Tíminn - 11.01.1987, Blaðsíða 7

Sunnudagur 11.janúar1987
Tíminn 7
ill auður. En þá varð verðfall á
fiskmörkuðum og það fékkst
ósköp lítið fyrir þetta.
JÍ Á, það lá alltaf ljóst fyrir að
maður ntundi eyða starfsdegin-
urn á sjónum og 22ja ára fór ég
því til Patreksfjarðar og á togara
hjá þeim Vatneyrarbræðrum.
Það var 1932 og á togurum var ég
oftast næstu árin. Eg fór svo í
Sjómannaskólann 1939 og lauk
þaðan prófi 1942. Þá varð ég
annar stýrimaður hjá Gísla
Bjarnasyni á Verði.
Svo var ástatt þegar ég kom úr
skólanum að stríðið stóð sem
hæst og íslendingar höfðu orðið
fyrir miklum áföllum af þess
völdum, er t.d. Fróði og Reykja-
borgin voru skotin niður. Það
varð til þess að menn hættu að
sigla með aflann, en fóru þess í
stað að veiða í flutningaskip,
sem sigldu með aflann. Þetta var
kallað „skrap“. Þessar veiðar
fóru einkum fram á grunnslóð og
var mikið um rifrildi fyrir
bragðið, svo þeir sem sæmilegri
netamenn voru gátu varla farið
frá nokkra stund meðan verið
var að landa. Þetta var því nokk-
uð leiðigjarnt og eftirtekjurnar
ekki miklar. Ég var þegar þetta
var fyrir löngu fluttur til Patreks-
fjarðar og eitt sinn þegar togar-
inn kemur heim, þá liggja fyrir
mér skilaboð um að koma og
finna að máli Baldur Guð-
mundsson, útgerðarmann, þann
sem síðar gerði út Guðmund
Þórðarson. Baldur hafði keypt 13
lesta bát sem Alfa hét, ásamt
öðrum manni, og vildi nú félagi
hans losna út úr þessu. Baldur
bauð mér þarna meðeign án
neinnar útborgunar. Það hafði
verið ákaflega góð veiði í snur-
voð um þetta leyti og því leist
ntanni það ekki óefnilegt að fara
út í þetta. Menn bjuggust hvort
sent var við að togararnir yrðu á
„skrapinu" allt stríðið. Er ekki
að orðlengja það að nokkrum
klukkutímum síðar var ég búinn
að taka allt mitt hafurtask úr
togaranum og búinn að snúa mér
að útgerð. Já, svona geta örlög
manna ráðist á skömmum tíma.
Aðeins þrem vikum síðar voru
togararnir byrjaðir að sigla á ný
og tveir nýir togarar kontnir á
Patreksfjörð, - og eflaust hefði
mér þá opnast leiðin upp í
brúna. En það átti senr sagt ekki
svo að fara og aldrei veit nraður
hvort ég hefði orðið happasælli,
ef öðru vísi hefði farið.
Já ég hef átt fjóra báta um
dagana. Fyrst var það nú fleytan
á Bíldudal, fyrsti Svanurinn
minn, en þá Alfa og síðar Gyllir,
27 tonn. En lengst átti ég nýja
Svaninn, sem ég keypti frá Sví-
þjóð 1948, 75 tonna skip. Hann
var einn af þessum svonefndu
Svíþjóðarbátum og kom hingað
mjög lítt útbúinn og með Scania
vél. Sú vél var bæði full lítil og
þar að auki sífellt að bila og
brotnaði niður mörgum sinnum.
Varð það til þess að ég lét setja
í hann stóra GM vél, enda þeirr-
ar skoðunar að rétt sé að hafa í
bát stóra vél, en keyra hana því
minna.
Þessi vél varð einnig mesti vand-
ræðagripur framan af og má
nærri geta að maður var að því
kominn að gefast upp á þessu
basli og svo margfarinn á haus-
inn sem verða mátti. Þó rættist
úr með GM vélina eftir að skipt
var um skrúfu á bátnum og síð-
ustu tólf árin gekk allt með
prýði. Sem skipstjóri var ég far-
sæll með þennan bát, missti ald-
rei mann, né urðu nein alvarleg
slys. En þó átti það svo að fara
að Svanur fórst 1966 nteð allri
áhöfn. Ég hafði leigt hann vestur
á Hnífsdal og þar varð slysið
nokkru síðar í mjög slæmu
veðri. Enginn veit hvernig það
bar að höndum.
Já, maður kynntist bæði súru
og sætu í þessu útgerðarbasli og
þó kannske meiru af því fyrr-
nefnda, því þetta voru þau ár
þegar síldarbresturinn lék út-
gerðina hvað verst. Það fóru
margir illa á þessu þá.
F
■■N þegar menn urðu að gefa
síldina upp á bátinn, þá kom
nýtt bjargræði til sögunnar, eins
og við vitum, en það var loðnan.
Menn höfðu nú ekki mikla trú á
þessum fiski í byrjun, sögðu að
þetta væri mest vatn. Menn
höfðu örlítið verið að háfa hana
í beitu áður, en þegar loks átti
að fara að veiða hana í bræðslu
stóð það í mörgunt að í henni
reyndist svo ákaflega lítil fita. En
það þurrefni sem út úr henni
fékkst var samt verulegt og
meira en menn ætluðu í byrjun.
Þetta fór all hægt af stað og
fyrsta árið voru ekki veidd nema
8,6 þúsund tonn, mest í tilrauna-
skyni. Það var 1964, en næsta ár
verð aflinn 94,7 þúsund tonn og
hækkaði smátt og smátt, varð
276 þúsund tonn árið 1972 og
þegar þá var farið að bera á
vandræðum með afskipanir, sem
leiddi til stofnunar Loðnunefnd-
ar. Þá var ekki byrjað að vciða
loðnuna fyrr en í febrúar, þegar
hún kom að suðurströndinni.
Urðu þá sum skipanna að sigla
með aflann allt norður á Siglu-
fjörð. Ég held að það hafi haft
hvað mest að segja að þegar
bræðslugetan var ekki nóg, þá
hugðust sumir bræðslustöðva-
eigendur grípa til þess ráðs að
leyfa ekki öðrum en eigin bátum
að landa í vcrksmiðjurnar. Þctta
var nú heldur óefnilcgt og voru
þá sett lög sem skylduðu verk-
smiðjurnar til þess að taka af öll-
um bátum jafnt. Loðnunefnd var
stofnuð og henni fengið mikið
vald. í henni sátu þrír menn,
fulltrúi frá bræðslunum og svo
útgerðunum og oddamaður, sem
jafnfranrt var formaður, sem
sj ávarútvegsráðuneytið skipaði.
Ég held að samt sem áður hafði
nefndinni tekist að fara mjög vel
og varlega nreð þetta vald, svo
að á endanum hafi allir getað
sætt sig við og samstarfsandinn í
nefndinni var alltaf sérlega
góður. Það má segja að undrurn
gegni hve lítið hefur þurft að
breyta hinu upphaflega skipulagi
nefndarinnar í áranna rás og seg-
ir það sína sögu.
^Vðalbreytingin í
loðnuveiðunum var sú þegar far-
ið var að stunda haust og sumar
loðnuveiðina, en þá höfðu menn
lært meira um göngur hennar og
tóku að veiða hana áður en hún
horaðist, eins og áður var gert,
þegar veiðar hófustekkifyrr en í
febrúar. Tókst að fá úr iienni allt
að 20 % fitumagn og oft um 18
%. Þetta var vitanlega grundvall-
arbreyting.
Loðnunefndarmenn
voru menn í fuilu starfi utan
nefndarinnar og það varð fljótt
ljóst að mikil vinna fylgdi þessu.
Ég hafði sjálfur unnið að undir-
búningi að stofnun nefndarinnar
og þegar að því kom að svipast
um eftir starfsmanni bauðst mér
starfið, enda var ég þessum mál-
unr vel kunnugur orðinn. Þetta
starf stóð í svo sem tvo mánuði í
byrjun, en varð svo að heilsárs-
starfi.
Já, það fylgdi þessu oft gífur-
lcgt annríki, sérstaklega var rnik-
ið um símtöl. Skipin höfðu til
dæntis sérstakt númer scm
strandstöðvar símans höfðu ein-
ar og þau símtöl gcngu fyrir
öðrum. Það var maður með mér
á næturvakt og um tíma voru
tveir á dagvakt, cn þar sem þessi
aðstoð var kostuð af þeirri prós-
entu sem néfndin hafði af hverju
tonni og veiðin dvínaði um tíma,
þá æxlaðist það svo að ég var
aðeins einn sem starfsmaður frá
1978, vann frá 8-5 frá mánudegi
til föstudags, en var á bakvakt
um nætur. Helgunum skiptu svo
loðnunefndarmenn á milli sín.
Þessar veiðar kostuðu slíka
yfirvökun vegna þess eðlis
loðnuveiðanna að t.d. þúsund
tonna skip sem er tómt klukkan
þrjú, kann að vera orðið fullt
klukkan fimm. Þetta gerist ekki í
öðrum veiðiskap.
r
l þessu starfi skipti það megin-
máli að hafa á reiðunt höndum
upplýsingar um getu verksmiðj-
anna til að taka við veiðinni og
það var ekki leyfilegt Iengur að
koma að höfn þar sem verk-
smiðjan hafði hætt móttöku, eins
og veriö hafði á síldarárunum og
í byrjun loðnuveiðanna. Þetta
kostaði auðvitað það að maður
varð að láta skip sigla langan
veg, oft í vondum veðrum og
það gerði mann stundum óróleg-
an. Én það var eitt manns lán að
öll þessi ár sem ég var við þetta
kom ekkcrt fyrir.
Ýmsar breytingar hafa orðið á
þessum tíma í loðnuveiðunum,
svo sem það að í byrjun voru
skipin mörg og smá, en urðu síð-
an stærri og færri. Ég sagði alltaf
að ekki væri hægt að stjórna
skipi úr landi og hafði það að
viðmiðun. Þetta er orðin önnur
útgerð og skipakostur cn ég var
vanur á mínum yngri árunt. Nú
eru stærstu togararnir, sem citt
sinn voru, orðnir að loðnuskip-
um, þúsund tonna skip og það cr
verið að smíða tvö tólf hundruð
tonna skip.
En það cr gaman að hafa ver-
ið svona nærri þessu allan þenn-
an tíma og sjá framfarirnar ske.
Þótt oft hvcssti í þcssu starfi
mínu, þá hefur það reynst svo að
þessir skipstjórar eru allir góðir
vinir manns og það fann ég best,
nú þcgar ég lét af störfum. Ég vil
færa þeim öllum bestu þakkir
fyrir ágæt kynni."
Timamynd Sverrir
Andrés við mynd
af Svaninum, sem
hann keypti frá
Svíþjóð 1948.