Tíminn - 26.06.1986, Síða 7

Fimmtudagur 26. júní 1986
Tíminn 7
Er æskilegt að eitt fyrirtæki stundi
jafn viðamikinn rekstur og raun ber
vitni á stað sem þessum?
„Ég tel að reynsla hafi sýnt að á
stöðum eins og þessum er samvinnu-
rekstur mjög heppilegt rekstrar-
form. í gegnum tíðina hefur ein
greinin stutt aðra og þannig skapað
meira atvinnuöryggi en annars hefði
orðið. Það er ákaflega sjaldgæft að
allar greinarnar eigi í vök að verjast
samtímis þó sú hafi því miður orðið
raunin á síðasta ári. Á því ári
hjálpaðist allt að til að gera rekstur-
inn óhagkvæman. Landbúnaðurinn
á í miklum erfiðleikum. Sjávarút-
vegurinn var erfiður á síðasta ári.
Sérstaklega á þetta við um fisk-
vinnsluna. Loks átti verslunin í dreif-
býli í vök að verjast. Yfir langan
tíma litið hafa þessar greinar hins
vegar stutt hver aðra og ég tel að
heppilegt sé fyrir kaupfélagið að
halda áfram að starfa á öllum þessum
sviðum samtímis."
Er dreifbýlisverslun rekin á
skynsamlegan hátt að þínu mati t.d.
með tilliti til vöruframboðs?
„Ég held að það sé nauðsynlegt að
gera róttæka breytingu á samvinnu-
versluninni. f dag reyna kaupfélögin
í dreifbýli að gera allt fyrir alla.
Þetta leiðir til þess að við þurfum að
hafa gífurlegt vöruframboð og þar
með að fjármagna stóran lager. Við
erum að reyna að veita mikla þjón-
ustu en verðum fyrir vikið með
lélegri rekstur en annars væri. Þetta
leiðir einnig til þess að vöruverð í
verslunum okkar verður hærra en
æskilegt er. Við verðum að ákveða
hvar draga skuli mörkin í þessu efni.
Ef hægt væri að takmarka vöru-
framboð að nokkru leyti myndu um
leið skapast möguleikar til þess að
lækka vöruverð og skila betri af-
komu. Góð afkoma kaupfélagsins í
byggðarlagi eins og þessu er mikið
hagsmunamál félagsmanna, því hún
tryggir þeim betri afkomumögleika
og meira atvinnuöryggi."
Hvers vegna tekur kaupfélagið
þátt í hlutafélaga-rekstri hér?
„Hér á Höfn erum við þátttakend-
ur í fjórum hlutafélögum. f fyrsta
lagi erum við þátttakendur í fiski-
mjölsverksmiðju Hornafjarðar. f
því tilviki voru áhugasamir útgerðar-
menn sem vildu beita sér fyrir þess-
um rekstri og tóku höndum saman
við kaupfélagið. Landsbankinn
gerði á sínum tíma kröfu til þess að
þarna yrði um hlutafélag að ræða.
Síðar kom sveitarfélagið með hluta-
fé í þennan rekstur líka. Stofnun
þessa fyrirtækis var ekki eingöngu
fyrir vilja kaupfélagsins heldur fyrir
baráttu áhugasamra útgerðar-
manna. Það var talinn styrkur að
hafa kaupfélagið með í þessum
rekstri og síðar sveitarfélagið. -
Þetta var á fyrstu árum loðnuveið-
anna sem þá voru stundaðar hér við
bæjardyrnar. í öðru lagi má nefna
fyrirtæki sem heitir Borgey hf. Það
fyrirtæki er helsta starfandi útgerð á
Hornafirði. Árið 1946 var það stofn-
að til þess að kaupa hingað bát og þá
var kaupfélagið þátttakandi auk um
50 annarra hluthafa. Kaupfélagið
var ekki mjög stór þátttakandi í
upphafi. Þróunin varð hins vegar sú
að þeir einstaklingar sem upphaflega
stóðu að stofnuninni heltust úr lest-
inni og seldu sín hlutabréf. Orsök
þess var sú að í upphafi gekk rekstur-
inn ekki vel. Um 1965 átti kaupfélag-
ið um 75% hlutafjár. Þriðja hlutafé-
Kaupfélag Austur-Skaftfellinga, Hornafirði.
. Texti: Hilmar Þ. Hilmarsson.
lagið sem við erum þátttakendur í er
vélsmiðja Hornafjarðar en þar eig-
um við 30%. Upphaflega voru hér
þrjár vélsmiðjur sem einstaklingar
ráku. Þeir vildu hætta þessum rekstri
og sameinast. Þeir óskuðu eftir því
að kaupfélagið kæmi innf þessa sam-
einingu sem stærsta fyrirtækið á
staðnum. í fjórða og síðasta lagi
erum við hluthafar í fyrirtæki sem
heitir Verbúðir hf. sem var stofnað
til þess að veita sjómönnum og
landverkafólki húsnæði. Kaupfélag-
ið á 1/3 í því fyrirtæki en útgerðar-
menn 2/3.“
í hlutafélagarekstri er sú leið opin
að auka eigið fé með hlutabréfaút-
boðum. Þessa leið er ekki hægt að
fara þegar um samvinnufélög er að
ræða. Væri ekki skynsamlegt að
gefa félagsmönnum kaupfélaga kost
á að kaupa einhverskonar stofnbréf
í félögum sínum?
„Þetta er galli sem er samvinnu-
rekstri nokkur fjötur um fót. f
hlutafélögum er hægt að fá inn
fjármagn sem er hvortveggja í senn
áhættufjármagn og fjármagn sem
vaxta- eða arðkvöð er ekki á. Ég get
ekki séð að samvinnufélög geti fari
fram á við félagsmenn að þeir leggi
fjármagn í reksturinn án þess að
veita þeim um leið einhverskonar
tryggingu fyrir arðgjöf eða einhver
sérréttindi. Ég held að nauðsynlegt
sé að félagsmenn eigi kost á að
leggja fé í samvinnufélögin og á
þann hátt sé hægt að tryggja aukna
þátttöku og ábyrgð frá þeirra hendi.
Þarna gæti komið til sala einhvers-
konar stofnbréfa. Það er orðið mjög
aðkallandi að finna í þessu eitthvert
það form sem menn gætu orðið
ásáttir með.“
Hermann Hansson, kaupfélagsstjóri á skrifstofu sinni.
lítill eftir breytingu sem þessa,
„Nei, því hver félagsmaður hefði
eftir sem áður aðeins eitt atkvæði
hvort sem hann ætti eitt stofnbréf
eða tíu. Hann fengi afslátt og arð í
hlutfalli við viðskipti sín við félagið
sem er í fullu samræmi við samvinnu-
hugsjónina. Þetta er sá kjarni sem
alltaf mun skilja á milli samvinnufé-
laga og hlutafélaga."
Nú eiga mörg kaupfélög við
rekstrarerfiðleika að stríða. Hvað er
til ráða í því efni?
„Við verðum að þora að gera
breytingar. Það er ekki lengur hægt
að halda áfram á þeirri braut sem við
erum á. Við erum á leið niður
brekku eins og er því verður að
hætta. Ein sterkasta stoð samvinnu-
hreyfingarinnar á fslandi hefur verið
landbúnaðurinn. Við verðum að
horfast í augu við þá staðreynd að
bændum þarf að fækka nokkuð.
Þessi fækkun verður þó að eiga sér
stað í áföngum. Ég er ekki frá því að
eftir u.þ.b. 3 ár muni komast á
jafnvægi í þessari atvinnugrein.
Samvinnhreyfingin á góða mögu-
leika á verslun, sérstaklega ef litið er
til dreifbýlis. Ef okkur tekst að finna
þær leiðir sem tengja félagsmenn
betur við samvinnuverslun og við
höfum rætt í þessu viðtali þá er hér
engin hætta á ferðum. Samvinnu-
hreyfingin hefur alla burði til þess að
standa sig vel í sjávarútvegi og hefur
þegar sýnt það í verki. Því starfi þarf
að halda áfram.“
Lokaorð?
„Við þurfum að leggja af stað upp
brekkuna. Það mikla tap sem varð á
síðasta ári má ekki endurtaka sig.
Ég er ekki viss um að öllum kaupfé-
lögunum takist að snúa við á þessu
ári. Við verðum að nýta okkur allar
tilteknar leiðir til þess að bæta
reksturinn. Til langs tíma litið er
betra fyrir félagsmennaðþjónustan
minnki einhvers staðar ef hægt er í
staðinn að bæta reksturinn. Ef þetta
tekst verður samvinnuhreyfingin
hér eftir sem hingað til öflug í
uppbyggingu atvinnulífsins og á því
er brýn þörf á íslandi í dag.“
Er ekki nauðsynlegt að veita fél-
agsmönnum vel skýrgreind réttindi i
kjölfar stofnbréfanna?
„Þetta er mjög mikilvægt atriði.
Um leið og við leggjum félagsmönn-
um á herðar ákveðnar skyldur þurf-
um við að veita þeim ákveðin rétt-
indi. Réttindi til félagsmanna hafa
alltof mikið gleymst á undanförnum
áratugum. Félagsmenn verða að fá
ákveðin forréttindi."
Hvernig er hægt að framkvæma
þetta?
„Þetta mætti t.d. framkvæma á
þann hátt að gegn framvísun félags-
skírteinis fengju félagsmenn ákveð-
inn afslátt þegar þeir væru búnir að
versla fyrir einhverja ákveðna upp-
hæð í félagi sínu. Á þennan hátt
gætum við endurheimt viðskipta-
tryggðina sem er um of að hverfa frá
okkur. Menn meta peningalegan
ávinning ákaflega mikils í þessu
sambandi."
Væri munurinn á samvinnufélög-
um og hlutafélögum ekki orðinn
„Menn vilja veraof góðir og
gera of mikið fyrir margat(
Viðtal við Hermann Hansson kaupfélagsstjóra hjá Kaupfélagi Austur-Skaftfellinga