Tíminn - 21.03.1986, Blaðsíða 12

16 Tíminn
Föstudagur 21. mars 1986
BÓKMENNTIR
llillllll
IIUIIIIIIIIlllllllllllllllllllllll
Módernismi og raunsæi
1’orslc‘inn Antonsson:
Sjáendur og utangardsskáld,
greinasafn uni hækur, höfunda, les-
endur,
Skákprent, 1985.
Þetta er eiginlega dálítið skrýti-
lega samansett bók. Hún er safn af
blaðagreinum og útvarpspistlum, og
þar að auki eru í henni tvær veiga-
miklar ritgerðir sö^ulegs efnis, um
kynduga einstaklinga sem lifðu fyrr á
öldinni og margir vita cnn dcili á.
Allt cfnið snýst rheira og minna um
bókmenntir, innlendar og erlendar,
gamlar og nýjar. I’að nýstárlega við
jiessa bók er að í hcnni er safnað
saman grcinaskrifum eftir tiltölulega
ungan höfund, sem ekki hefur enn
skapað sér þá frægð að allt cftir hann
sé talið til gullkorna sem varðvcita
verði á bók.
Ritgerðirnar tvær standa fremst í
bókinni og af þeim dregur hún nafn.
Sjáandinn cr Jochum M. Eggerts-
son, öðru nafni Skuggi, og' utan-
garðsskáldið er Jóhanncs Birkiland.
Eg er ókunnugur ritvcrkum beggja
þessara höfunda og kann því ekki að
dæma um vinnubrögð Þorsteins cða
trúverðugleika hans við efriið. En
hins vcgar fann ég ekki annað við
lestur greinanna en að hann hcfði
kynnt sér efniviðinn rækilega og að
honum tiekist að gefa býsna greinar-
góða mynd af báðum þessum kyn-
legu kvistum. Líka er þaö álit mitt aö
hann hafi hér unnið heldur þarft verk
með því aö kafa ofan í ritverk þess-
ara tveggja manna og drtiga kjarn-
ann úr þeim sarnan í aðgengilegt
mál. Meðal annars fannst ntérgagn-
legt aö fá útdráttinn, scm þarna er.
úr skáldsögunni Sjödjöflahúsiö eftir
Jóhannes Birkiland. Hún er hvað
sem öðru líður þáttur úr íslenskri
bókmenntasögu sem ég hygg að
fáum bókmcnntamönnum hafi verið
kunnur áður. Aftur á móti má trú-
lega telja þaö til ofrausnar aö prenta
þessa rjtgerð um Jóhannes hér í bók-
inni. Eins og menn vita birtist rit-
gerðin í Skírni nú um áramótin síð-
ustu og vakti að ég hcld töluverða at-
hygli þar. Ég á ckki von á að menn
vilji telja endurprcntun hennar á bók
aðeins tveim eða þrcm mánuðum
seinna vcra bcinlfnis orðna tíma-
bæra.
Að þessu loknu fylgja í bókinni
nokkrar greinar um íslenska sagna-
gcrð síðustu ára, cn í scinni hluta
hennar eru stuttar greinar um all-
margar crlendar bækur. Þær greinar
Þorsteinn Antonsson.
eru með hreinu ritdómasniði og nán-
ast eingöngu kynning á viðkomandi
bókum. Flest eru þetta bækur sem
standa á einn eða annan hátt upp úr í
heimsbókmcnntunum, og ég sé í
sjálfu sér ekkert athugavert við þau
skrif. Þar er ekki kafað djúpt í
verkin. en ég get svo sem ímyndað
mér að ýmsum geti þótt gagnlegt að
lesa þarna upplýsingar um ýmsar
góðar erlendar bækur. kannski til að
undirbúa sig fyrir Iestur þeirra og
nánari eigin krufningu.
Það er hins vegar varðandi greinar
Þorsteins um nútímabókmenntirnar
sem ég tel óhjákvæmilegt að gera
nokkrar athugasemdir. Þar fer lield
ég ekki á milli mála að hann hcfur
rangt fyrirsér í veigamiklum atriðunt
sem snerta mat á ýmsum bók-
menntaverkum frá síðustu árum.
Þetta snertir fyrst og fremst ís-
lenska skáldsagnagerð síðustu ára.
Hann skilur þar á milli tveggja hug-
taka sem liann nefnir módernisma og
raunsæi. Svo hið síðara sé tekið á
undan þá hygg cg að það sé rétt hjá
honum að margarskáldsögursíðustu
ára megi teljast raunsæjar í hefð-
bundnum skilningi, en aftur á móti
er heildarmat Þorsteins á þeim
kolrangt.
Það sem hcfur verið að gerast í
skáldsagnagerðinni er að höfundar
hafa í stöðugt ríkari mæli tekist á við
efni úr samtímanum og fjallað um
þau á raunsæjan liátt. Einna hæst ber
í því efni verulegan fjölda af skáld-
sögum sem fjalla á einn cða annan
hátt um konur og stöðu þeirra í þjóð-
félaginu. Um þessi verk talar Þor-
steinn með takmarkaðri virðingu og
telur þau lítils virði, og þar fer ekki á
milli mála að mat hans er rangt. Það
sem hefur verið að gerast er það að
vcrulegur fjörkippur hefur færst í
skáldsagnagcrðina og hún hefur
færst nær samfélagsveruleikanum en
áður. Þetta hefur orðið til þess að
vekja áhuga hjá lcsendum og jafn-
framt ýtt á eftir rithöfundum um að
skrifa slík verk. Ég held að það
blandist engurn, sem til þekkir. hug-
ur um að þetta er nýjung scrn á síð-
ustu árum hefur fætt af sér mprg ágæt
verk og fjöldann allan af góðum
nriðlungsverkum.
Sömuleiðis er ég mjög ósaminála
því sem Þorsteinn segir þarna um
módernisma. Hugtakið módernismi
hefur raunar til þessa vcrið notað um
nýjungar í Ijóðagerðinni hér heima í
kringum seinna stríð, og ég þckki
það ekki annars staðar frá að það
hafi verið notað um skáldsagnagerð-
ina. Ég er vanari því að þar sé tekið á
öðru fyrirbæri, sem cr ekki síður
merkilegt í skáldsagnagerðinni hér
síðustu tuttugu árin en það sem Þor-
steinn nefnir raunsæi. Það fyrirbæri
er mér tamast að tala um sem anti-
róman eða andskáldsögu. Það felst í
því að veruleiki skáldsögunnar er rif-
inn úrtcngslum við raunheiminn úti í
þjóðfélaginu og hann fær að vaxa og
þróast í samræmi við eigin innri
lögmál. I rauninni er antirómaninn
því algjör andstæða rausæisins, ann-
ars vegar er óheft hugmyrrdaflug og
hins vegar harðar kröfur um fullt
samræmi við raunveruleikann. Eins
og menn vita er Guðbergur Bergsson
helsti fulltrúi fyrrnefndu vinnu-
bragðanna, en fleiri höfundar hafa þó ,
beitt þcim með góðum árangri, svo
sem Svava Jakobsdóttir ogThor Vil-
hjálmsson. og raunar Halldór Lax-
ness líka.
Þorsteinn lætur þannig í bók sinni
að þessi tegund verka sé að koðna
niður, og þar með lífsvon íslenskrar
skáldsagnagerðar, sem felist í henni.
Þar er hann seinheppinn, því aö
núna fyrir jólin komu út ágætar bæk-
ur í antirómanstíl, Leitin að landinu
fagra eftir Guðberg Bergsson.
Froskmaðurinn eignuð Hermanni
Mássyni, og raunar má einnig telja
Oktavíu Vésteins Lúðvíkssonar.
Allt eru þetta úrvalsverk, og skilji ég
Þorstein Antonsson rétt þá afsanna
þau þá kenningu hans að það, sem
hann kýs að nefna módernisma í ís-
Ienskri skáldsagnagerð, sé á útleið.
Hins skal þó getið að bókin er
skrifuð á lipru og læsilegu máli og
töluverðan skemmtilegan fróðleik er
í henni að finna. Bókfræðilega séð er
það þó slæmur galli á henni að hvergi
er getið um það hvar greinarnar hafa •
birst á prenti áður. Slíkt hefði þurft
að nefna aftan við hverja þeirra um
sig eða síðast í bókinni. Prentvillur
og smáskekkjur eru nokkrar. Einna
verst er að séra Jón Magnússon
þumlungur er nefndur „Jón Magnús-
son sálarháski" á bls. 17, og skáld-
saga Ólafs Hauks Símonarsonar,
Vatn á myllu kölska, heitir „Vatn á
milli kölska" á bls. 70.
Eysteinn Sigurðsson.
&
WFŒXÆSIA
-góð vöm gegn
verðhækkunum
A lþýðusamband íslands beinir þeim tilmælum
/\til alls launafólks að það taki virkan þátt í
verðlagseftirliti. í meðf. töflu eru upplýsingar
Verðlagsstofnunar um verð á nokkrum vörum
Þú getur gerst virkur þátttakandi í
verðgæslunni með því að skrá niður
verðið þar sem þú verslar.Fáir þú ekki
fullnægjandi skýringu á því verði sem
þú þarft að greiða hringdu þá í kvörtun-
arsíma Verðlagsstofnunar 91-25522,
sendu kvörtun til Verðlagsstofnunar /7 >
Borgartúni 7, 105 Reykjavík eða / /aF-
hafðu samband við þitt verkalýðs-
eða neytendafélag.
KÖNNUN VERÐLAGSSTOFNUNAR ■r—1 rt WRÐGE&A
Vörutegundir Alg. verð í stórmörkuðum á höfuðb.sv. Alg. verð í kjörbúð á höfuðb.sv. Nafn á búð: Nafn á búð: Nafn á búð: Nafn á búð:
Kjúklingar 1 kg 210 kr. 230-260 kr.
Vínarpylsurlkg 240-270 kr. 270 kr.
Egg Ikg 98-120 kr. 98-120 kr.
Fransman fr. kart. 700 g 95 kr. 105 kr.
Þykkvabæjarfr. kart.700g 95 kr. 105 kr.
Hvítkál 1 kg 27-30 kr. 30-40 kr.
Tómatar 1 kg 170-180 kr. 190-220 kr.
Alpa smjörlíki 400 g 65 kr. 69 kr.
Akrablómi smjörlíki 400 g 68 kr. 72 kr.
Robin Hood hveiti 5 Ibs. 95 kr. 102 kr.
Pillsbury hveiti 5 Ibs. 75 kr. 81 kr.
Juvel hveiti2kg 45 kr. 55 kr.
Dansukker strásykur 2 kg 40 kr, 43 kr.
Kellogg’s corn flakes 375 g 98 kr. 103 kr.
K.Jónsson gr.baunir'/idós 29 kr. 30 kr.
Ora gr. baunir Vi dós 31 kr. 35 kr.
Tab innih.30 cl 19 kr. 19 kr.
Egils pilsncr innih. 33 cl 29 kr. 29 kr.
MSísll 107 kr. 107 kr
í samstaifi Alþýðusambandsfélaganna og neyt-
endafélaga einstakra byggðalaga mun verð á
þessum ogfleiri vörum verða kannað víðs vegarum
landið nœstu daga.
ALÞÝÐUSAMBAND
ÍSLANDS
KLIPPIÐ UT