Tíminn - 18.11.1987, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miövikudagur 18. nóvember 1987
Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm. IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson EggertSkúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími: 18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Kvöldsímar: 686387 (tæknideild) og 686306 (ritstjórn). Auglýsingaverð kr. 400 pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 55.- kr. og 65. - kr. um helgar. Áskrift 600.-
Hinn eilífi vandi
Þau skrif sem vakist hafa upp út af tilhæfulausu
slúðri um Stefán Jóhann Stefánsson, fyrrverandi
forsætisráðherra, benda til þess að hin nýrri
tegund blaðamennsku, sem kennd er við Water-
gate, geti verið hættulegri fréttamönnum en
þeim sem verið er að rannsaka. Rannsóknar-
blaðamennska, eins og borið hefur við að hafi
verið stunduð hér á landi hefur ekki aflað þeirri
tegund fréttamennsku virðingar.
Þegar Watergate var á döfinni var í raun leitað
mikið víðtækari heimilda en hér viðgengst, og
alls ekki látið sitja við upplýsingar frá einni
heimild. Þetta er tímafrekt og dýrt og vart við
því að búast að fjölmiðlar hér hafi tök og tækifæri
til að sinna rannsóknarblaðamennsku með sama
hætti og stórblöð erlendis. En hinn hetjulegi
þáttur slíkrar blaðamennsku, þegar vel fer,
heillar margan manninn.
Komið hefur í ljós, að fréttastofa útvarps hafði
frétt sína um Stefán Jóhann eftir norskum manni
sem nefndur er sagnfræðingur, og gengið hefur
um meðal íslenskra námsmanna með skjöl sem
birtust á sínum tíma í Morgunblaðinu um
viðskipti íslendinga og Bandaríkjamanna á árun-
um fyrir 1950. f»að skjal, sem hefur orðið
áhersluatriði í þessu máli, og vitnað hefur verið
til bæði í útvarpi, sjónvarpi ríkisins og Þjóðviljan-
um, fyrirfinnst hvergi, en óljóst minni norska
sagnfræðingsins um, að hann hefði séð nafn
Stefáns Jóhanns í einhverju skjali látið ráða um
upphlaupið. íslenski sendiherrann í Oslo veitir
þær upplýsingar að sagnfræðingurinn sé „frekar
vinstra megin við miðju í stjórnmálum“.
Fréttastofa sjónvarps og Þjóðviljinn hafa hald-
ið þessu máli áfram alveg eins og sagnfræðingur-
inn sé góð og gild heimild. Það sýnir að
rannsóknarblaðamennskan og hin pólitíska
blaðamennska fara stundum saman. En þegar
hörfað hefur verið undan staðreyndum í þessu
máli og ekkert finnst lengur um Stefán Jóhann
og CIA, snýr sagnfræðingurinn norski sér að
öðru atriði, sem hann hefur eflaust líka haldið að
íslenskum námsmönnum í Osló, og það er hin
sérlega leynd sem á að hvíla yfir skjölum um
samskipti íslands og Bandaríkjanna. Þessi leynd
á að vera mikið meiri en gildir um samskiptaskjöl
annarra þjóða. Eitthvað skal því vera gruggugt í
málinu þrátt fyrir allt. Og eins og um kjarnorku-
sprengjur á Keflavíkurflugvelli, sem fréttastofa
útvarps kom með á sínum tíma, fór mál Stefáns
Jóhanns beint inn á Alþingi. Eftir stendur
ásökun um að samband íslands og Bandaríkj-
anna hafi verið svo skítugt á árunum fyrir 1950,
að ekki sé hægt að birta skjölin. Við getum ekki
legið undir svona óhroða. Hér verður að rann-
saka heimildir og uppruna svona áróðurs.
Höfdatölureglan
Paö stendur oft ýmislegt skrýtiil
í Morgunblaðinu. Það nýjasta hjá
þeim er að núna eru þeir farnir
með ýmsum klókindalegum ráðum
að reyna að koma því inn hjá
lesendum sínum að núverandi
stærð samvinnuhreyfingarinnar
hér á landi stafi af því að á
haftatímunum á fjórða áratugnum
hafi verið notuð hér svo kölluð
höfðatöluregla við úthlutun inn-
flutningsleyfa.
Nánar til tekið var innflutningur
til landsins þá háður sérstökum
leyfum, sem nauðsynlegt var talið
að beita vegna þess að gjaldeyri
skorti. Þá stóðu yfirvöld frammi
fyrir því óskemmtilcga verkefni að
þurfa að skipta heimildum til inn-
tlutnings á milli kaupmanna og
samvinnufélaga. Þá mun meðal
annars hafa verið beitt þeirri að-
ferð að úthluta samvinnufélögum
lcyfum með hliðsjón af því hve
félagsmenn þeirra væru margir.
Þetta var kallað höfðatöluregla.
Svona eftir á skoðað verður ekki
annað séð en að þama hafi veríð
nokkuð skynsamleg og sanngjörn
regla á ferðinni. í kaupfélögunum
var fólk að beita samtökum sínum
til þess að tryggja sér verslun á
sanngjörnum kjöram. Það verður
ekki séð að rétt hefði verið að
neyða þetta fólk til að versla sér í
óhag við kaupmenn með því að
neita félögum þcss um innflutn-
ingsleyfi.
Sagnfræði í nútímanum
Hér er um fimmtíu ára gamla
atburði að ræða, og fyrir flestu
venjulegu fólki er hér hrein og klár
sagnfræði á ferðinni. En það á ekki
við á Morgunbluöinu. Menn þar
hafa veríð að rifja þetta upp af og
til undanfaríð í leiöurum, og núna
á sunnudaginn hélt blaðið þessu
áfram með því að birta breiðsíöu
úr óútkominni bók eftir ungan
sagnfræðing um verslunarsögu
þessara ára. Þar eru«ýtarlegu máli
rakin ummæli ýmissa manna, fiest
frá fjórða áratugnum, sem snúa að
höfðatölureglunni.
Þar kemur raunar ekki annað
fram en að um þessa reglu hafa þá
veriö harðar pólitískar deilur.
Kaupmenn og pólitískir fylgjendur
þeirra hafa skiljanlega veríð á móti
henni. Það hefur út af fyrír sig ekki
veríð nema mjög eðlilegt sjónar-
mið hjá þeim að vilja veg keppi-
nauta sinna sem minnstan. Þess
vegna er vel skiljanlegt að þeir hafi
verið á móti höfðatölureglunni sem
gekk út á að kaupfélögin fengju
nægar vörur fyrir félagsmenn sína.
Ef einhver mistök hafa orðið á
úthlutun innfiutningsleyfanna þá
er það sagnfræði og kemur naum-
ast nútímanum við.
Sagnfræðiáhugi
Með skrifum sínum núna um
þessa hálfrar aldar gömlu sagn-
fræðilegu atburði er hins vegar
ekki annað að sjá en að Morgun-
blaðið sé að reyna að koma inn hjá
lesendum sínum þeirrí skoðun að í
skjóli innfiutningshafta og höfðat-
ölureglu hafi kaupfélögin og Sam-
bandið náð að verða að þeim stóra
aðila hér á neysluvörumarkaðnum
sem þau cru í dag. Annar tilgangur
verður naumast séður í því að vera
að taka upp skríf um þetta efni nú
á dögum, því að ekki verður séð að
nein sérstök önnur tilefni geti legið
að baki þessum skyndilega sagn-
fræðiáhuga blaðsins.
Ef þessi kenning Morgunblaðs-
ins væri rétt þá ættu framsóknar-
menn á fjórða áratugnum að hafa
notað aðstöðu sína til þess að
koma á höfðatölureglu til að út-
vega kaupfélögunum mcira magn
af vörum en kaupmönnum. Með
þessu móti hefðu þá kaupfélögin
og samtök þeirra náð að byggja sig
upp á markaðnum með þeim hætti
að þau hefðu haldið honum allar
götur siðan.
Þar er hins vegar að því að gæta
að nú eru margir áratugir síðan
haftatímunum lauk, og til allrar
hamingju hefur þjóðin nú lengi
búið við frjálsan innflutning til
landsins. Það innifelur að kaup-
menn og kaupfélög hafa nú um
langt skeið haft sama frelsið til að
kaupa vörur frá útlöndum og selja
þær almenningi hér heima fyrir.
Ef þessi kenning Morgunblaðs-
ins ætti að standast þá er því
ósvarað hvers vegna kaupfélögin
hafi þá ekki faríð létt og laglcga á
hausinn strax og haftatímunum
lauk. Ef almenningur í landinu
væri jafn mikið á móti þeim og
kaupmenn og Morgunblaðið þá
hefði fólk trúlega verið fijótt til að
hætta að versla við þau og byrjað
að versla við kaupmennina.
Það skyldi því ekki vera að hér
sé einhver maðkur í mysunni hjá
Morgunblaðinu? Getur verið að
fólk sjái sér upp til hópa hag í því
að vcrsla í sínum eigin búðum? Er
svona rétt hugsanlegt að Morgun-
blaðið endurspegli ekki sjónarmið
mannsins á götunni þegar það ber
svona lagað á borð? Garri.
VÍTT OG BREITT
Önnum kafin samkunda
Alþingi er eftirsóttur vinnustað-
ur og fá þar færri en vilja störf við
sitt hæfi. Eru því margir til kallaðir
en fáir útvaldir þegar þjóðin ræður
fulltrúa sína á löggjafarsamkund-
una. Sem að líkum lætur er það
mikið mannval sem velst til starfa
við Austurvöll og þar eru hendur
látnar standa fram úr ermum landi
og lýð til blessunar.
Miklar annir fylgja þingstörfum
en samt er ekki hægt að komast yfir
nema hluta þeirra mála sem lögð
eru fyrir og í lok hvers þings verður
ruslakarfan athvarf fjölda ólokinna
málefna sem ekki gafst tími til að
sinna.
Það sem mestu skiptir er að
þingmenn viti hvað til þeirra friðar
heyrir og velji forgangsverkefni af
viti og fyrirhyggju.
Starfssvið Alþingis er víðfeðmt
og er því ekki nema von að margt
það verði að sitja á hakanum sem
beinlínis heyrir undir löggjöf og
niðurdeilingu útgjalda.
Hreppstjórar
á Alþingi
í fyrradag var þingið önnum
kafið allan vinnudaginn við að
sinna málefnum Reykjavíkurborg-
ar, hafði enda tekið að sér að létta
borgarstjórn róðurinn og tekið að
sér verkefni sem að öllu jöfnu falla
undir starfsvið sveitarstjórna.
Allaballar, borgarar og femínist-
ar lögðu fram þingsályktunartil-
lögu um könnun á lífríki og ráðhús-
byggingu. Fyrsti flutningsmaður
sat einu sinni í borgarstjórn og er
ruglaður í hvað er sveitarstjórn og
hvað landsstjórn.
Árið 1980 lagði Guðrún Helga-
dóttir og flokksmenn hennar til í
borgarstjórn að uppfylling yrði
gerð út í norðurenda Tjarnarinnar
og út í hana settar miklar bryggjur
og brýr. Könnun á vistkerfi fylgdi
í kjölfarið. Svo fór að pólitískt afl
þraut til að hrinda áætlunum í
framkvæmd, og Tjarnarbakkarnir
héldu áfram að grotna og hrynja og
lífríkið varð svo fjörugt að botninn
skaust upp á yfirborðið og stund-
uðu börn mikinn drullukökubakst-
ur úr því sem lífríkið og klóök
lögðu Tjörninni til.
Margir þingmenn létu sig hafa
það að leika borgarfulltrúa í fyrra-
dag og segja borgarstjórn Reykja-
víkur fyrir verkum.
Þá gerðist það að einn þing-
manna, Eyjólfur Konráð, fór út af
sakramentinu og hóf að tala um
mál sem Alþingi kemur við og
hlaut harðar ákúrur þingforseta
fyrir vikið. Eykon fór að blanda
ferlíki því sem þingið ætlar að reisa
yfir sig í næsta nágrenni lífríkis
Tjarnarinnar og ráðhúslóðar og
hét það á máli forseta að verið væri
að vega að Alþingi. Það er sem
sagt bannað að tala um málefni
Alþingis á þingfundi en allt í lagi
að þingið taki að sér að ráðskast
með verkefni borgarstjómar
Reykjavíkur.
Hér eftir geta sveitarstjórnir tek-
ið lífinu með ró. Alþingi hefur
tekið að sér að hafa vit fyrir þeim
og stjórna skipulagi og staðsetn-
ingu húsa.
Vilja ráða
ráðgjöfinni
Ráðgjafarnefndir stjórnvalda
geta líka farið að taka lífinu með
ró. Margir þingmanna halda nefni-
lega að þeir eigi að gefa ráðgjöfun-
um ráð svo að ráðgjafarnefndir
geti lagt ráð sín fyrir þingið.
Ekki færri en 32 þingmenn af 63
undirrituðu plagg sem er ráðgjöf til
ráðgjafarnefndar. Þar sem helm-
ingur þingmanna veit ekki að Ráð-
gjafarnefnd um fiskveiðistjórnun
stendur undir nafni er ekki nema
von að rúmlega helmingur starfs-
krafta á Alþingi reyni að hafa áhrif
á ráðgjöfina.
Setning löggjafar um stjómun
fiskveiða er í verkahring Alþingis.
Ráðgjafarnefndin er skipuð stjórn-
málamönnum og hagsmunaaðilum
í sjávarútvegi. Nefndin er algjör-
lega valdalaus enda hefur Alþingi
öll ráð um löggjöf í hendi sér en
mun að sjálfsögðu líta yfir tillögur
nefndarinnar áður en lög um
stjórnun fiskveiða verða
samþykkt.
En að panta tilteknar tillögur frá
nefndinni er eins fráleitt og að
halda að hún hafi eitthvert löggjaf-
arvald. Sjávarútvegsráðherra hef-
ur verið að reyna að koma þing-
mönnunum 32 í skilning um að það
séu þeir en ekki ráðgjafamefndin
sem hafa valdið til að setja lög um
fiskveiðistjórn.
Svona er nú starfið á Alþingi
erfitt og margbrotið. Ýmist eru
þingmenn að taka að sér mál sem
heyra undir allt aðrar stofnanir eða
þrýsta á um að valdalaus ráðgjafar-
nefnd þiggi ráð þeirra til þess að fá
þau sömu ráð til umfjöllunar og
afgreiðslu.
Ekki nema von að ruslakörfur
séu fullar af óafgreiddum málum í
þinglok.
OÓ