Tíminn - 15.10.1986, Page 10

10 Tíminn
"'■ WU MINNING
Miövikudagur 15. október 1986
Þórir Baldvinsson
í dag, miðvikudag, er til moldar
borinn frá Dómkirkjunni í Reykja-
vík Þórir Baldvinsson, arkitekt og
fyrrverandi forstöðumaður Teikni-
stofu landbúnaðarins. Við Þórir vor-
um frændur og vinir, því hann og
Guðrún, móðuramma mín, voru
systkinabörn. Þórir var orðinn 85
ára þegar hann lést og búinn að lifa
flesta jafnaldra sína, þótt heilsulítill
væri lengst af, og enda þótt hann
hefði verið rúmfastur í ein þrjú ár
kom mér fráfall lians að sumu leyti
á óvart. Útaf fyrir sig hefði hann allt
eins getað orðið 100 ára, sem nú
minnir enn á þá lexíu að maður á að
vera duglegri að rækta frændsemi
og vináttu, ekki síst þegar í lilut eiga
ntenn eins og Þórir, sem var allra
manna gáfaðastur og skemmtilegast-
ur.
Þórir var með hávöxnustu mönn-
um sínnar kynslóðar, þótt fáir núlif-
andi muni eftir honum öðru vísi en
hálfbognum, því rúmlcga tvítugur
að aldri fékk hann lömunarveiki
vestur í Bandaríkjunum og var lam-
aður ncðan mittis æ síðan. Hins
vegar sagðist Þórir einu sinni hafti
verið að ganga með lágvöxnum manni
eftir Kirkjustræti - Þetta hefur verið
kringunt 1920 - og mættu þeir þá
Guðmundi Hannessyni prófessor
sem kom fyrir hornið á Alþingishús-
inu. Þegar hann sá þá Þóri bað hann
þegar í stað um leyfi til að mæla
hann þarna á staðnum, en Guð-
mundur var að safna „statistík" um
líkamshæð íslendinga. Litla mann-
inn mældi Guðmundur ekki.
Þórir Baldvinsson fæddist á
Granastöðum í Köldukinn 20. nóv-
ember 1901, sonur Balvins Baldvins-
sonar og Kristínar Jónsdóttur. Eftir
gagnfræðapróf frá Akureyri hélt
hann til Vesturheims að læra húsa-
gerðarlist og lauk prófi í arkitektúr
frá háskóla í San Francisco árið
1926. Að loknu námi starfaði hann
um tíma á teiknistofu í San Fran-
cisco, en árið 1930 tók hann til starfa
á Teiknist'ofu landbúnaðarins í
Reykjavík þar sem hann starfaði í
tæpa fjóra áratugi, til ársins 1969 er
hann lét af störfum fyrir aldurs sakir.
Hann var forstöðumaður teiknistof-
unnar frá 1937. Þórir teiknaði mörg
hús í bæjum og sveitum um land allt,
m.a. Alþýðuhús Reykjavíkur við
Hverfisgötu, gamla Mjólkurstöðvar-
húsið við Laugavcg, sem nú á að
verða Þjóðskjalasafn, og eldra versl-
unarhús Kaupfélags Árnesinga á
Selfossi. Hann skrifaði sntásögur og
Ijóð í blöð og tímarit undir dulnefn-
inu Kolbeinn frá Strönd; skrifaði
einnig um byggingamál og var um
tíma ritstjóri tímaritsins Dvöl.
Mér þótti Þórir afar merkilegur
maður og óvcnjulegur. Hann sigrað-
ist á fötlun sinni með glæsibrag -
margir hafa að sönnu sigrast á ennþá
mciri fötlun - og lifði góða og ríka
ævi, og eftir að Itann eltist tók hann
að rækta andann líkt og líkamsrækt-
armenn rækta skrokkinn: Þórir las
átta tíma á dag, og reyndi að muna
og melta allt sem hann las: bók-
menntir, Ijóð og vísindi, og kannski
margt fleira. Hann las verk nýrra
Nóbelshöfunda jafnóðum, mest í
enskum þýðingum að sjálfsögðu, og
var áskrifandi að margvíslegum
tímaritum. Hann hélt óskertum and-
legum kröftum til hinsta dags. Þórir
var fulltrúi dálítils hóps manna, sem
nú er að hverfa: þeirra, sent ungir
fóru til Bandaríkjanna milli stríða
og komu aftur heim. Þessir menn
eiga sameiginlega mikla trú á lífið og
„möguleikana", vísindin, framfar-
irnar og framtíðina. Þeir trúa því, að
hver sé sinnar gæfu smiður, fylgjast
vel með og láta sér detta margt t hug.
Þctta eru raunar bestu eiginleikar
Bandaríkjamanna, sem þessir menn
hafa tileinkað sér, en mig grunar að
þessir eiginleikar séu einnig að
hverfa vestra.
Þótt hver sé sinnar gæfu smiður
getur enginn farið að dæmi Munc-
hausens baróns og hafið sjálfan sig
upp á hárinu hjálparlaust - Munc-
hausen braut náttúrulögmálin, en
Þórir fékk stuðning hinnar bestu
eiginkonu, Borghildar Jónsdóttur.
arkitekt
Án Borghildar hefði Þórir verið sem
strá í vindi, þrátt fyrir viljaþrek sitt
og skaphörku. En með Borghildi var
hann sterkur, heimili þeirra hlýlegt
menningarheimili og húsfreyjan fá-
gætur meistarakokkur. Þau eignuð-
ust þrjú börn, Hrafn sem starfar í
Brussel, kvæntur Guðrúnu Bjarna-
dóttur, Beru, kennara, sem gift er
Nirði P. Njarðvík, og Svölu, mynd-
listarmann í Washington, sem gift er
Melhem Salman hjá Alþjóða gjald-
eyrissjóðnum.
Engum er ætlað eilíft lif, a.m.k.
ekki hérna megin grafar, þannig að
tæplega gerir héraðsbrest þótt háll-
níræður maður falli frá. En samt er
harmur kvcðinn að ástvinum Þóris,
slíkur vinur og fjölskylduhöfuð sem
hann var. Við Helgasendum innileg-
ar samúðarkveðjur á Fornhaga 25.
Sigurður Steinþúrsson
Kenndu mér, líkt þér, bjarkar blað,
að blikna glaður, er haustar að,
bíður mín sœlla sumar;
ódáins mitt á akri tré
aftur þá grœr, þótt fölnað sé,
og greinar grœnka hrumar.
Ósjálfrátt komu mér þessar Ijóð-
línur í hug þegar mér barst helfregn
Þóris Baldvinssonar. Hann kvaddi
lífið með líkum hætti og bleikt laufið
sem fellur til jarðar þegar haustblær-
inn andar. Með honum er genginn
óvenjulegur maður, fjölhæfur og
fjölmenntaður. Þegar ég hugsa til
þeirra fjölmörgu manna, sem ég hefi
kynnst á lífsleiðinni, er hann í hópi
þeirra sem ég tel hvað mestan ávinn-
ing að hafa blandað geði við. Til þess
bar margt. Hann var maður bjartsýni
og viljastyrks, hollráður, góðviljað-
ur og skarpskyggn. Hann bjó yfir
víðtækri þekkingu og var alla ævi
sílesandi og drakk í sig nýjar kenn-
ingar og vitneskju um flest á milli
himins og jarðar með sama áhuga og
æskumaðurinn. Þórir Baldvinsson
skorti aldrei umræðuefni og sú um-
ræða var alltaf fræðandi og mennt-
andi. Hann var mikill humanisti í
bestu merkingu þess orðs. Hann átti
mörg hugðarefni, cn gat að sjálf-
sögðu ekki sinnt þeim öllum eins og
hann vildi. Samt fékkst hann við
Ijóðagerð og ritstörf og ég ætla að
hugur hans hafi alla tíð verið bund-
inn bókmenntum og bók-
menntaiðju, enda mörg skáld oggóð
í frændgarði hans. Sköpunarþrá
sinni gat hann svalað við teikniborð-
ið.
Þórir Baldvinsson var arkitekt að
mennt og vann ævistarf sitt á þeim
vettvangi. Ég hafði stundum orð á
því við hann að cnginn maður á
íslandi fyrr né síðar hefði sett svip-
mót sitt á byggðir landsins eins og
hann. Hann veitti tciknistofu land-
búnaðarins forstöðu um langa tíð og
frá hans hendi eru komnar tcikning-
arnar að sveitabæjum og penings-
húsuni um allt land. Hann sagði mcr
að það hafi ekki alltaf verið auðvclt
að vinna þetta verk. Hann vissi að
oftar en ekki var byggt af litlum
efnum og því varð að kosta kapps
um að byggingaframkvæmdirnar
yrðu viðkomandi ekki ofviða. Hann
sagði mér einnig að hann hefði reynt
eftir getu að afla sér vitneskju um
staðhætti og umhverfi þeirra bygg-
inga scm átti að reisa og reyna að
fella þær með smekklcgum hætti inn
í landslag og umhverfi þannig að
prýði yrði að.
Þórir Grani Baldvinsson - eins og
hann hét fullu nafni - fæddist á
Granastöðum í Kaldakinn 20. nóv-
entber 1901. Foreldrar hans voru
Kristín Jónasdóttir frá Sílalæk og
Baldvin Baldvinsson. Foreldrar hans
fluttu skömmu síðar að Hálsi í Kinn
og síðar að Ófeigsstöðum þar sem
þau áttu heima til æviloka. Þórir
Baldvinsson var í föðurætt af hinni
nafnkunnu Illugastaðaætt og í móð-
urætt bæði búhöldar og góðskáld,
svo að hann var frændmargur í
héraði. Föðuramma hans Guðrún
Oddsdóttir var ættuð sunnan úr
Árnessýslu og Þórir minntist hennar
alltaf með mikilli hlýju, enda mun
gamla konan hafa haft mikil áhrif á
hann og mótað margt það í fari hans
sem fylgdi honum ævina á enda. I
ætt hennar var margt um þjóðhaga
smiði og hagleiksfólk svo að áhugi á
öllu sem laut að tækni og hugkvæmni
bjó í báðum ættum.
Þórir Baldvinsson fæddist inn í
voröld íslenskra sveita. Fyrsti ára-
tugur þessarar aldar boðaði bændum
og búaliði trú á gæði landsins og
framfarirnar komu líkt og lygn
straumur og styrktu það sérstæða
menningarlíf sem einkenndi Þing-
eyjarsýslu á þessu skeiði. Einhvern
veginn komst Benedikt á Auðnum á
snoðir um það að sveinninn væri
bókgcfinn og sendi honum bækur til
lestrar sem hann valdi sjálfur, enda
fór svo að Þórir hvarf úr foreldrahús-
um og hóf skólagöngu á Akureyri,
en hafði líkt og löngum var með
unga menn, lítið brautargengi annað
en góðar gáfur og sterkan vilja að
brjótast áfram til mennta. Þegar
markinu var næstum náð gripu for-
lögin fast í taumana. Vestur í Amer-
íku veiktist hann af lömunarveiki og
var hætt kominn. Hann gekk því
ekki heill til skógar meiri hluta
ævinnar. Þá sást best Itvað í honum
bjó, hvernig hann tók þessu þunga
böli. Ég heyrði hann aldrei með einu
orði bera sig upp undan þeim örlaga-
brotsjó sem yfir hann gekk. Ég gat
aldrei greint beiskju eða öfund
vegna þeirrar byrðar sem hann mátti
búa við og bera ævina á enda. Slík
karlmennska er aðdáunarverð og
fyrir það mat ég hann meira en flestá
aðra menn sem ég hefi þekkt.
Samt var hann að mínu mati
mikill hamingjumaður og þar sann-
aðist áþreifanlega hið fornkveðna
að hver er sinnar gæfu smiður.
Heilladísin var kona hans Borghild-
ur Jónsdóttir sem hann gekk að eiga
20. október 1934. Hún bjó honum
fagurt heimili og henni fylgdi birta
og hlýja hvar sem hún fór. Þau
eignuðust 3 mannvænleg börn og í
ellinni bættust barnabörnin í hópinn.
Ég kynntist Þóri Baldvinssyni ekki
að marki fyrr en seint á ævi hans.
Við vorum sveitungar og honum
þótti það tal allgott að láta hugann
reika aftur til horfinna stunda heima
í sveit og enda þótt hann væri
víðförull og heimsborgari bar hann í
brjósti órofatryggð við æskustöðv-
arnar oguppruna sinn. Hann fylgdist
með lifandi áhuga með öllu sem þar
gerðist og horfði til framfara og
betra mannlífs. Hann bar síns
heimalands mót í hug og hjarta alla
ævi.
Þegar ellin sótti fastar að tók hann
því með sama æðruleysi og öðru sem
örlögin færðu honum. Hann gat því
gert orð Klettafjallaskáldsins að sín-
um undir ævikvöldið:
Og hugarrór stigið á hviluna þá
að liinstu, sem við ég ei skil:
svo viss, að í heiminum var þó enn
hver von mín með Ijós sitt og yl,
það lifi sem best var t sálu mín sjálfs
að sólskinið verður þó til.
Aðalgeir Kristjánsson
Þórir Baldvinsson arkitckt og fyrr-
um forstöðumaðurTeiknistofu land-
búnaðarins er kvaddur í dag. Lokið
er langri ævi og mikilli hetjusögu.
Þórir Grani, en svo hét hann fullu
nafni, var fæddur 20. nóvember
1901 á Granastöðum í Kaldakinn.
forcldrar hans voru hjónin Kristín
Jónasdóttir frá Sílalæk í Aðaldal og
Baldvin Baldvinsson frá Naustavík.
Þau hjón fluttust árið 1905 að
Hálsi í Kaldakinn og síðan árið 1910
að Ófeigsstöðum í sömu sveit þar
sem ættmennin enn búa. Baldvin á
Ófeigsstöðum, sem lengi var oddviti
Ljósvetninga, var sonur Baldvins
Sigurðssonar er bjó bæði á Vargsnesi
og Naustavík í Náttfaravíkum en
síðan á Granastöðum, Kristjánsson-
ar Jónssonar á Illugastöðum í
Fnjóskadal. Kona Baldvins Sigurðs-
sonar amma Þóris var Guðrún Odds-
dóttir komin sunnan úr Árnessýslu.
Kristín móðir Þóris var dóttir Jón-
asar Guðmundssonar bónda á Síla-
læk í Aðaldal ogGuðrúnar Jónsdótt-
ur frá Stórutungu í Bárðardal.
Þórir ólst upp á góðu menningar-
heimili þar sem búið var vel að sínu
og þó að úr litlu væri að spila á okkar
mælikvarða nú skorti ekkert miðað
við kröfur þess tíma. Meira var þó
um hitt að þar var fylgst vel með,
ekki aðeins í málefnum sveitarinnar
þar sem húsbóndinn var í forystu
heldur og með málefnum héraðs og
þjóðar. í þeim var fólkið einnig
þátttakandi og góðir liðsmenn, og
þangað bárust nýir straumar utan úr
hinum stóra heimi.
Baráttan fyrir félagslegum umbót-
um, aukinni fræðslu, bættum
atvinnuháttum og efnahag átti allan
hug fólksins.
Bjartsýni, félagshyggja og trú á
framfarir einkenndi fólkið á morgni
aldarinnar.
Með þetta að vegarnesti lagði
Þórir ungur út í hinn stóra heim.
Hann fór í Gagnfræðaskólann á
Akureyri og brautskráðist þaðan
vorið 1922. Um haustið settist hann
í fjórða bekk Menntaskólans í
Reykjavík. Veikindi töfðu hann það
mikið frá námi vcturinn 1922-23 að
hann sá að það mundi seinka honum
heilan vetur ef áfram skyldi halda.
Hann var ákveðinn í að vcrða arki-
tekt og var bent á að því námi gæti
hann lokið í Bandaríkjunum án þess
að fara lengra í menntaskóla, og að
góður háskóli væri á því sviði í San
Francisco. Þar mundi hann einnig
geta unnið fyrir sér með náminu.
Hann breytir því ráði sínu og
ákveður að komast vestur með ein-
hvcrju móti. Þá er kominn til
Reykjavikur, Högni Indriðason frá
Fjalli í Aðaldal frændi Þóris og er
einnig ráðinn í að komast til San
Francisco þar sem Þrándur bróðir
hans stundaði byggingastarfsemi.
Þeir félagar fengu flutning mcð tog-
ara til Englands og far frá Liverpool
með stóru innflytjcndaskipi til Tor-
onto í Kanada. Er þeir hugðust
kaupa sér farmiða til vesturstrandar-
innar hittu þeir hjálpsaman Norð-
mann er bauðst til að kaupa fyrir þá
farmiðana, en þar var ös mikil en
þeir vantreystu sér í málinu og fengu
honum farareyrinn. Hann fór til að
kaupa miðana en kom ekki aftur og
þeir stóðu uppi peningalausir.
Nú var ekki um annað að ræða en
að fá sér vinnu og unnu þeir fyrst
saman á sveitabæ, en Högni gat fyrr
haldið áfram fyrir peninga sem hann
fékk frá Winnipeg og skildu þeir
þar. Þórir vann sig vestur eftir fylkj-
um Kanada og síðan til Bandaríkj-
anna. Síðasta áfanga ferðarinnar fór
Itann með skipi frá Seattle til San
Francisco og var komið fram í júlí
en frá Reykjavík var haldið 15.
mars.
Þórir stundaði nú byggingavinnu
hjá Þrándi og vann með þeim bræðr-
um og fyrir þá að teikniverkefnum
með náminu árin sín í San Francisco.
Siðar varð hann meðeigandi að fyrir-
tækinu.
Námið hóf hann haustið 1923, var
í tækniskóla 1923-25 og í arkitekta-
deild Californíuháskólans í San
Francisco 1924-1926.
Árið 1926 veiktist Þórir alvarlega
af lömunarveiki og var um skeið vart
hugað líf. Hann var mánuðum sam-
an á sjúkrahúsi og frá störfum til
ársins 1928. Hann gat því ekki lokið
prófi við skólann en fór að vinna á
teiknistofu sem m.a. annaðist verk-
efni fyrir þá félaga.
í kreppunni sem skall á í Banda-
ríkjunum 1929 misstu þeir félagar
allt sitt og Þórir ákvað að halda heim
eins og alltaf hafði staðið til.
Til Reykjavíkur kom hann 15.
mars 1930 réttum sjö árum eftir að
þeir Högni héldu frá landi með
togaranum.
Lokið vár mikilli ævintýraför.
áföll og óheppileg atvik settu óneit-
anlega strik í reikninginn, en með
dugnaði, óbilandi þrautseigju og
skapfestu yfirvann Þórir alla erfið-
ieikana. Hann aflaði sér þeirrar
menntunar er hann dreymdi um
eingöngu fyrir eigin rammleik.
Fötlun sína er hann hlaut af löm-
unarveikinni lét hann aldrei á sig fá
og sinnti umfangsmiklum störfum,
sent oft fylgdu mikil og erfið ferða-
lög, til jafns við þá sem fullfrískir
voru.
Þórir gcrðist nú starfsmaður
Teiknistofu landbúnaðarins sem
stofnuð var með heimild í lögurn um
Byggingar- og landnámssjóð við
hinn nýstofnaða Búnaðarbanka.
Forstöðumaður hennar varð hann
1937 og gengdi því starfi til ársins
1969 að hann lét af störfum sakir
aldurs.
Þau þrjátíu og níu ár sem Þórir
Baldvinsson starfaði fyrir landbúnað
og bændur þessa lands urðu meiri
framfarir í sveitunum en hægt er að
lýsa með fáum orðuni.
Ræktunarbylting gekk yfir, stór-
virkar vélar umbyltu landinu, búvél-
ar leystu handverkfæri af hólmi og
framfarir urðu stórstígar á öðrum
sviðum.
En það, sem breytti svipmóti
sveitanna hvað mest og það sem