Tíminn - 09.11.1986, Blaðsíða 11

Sunnudagur 9. nóvember 1986
Tíminn 11
þurftum viö að moka sundur
skaflana langa vegu á heiðinni,
svo bíllinn kæmist leiðar sinnar
á vetrum.
En nú stóð til að fara að lækka
kaupið í þessari atvinnubóta-
vinnu úr 1,36 krónu á tímann
niður í eina krónu. Þettagat alls
ekki gengið, því nógu lélegt var
kaupið fyrir. Það var búið að
þrefa heilmikið um þetta í
bæjarstjórninni, en lokaákvörð-
unina átti að taka á bæjarstjórn-
arfundi 9. nóvember 1932. Menn
söfnuðust saman við Gúttó um
morguninn, bæði til þess að
fylgjast með og að veita Héðni
og þeim hinum sem þarna voru
á móti íhaldinu stuðning og
hvatningu, en ég held að mjög
fáir hafi búist við neinum slags-
málum. Fundarsalnum hafði
verið lokað fyrir áheyrendum
um morguninn, en lögreglu-
stjórinn, sem var Hermann Jón-
asson, hét því aftur á móti að
eftir hádegið skyldu menn fá að
fylgjast með því sem fram færi
inni.
Við bræðurnir fórum heim og
vorum nú ekki lengi að borða,
því það var ekki mikið á borðum
og fórum svo niður eftir aftur.
Þegar við komum niður eftir
var þar mikill mannfjöldi. Lög-
reglan hleypti nokkrum mönn-
um inni í húsið, þeim sem kom-
ust fyrir á bekkjum í fundarsaln-
um, en stæðin fyrir aftan þá voru
auð. Þetta hleypti gremju í
menn og það gerðist mikill
troðningur framan við dyrnar,
þar sem við bróðir minn stóðum.
Lögreglan opnaði nú dyrnar aft-
ur og ætlaði víst aö bægja mönn-
um frá, en ýtingurinn var svo
mikill að við sem fremstir stóð-
um fórum sjálfkrafa inn fyrir.
Það skipti þá engum togum aö
lögregluþjónarnir byrja undir
eins að-berja mcnn eins og óðir
væru, þótt maður hefði farið
óviljandi inn fyrir. Nú, ég neita
því ekki að ég barði frá mér.
Annað var ekki hægt. Eftir á að
hyggja held ég að það hafi verið
mikil mistök hjá lögreglunni að
hefja þessar barsmíðar, hefðu
þær ekki orðið býst ég við að
það hefði ekki orðið neinn
Gúttóslagur. Lögreglan mátti
líka vita að þeir hefðu aldrei
bolmagn til þess að ráða við
svona mikinn fjölda.
Ég man að í þessum svifum
kom Héðinn út úrfundarsalnum
og segir við Hermann: „Gafstu
skipun um að berja á verkalýðn-
um?“ Ekki ntan ég nú hverju
hann svaraði. Ég fór upp á loft í
húsinu, því ég var orðinn alblóð-
ugur, og þvoði þar framan úr
mér. Eftir það gekk ég niður og
komst út og þá var slagurinn í
algleymingi. Mér ofbauð margt
sem ég sá þarna, svo sem þegar
þeir börðu gamlan mann með
sítt skegg yfir bringspalirnar
með kylfunni svo hann hneig
tvöfaldur niður í götuna. Já, það
var ljótt að sjá það. Ég fór yfir
til Ólafs Þorsteinssonar, læknis
og fékk hann til þess að binda
um höfuðið á mér. Hann var að
fara í vitjun og var kominn í
aðra frakkaermina en hætti við
það nú og var auðvitað stein-
hissa að sjá mig svona. En ég
sagði honum hvað um væri að
vera og að hann mætti eiga von
á fleirum, enda var hann enn að
klemma sárin saman og binda
um höfuðið á mér, þegar komið
var inn með einn af lögreglu-
þjónunum.
Ég fór nú út aftur og þá var
lögreglan á flótta úti við Austur-
völl og allt vitlaust. Þarna var
lögreglan yfirbuguð, enda
vonlaust að þessir fáu menn
réðu við slíkan skara. Ég man
að Sigurður Gíslason, lögreglu-
þjónn, stóð þarna uppi við
grindverkið sem þá var kring um
völlinn og sagði: „Blessaðir ver-
ið þið ekki að þessu strákar!“ Ég
er viss um að hann hefur ekki
barið neinn með kylfunni, því
hann var slíkt ljúfmenni. Það
skipti engum togum að ég lcnti
aftur í slagnum og var fyrr en
varði kominn inn til Ólafs læknis
á ný, því uinbúðirnar höfðu
verið rifnar af mér í látunum. Ég
barst svo mcð fjöldanum upp að
Arnarhvoli, þar sem lögreglu-
stöðin var þá og man að þar stóð
Erlingur Pálsson og hélt ræðu
yfir mönnum, sagði eitthvað í þá
átt að það væri að brjótast út
borgarastyrjöld. Þegar ég kom
heim var móðir mín orðin dauð-
hrædd. Hún hafði frétt að ég
væri dauður og síðan að ég væri
kominn á spítala og taldi mig nú
úr helju heimtan.
Nú, það urðu heilmikil eftir-
mál af þessu. Ég og fleiri vorum
dæmdir fyrir þessi átök. Ég man
að ég var að koma af sjó á togara
og sé þá þegar við komum inn í
höfnina, að lögreglubíllinn
stendur á hafnarbakkanum.
fremst verkalýðssinni. Maður
þekkti fátækt og erfiðleika frá
barnæsku og hlaut því að vera
það. En ég þekkti auövitað
marga al' kommúnistum og kom
á fundi hjá þeim. Þeir ætluðu
einu sinni áð scnda ntig til
Rússlands, sem fulltrúa hafnar-
verkamanna og ég hafði svosem
ekki á nióti því. En ég sagði að
þeir yrðu þá að sjá fyrir heimil-
inu á meðan. Þess treystu þeir
sér ekki til og þar með datt þetta
upp fyrir.
Já, manni fannst það hart að
það skyldi eiga að lækka kaupið
í atvinnubótavinnunni. Samt
reyndust vera til nógir peningar
til þcss að halda úti heilu herfylki
af hvítliðum, mönnum sem voru
samtímis á kaupi annars staðar.
Það voru einkunt trésmiðir og
ýmsir iðnaðarmenn sem gáfu sig
fram í hvitliðasveitina og auðvit-
að var verkamönnum ekki vel
við þá og þeir fengu á sig ýmsar
glósur á götunni.
að koma sjö skip og einn bað
mig að hafa samband fyrir há-
degi, því þá vantaði mann. En
þegar ég kom aftur var búið að
ráða nranninn. Loks var það svo
að Bergur heitinn á Hafsteini,
sem síðarfórst mcð Sviða, lofaði
aö hafa mig í liuga og það stóð
hann við. Eg komst á Hafstein í
næsta túr. Ég var þarna fjóra
túra í mokfiskiríi, cn fór þá yfir
á gamla Kára, þar sem Karl
Auðunsson, síðar í Slippnuin,
var skipstjóri. Þar var ég svo í
níu ár.
Árið 1942 hét ég því á mig að
ef ég hefði vel upp um sumarið
skyldi ég fara í Sjómannaskól-
ann. Þetta gekk eftir og ég fer í
skólann um haustið og lauk
honum 1944. Árið 1947 bað mig
Ólafur Magnússon á ísólfi að
koma til sín sem stýrimaður og
því tók ég. Margir voru hissa á
að ég skyldi fara til Ólafs, því
mcnn sögðu að hann hefði engan
„praxis", en það var ekki alveg
rétt, því hann hafði veriö með
”ftrstóð Erlin9urPálsson,
ut borgarastyrjöld."
„Það skuluð þið bóka að nú er
verið að sækja mig,“ sagði ég.
Það stóð heima. Lögregluþjón-
arnir sögðu að ég ætti að mæta í
réttarhald upp á Skólavörðustíg
9, mín væri beðið þar. Það skipti
engum togum að ég varð að fara
eins og ég stóð, fékk ekki einu
sinni að hafa fataskipti.
Þegar upp á Skólavörðustíg
kemur, þá sitja þar ekki færri en
átján vitni og Kristján Kristjáns-
son, dómari. Sumir voru lög-
regluþjónar í einkennisbúningi,
en aðrir borgaralega klæddir.
Þessir menn vitnuðu nú gegn
mér hver af öðrum og þótt
margt væri rakalaus uppspuni,
þá þagði ég aðeins, vissi að ekki
mundi þýða fyrir mig að segja
neitt. Samt blöskraði mér svo
framburður eins af þeim, að ég
spurði hann hvort hann treysti
sér til þess að sverja það sem
hann sagði. Dómarinn hafði yfir
eiðstafinn, en þá setti þessi mað-
ur undir sig hausinn og gekk út.
Lokin urðu þau að ég fékk á mig
níu mánaða biðdóm, eða sama
dóm og Héðinn Valdemarsson
fékk.
Ég var talinn ógurlega róttæk-
ur og kommúnisti eftir þetta, en
sannleikurinn er sá að ég hef
aldrei verið kommúnisti, heldur
Alþýðuflokksmaður og fyrst og
yfirlögregluþjónn, og hélt ræðu, sagði að það
Sú saga komst á kreik nokkru
eftir þetta að ég hefði verið
beðinn að koma í lögregluna og
fannst víst mörgum skrýtið. Það
var nú ekki rétt, en mér datt
þetta samt .í hug. Það var lítið
um vinnu og þetta var þó fast
starf. Ég spurði lögreglustjór-
ann, Jónatan Hallvarðsson,
hvort það yrði haft á móti mér
að hafa kontið við sögu 9. nóv-
ember og hann sagði það alls
ekki vera. Ég hætti samt við
þetta, því ég er fæddur með
gallaða fætur og hefði átt erfitt
með allan þann gang sem þá var
í lögreglunni. Eg gekkst undir
uppskurð á fótum sem ungur
maður og við það löguðust liða-
mótin, en góður varð ég aldrei.
Ég kaus sjóinn heldur."
Sjómennska
„Það var ekki hlaupið að því
að komast á sjóinn. Ég reyndi
fyrst fyrir mér aðfaranótt skír-
dags árið 1934 því þá vissi ég að
það var von á níu togurum til
hafnarafsaltfiskveiðum. Enþað
var ekkert pláss að fá. Viðkvæð-
ið hjá stýrimönnunum var alltaf
það sama: „Ertu vanur?" Ég
sagði sem var að ég væri vanur
að hausa, sem var gott og
blessað, en vanur gat ég ekki
kallast. Á föstudaginn langa áttu
væri að brjótast
(Tfmamynd-Sverrir)
togara hjá Hellierbræðrum í
Hafnarfirði og kunni á þetta. En
hann var þó fyrst og fremst
góöur síldarmaður. Eg var á
Isólfi til 1949, en gerðist þá
skipstjóri á bátum, var með
Sæhrímni í Keflavík og Reyni
uns ég hætti sjómennsku. Eftir
það vann ég á netaverkstæðum,
- var í fjögur ár hjá Billa í
Aliance og þá hjá Marco. Nú,
maður var tekinn að lýjast og ég
gerðist nú sundlaugavörður í
Vesturbæjarlauginni, uns ég
varð að hætta þarsjötugur, þótt
ég hefði ágæta hcilsu og gæti vel
verið þarna enn. Það eru ólögað
láta fólk með góða starfsgetu
hætta við þessi aldursmörk. Þeir
hjá ríkinu mega vera fram að
áttræðu, en svona hafa þeir það
nú hjá borginni.
Það hafði ákaflega vond áhrif
á mig að verða að hætta að
vinna. Ég fór inn í sjálfan mig og
konan mín og sonur minn höfðu
áhyggjur af mér. Ég hafði búið
á Hagamelnum í 34 ár, en flutti
nú austur á Selfoss þar sem
sonur minn býr. En ég kunni
ekki við mig nema í Reykjavík
og varð afskaplega feginn þegar
mér bauðst pláss á Hrafnistu og
uni mér þar vel og við bæði
hjónin. Ég er nú að vinna hálfan
daginn og gef mér svo góðan
tíma í að taka þátt í félagslífi,
spila mikið bridge og slíkt, - það
drepur tímann.“
Bjargaði átta úr sjó
„Jú, það rétt. Ég hef verið sá
lánsmaður að bjarga mönnum
frá drukknun. Þarna á ég bikar
sem mér var veittur fyrir að
bjarga manni á ísólfi árið 1948.
Þetta var á milli Færeyja og
íslands, við höfðum verið að
taka trollið og ég hafði kallað til
inannanna úr brúnni að það væri
að koma brot og bað þá að forða
sér. Ég hélt að öllum hefði tekist
það, en svo reyndist ekki vera,
-einn maður hafði fest ílínu og
dregist útbyrðis með trollinu
þcgar brotið kom. Ég varð ekki
var við þetta og veit ekki fyrr en
loftskeytamaðurinn, sem hafði
verið að fá mér kvótann eftir
nóttina, segir allt í einu: „Er
maður í sjónum?“ Hann var
dálítið fljótfær, þessi loftskeyta-
maður, og ég tók varla mark á
honum en lít þó út fyrir brúar-
vænginn. Þá sé ég að þetta er
rétt, það flýtur þarna maður í
stakk. Ég sagði loftskeyta-
manninum að vekja karlinn
strax og hcndi mér fram af
brúarvængnum í sömu andrá.
En þegar ég er kominn að
manninum í sjónum og lít upp,
þá sé ég aö loftskeytamaðurinn
stendur enn í glugganum. Hann
hafði einfaldlega orðið stjarfur
þarna. Svo ég kallaði aftur og þá
tók hann viö sér. Þeint tókst að
draga okkur um borð og maður-
inn reyndist alveg meðvitundar-
laus. Hann fór þó brátt að koma
til og ég sagði þeim að fara með
hann frant í, mcðan égskipti um
föt. Daginn eftir fór ég með
mæli til hans og lét hann mæla
sig og hann reyndist með liáan
hita. Við vorum þá komnir all
nærri landi, vorum um 110 mílur
frá Gerpi og ég sagði við skips-
tjórann að best væri að fara með
hann til Seyðisfjarðar og það
varð úr. Þá reyndist hann kom-
inn nieð lungnabólgu. En svo
náði hann sér alveg. Hann er
enn á lífi, var trúlofaður um
þetta leyti og kvæntist nokkru
síðar. Hann vinnur í Áburðar-
verksmiðjunni, en ég hef ekki
séð hann lengi núna.
Já, þeir eru fleiri sem ég hef
bjargað, ætli þeir séu ekki átta.
Sá fyrsti var strákur sem ég dró
úr sjónum, þegar ég var um
fermingu. Ég fór með hann
heim til sín og lagði hann bara á
eldhúsgólfið, því hann var farinn
að koma til. Ég hafði nú engin
orð um þetta, en skömmu á
eftir, þegar ég var að skipta um
föt, kom systir hans til mín og
fékk mér eitt egg og tuttugu og
fimm aura í björgunarlaun.
Mörgum finnst þetta nú hlægi-
legt, en fólk var svona fátækt á
þessum árum. Tuttugu og fimm
aurar voru líka meira þá en nú
og egg er þó altaf egg.
Sem strákur bjargaði ég líka
dreng frá drukknun við hafnar-
garðinn sem liggur út í vitann frá
Órfirisey. Þeir höfðu verið að
leika sér með marhnút, sem þeir
höfðu veitt og ég sé allt í einu að
annar þeirra flýtur í sjónum. Ég
var að veiða þarna með færi, en*
hendi því nú frá mér og stekk
eftir honum. Svo rak ég hann og
kunningja hans heim, því ég var
eldri. Það var mörgum árunt
eftir þetta, ég var staddur á
klósettinu á Hótel Borg, að
maður víkur sér að mér og spyr
hvort ég sé Erlingur Klemens-
son. „Jú, hver ert þú?“ segi ég.
Þá er þetta sami strákurinn.
Hann sagði mér að hann hefði
verið sendur af móður sinni með
eitthvað lítilræði, sem hann átti
að færa mér fyrir björgunina, en
aldrei koinið því til skila, vegna
þess að hann skammaðist sín
svo mikið. Já, svona var þetta
nú.“