hæfni umsækjenda annars
vegar og óskir bænda um aðstoð til
ákveðinna hlutverka mundi unnt að
samrýma viðhorfin ef leyfi yfirvalda yrði
heimilað um innflutning vinnuafls.
Á skömmum tíma féll þetta allt í ljúfa
löð og strax vorið 1947 komu hingað
nokkrir tugir danskra pilta til bústarfa á
íslandi. Og boltinn valt og óx ört. Næstu
ár stækkaði hinn árlegi hópur og ungar
stúlkur komu með. Þetta þótti vel til
takast, enda var Ieitast við til hins ítrasta
að vanda val ungmenna og á hinn bóginn
voru þau ekki send til hvers sem óskaði
aðstoðar þeirra.
Þýska verkafólkið
Búnaðarþing 1947 samþykkti að leita
aðstoðar atvinnumálaráðuneytisins með
könnun og framkvæmd við innflutning
vinnuafls til aðstoðar bændum. Á næsta
Búnaðarþingi (1949) var ítrekuð sam-
þykkt um þctta efni og óskað skjótrar
úrlausnar. Ráðuneytið hófst strax handa
og varð að ráði, að til Þýskalands voru
sendir tveir menn, er í samráði við
íslenskan konsúl í Lúbeck, skyldi ráða
hingað 200 manns til sveitastarfa. Þegar
þetta var auglýst í Þýskalandi streymdu
umsóknir inn svo að vandi var á höndum,
en hæfni fólksins til bústarfa á íslandi var
ekki létt að meta. Niðurstaðan varð, að
hingað komu í maí 1949 rúmlega 180
manns, síðar um sumarið bættist í
hópinn svo að samtals komu á þessum
vegum full 300 en beiðnir bænda um
starfslið námu 330 manns, konur og
karlar. í kring um þetta varð mikið
vafstur, bæði við ráðningar, flutninga til
landsins og ekki síst í sambandi við
ýmsar vistir. Gagnkvæmt urðu ýmsir
fyrir vonbrigðum og sundurlyndi spratt í
því sambandi í nokkrum tilvikum svo að
af því leiddi málaferli. Hvarf sumt af
fólkinu því fljótt úr vistum, ýmsir fóru
fljótlega til Þýskalands eða eitthvað
annað svo að þegar árið var liðið töldust
hér eftir aðeins 190 einstaklingar, enda
þótt vistráðning fyrirfram væri undirrit-
uð tii tveggja ára. Álitlegur hópur þess-
arar tölu voru konur, sem þegar voru
orðnar íslenskir ríkisborgarar með því
að giftast íslenskum bændum. Og það
skal sagt og undirstrikað hér. að margar
þessarar þýsku kvenna hafa reynst hér
fyrirmyndar húsmæður landi sínu og
þjóð til sóma og til virðingar heimilum,
er þær hafa stjórnað með heiðri og heill.
Að dómi þeirra, sem stóðu fyrir
athöfnum í þessu sambandi, varð þessi
viðleitni og árangurinn alls ekki í sam-
ræmi við það, sem menn höfðu vænst
fyrirfram. og misfellur þar á miklu fleiri
en kostir, enda ekki aftur sýnd viðleitni
af sama tagi til útvegunar vinnuafls að
utan.
Nýr áfangi
Störf þau, er ég hafði lagt af mörkum
á árunum 1947-1952,. til yistunar ungs
fólks frá Danmörku aðallega. báru góð-
an og ágætan árangur, enda jafnan
útvalinn hópur með meðmælabréf frá
fyrri húsbændum. Þegar þýska fólkið
hvarf úr sveitum óx eftirspurn eftir
Norðurlandabúum og það leiddi til þess,
að húsbændur mínir mæltust til þess. að
ég annaðist útvegun fólks, en í sambandi
við þýska fólkið hafði ég engin hlutverk
á starfsskrá.
Á næstu árum varð síðan ört inn-
streymi ungs fólks til bústarfa hér, á
árunum 1956-1960 samtals 220-340
manns árlega, þar af yfirgnæfandi meiri-
hlutinn dönsk ungmenni, sem komu
hingað beint úr lýðskólum og íþrótta-
skólum, sérstaklega valin af kennurum
og skólastjórum skólanna og hver vistun
miðuð við þau aðalhlutverk, sem ís-
lenskir bændur tilgreindu með óskum
sínum um útvegun vinnuafls
Það skal sagt um leið og þessa er getið,
að hver einstaklingur var fyrirfram ráð-
inn til ákveðins bónda og sú skráning öll
fór fram á mínum vegum hér en ytra hjá
íslenskum kennara í Sönderborg, Jóni
Þorsteinssyni, frá Dalvík, sem í þessu
efni veitti ómetanlega aðstoð árum sant-
an og hefur aldrei fengið þakklæti né
umbun fyrir, en þær ráðstafanir voru í
reynd ómetanlegar.
Með þessi mál hef ég síðan farið til
þess dags, er ég lét af störfum hjá
Búnaðarfélagi íslands eða um rúman
aldarþriðjung samtals.
Árangurinn telst mér til að sé nálægt
2700 vistráðningar útlendinga, sem ég
hef annast og þar af eru rétt um 2000
Danir. Þegar svo bætist við þessa tölu
300 þýskir borgarar 1949, nemur tala
útlendinga. til bústarfa ráðnir á um-
ræddu skeiði, rétt um 3000 manns. Við
þetta bætist svo eitthvað af fólki, sem
einstaklingar hafa ráðið til sín, en það er
ekki stór hópur. Hversu meta skal að
verðleikum það vinnuafl, sem á nefndan
hátt er fengið til starfa í sveitum landsins
um aldarþriðjungs skeið, læt ég öðrum
eftir. En ég vona að öll aukaverk mín,
langtímum saman. sem kröfðust oft
tvöfalds vinnuálags. hafi sem víðast
orðið til gagns og góðs, og milli bænda,
hjúa og heimila, báðum megin íslandsála
veit ég gagnkvæm kynni hafa skapast og
vinátta víða mótast.
Á öðrum vettvangi er tilefni að gera
máli þessu umfangsmeiri skil.
til þessa sjóðs um nokkurra ára skeiþ til
baka. Eldri sjóðirnir storfuðu áfram til
þess að greiða lífeyri til þeirra sem eiga
þar réttindi meðan þeim endast fjármun-
ir eða þar til samkomulag næðist um
inngöngu sérsjóða í lífeyrissjóð allra
landsmanna.
Næstu skref
Þetta er verkefni sem við verðum að
leysa með einum eða öðrum hætti í
framtíðinni en það sem allra brýnast er
að gera er að leysa vanda þeirra sem eru
algjörlega réttlausir. Þar hygg ég að
húsmæður, sem unnið hafa á heimilum
sínum og fjölskyldna sinna. án þess að
taka formlega laun úr hendi einhvers
atvinnurekanda, séu stærsti hópurinn og
sá verst setti. Þær njóta að vísu ellilauna,
en þau nægja hvcrgi nærri til framfærslu.
Fjölskyldan er hornsteinn þjóðfélags-
ins og vinna við barnauppeldi. heimilis-
störf og aðhlynningu sjúkra og lasburða
á heimilum eru mjög mikils virði og síst
minna virði en þau störf sem eru innt af
hendi gegn þóknun utan heimilis. Þess
ber og að gæta að með heimavinnu spara
húsfreyjur ríki og sveitarfélögum oft
miklar fjárhæðir með því að gæta barna
sinna sjálfar eða hjúkra gömlum og
sjúkum. Þess vegna er réttmætt að ætlast
til þess að ríkið leggi fram stofn að
sjóðnum til þess að unnt sé að hefja strax
greiðslur til þeirra húsmæðra sem þegar
eru komnar á eftirlaunaaldur. Þótt gcra
verði ráð fyrir að heimavinnandi hús-
mæður greiði til sjóðsins í framtíðinni og
þær eldri fái einnig tækifæri til þess að
kaupa sér aukinn rétt.
Jóhanna byrjar að sífra
Ég held að flestir viðurkenni að eitt
allra alvarlegasta misrétti í þjóðfélaginu
. sé hve eftirlaunaaðstaðan er misjöfn og
þess vegna gerði cg ráð fyrir að þessi
tillaga mín ætti greiða leið í gegnum
Alþingi. Mér kom því nokkuð á óvart
þegar ég sá í Tímanum 29. mars að
Jóhanna Sigurðardóttir alþm. var farin
að sífra. Þaðer að vísu ekki nýnæmi fyrir
okkur alþingismenn að Jóhanna sífri.
Hún vill gjarnan vekja á sér athygli og
gerir það ekki með því að vera sjarmer-
andi eða skemmtileg heldur með því að
sífra og nöldra. Jóhanna er eljusöm og
fer oft í ræðustól. Sem betur fer er hún
þar sjaldan lengi í einu því að hún les
einstaklega hratt og er því tiltölulega
fljót að ryðja úr sér í hvert skipti. Hún
flytur oft mál á Alþingi og sömu málin
gjarnan þing eftir þing. Sum þeirra eiga
rétt á sér, önnur ekki. Eitt af málum úr
.syrpu Jóhönnu er tillaga sem er á þessu
þingi á þingskjali nr. 5 en þar leggur hún
til „að makalífeyrir verði gagnkvæmur
hjá lífeyrissjóðum þannig að bæði kynin
njóti sambærilegra réttinda til makalíf-
eyris eftir því sem reglur lífeyrissjóðanna
kvcða á um".....Áunnin stig hjóna eða
sambúðarfólks verði lögð saman og
skipt til helminga á sérreikninga þeirra
fyrir þann tíma ersambúð varir. Sérhver
aðili faí þannig grciddan lífeyri í sam-
ræmi við áunnin stig. Þeir sent eru
heimavinnandi eða fráskildir fari ekki
varhluta af áunnum lífeyri".
Eins og allir hljóta að sjá cr þetta
engan veginn fullnægjandi lausn á vanda
heimavinnandi húsmæðra. Þó konan fái
helminginn af áunnum rétti eiginmanns.
Alltof margar yrðu með þessu móti
settar hjá og skildar eftir réttlausar.
Þrátt fyrir þetta fer Jóhanna að reyna að
halda því fram að sín tillaga sé sú sama
og mín. Það er vel cf Jóhanna vill vinna
að úrbótum í lífeyrismálum húsmæðra
en það gerir hún best með því að styðja
tiliögu mína en ekki meö því að nöldra
gegn henni í blööunum. Þrátt fyrir
frumhlaup Jóhönnu trcysti ég á stuðning
Alþingis við tillögu mína. Einnig treysti
ég því að Alþingi fallist á frumvarp Jóns
Helgasonar landbúnaðarráðherra um
breytingu á lífeyrissjóði bænda þannig
að eftirlaunaréttur sveitakvenna verði
tryggður, en þaö frumvarp er einnig til
umfjöllunar á Alþingi.
Með bestu kveöjum.
Páll Péturssun.
Hörður Sigurgrímsson:
RÍKISBÚ?
■ Eftir áramótin varð dálítið upphlaup
í blöðum og útvarpi vegna þeirrar
ákvörðunar ráðamanna að hætta rekstri
tilraunabús í sauðfjárrækt á Reykhólum.
Sparnaðarráðstöfun segja menn. Talað
er um að flytja tilraunirnar frá Reykhól-
um að Hesti.
Undir þessum fréttalestri datt mér í
hug að fyrst á að fara að spara mætti
spara meira-f þessum rekstri án þess að
tapa niður hagnýtum tilraunum.
Ríkið rekur fjárbú við bændaskólann
á Hvanneyri. Skólinn þarf að hafa það
vegna kennslu og til að halda uppi reisn
staðarins. Tilraunirnar á Hesti og Reyk-
hólum gætu alveg eins verið á Hvanneyri
og búið þó notast við kennsluna. Á
Hvanneyri þyrfti að byggja betra fjárhús
en þess þarf líka á Hesti.
Á fjárlögum fær Reykhólabúið kr.
530 þúsund. búið á Hesti kr. 1.027.000,
en skólabúið á Hvanneyri kr. 5.230.000
til búrekstrar og auk þess kr. 1.767.000
til tilrauna. Dálítið ætti að rúmast innan
þessa ramma eins og oft er sagt þessa
dagana.
Á Reykhólum og Hesti eru engin
mannvirki, sem ekki nýtast við venjuleg-
an búskap. Því ekki að spara ríkisféð,
selja Reykhóla og Hest og hressa aðeins
upp á fjárbú Hvanneyrarskólans í leið-
inni?
Þetta er ef til vill full byltingarkennt,
og þeim, sem þessum hlutum ráða, þyki
nóg að leggja eitt ríkisbú niður á fyrsta
sprettinum. En þá ættu þeir að byrja á
Hestbúinu. Lofa Vestfirðingum aðhalda
sínu blómi eins og segir í kvæðinu.
Óþarfa rausn að ríkið reki tvö tilrauna-
bú í fjárrækt í sama hreppnum við sömu
landkosti.
27. mars 1984
Hörður Sigurgrímsson