Tíminn - 13.12.1987, Side 5

Sunnudagur 13. desember 1987
Tíminn 5
„Litríkt fólk,“ nefnist ný bók
Emils Björnssonar, um eigið líf og
aldarfar. Þetta er framhald æviminn-
inga Emils sem kom út í fyrra og
nefndist „Á misjöfnu þrífast börnin
best“ en hún hlaut einróma lof
gagnrýnenda og einstakar viðtökur
almennings. „Litríkt fólk“ greinir
frá eigin lífi höfundar og aldarfari á
fjórða og fimmta áratugnum. Á því
tímabili urðu mestu þáttaskil í sögu
lands og þjóðar frá upphafi. Þá var
kreppa, hernám, heimsstyrjöld og
lýðveldisstofnun í brennidepli. Höf-
undur nefnir til sögu fjölda lítt
kunnra sem þjóðkunnra manna sem
hann starfaði með, fjósamenn,
skólafrömuði, skólafélaga, kola-
karla, háskólamenn, alþingismenn,
guðsmenn og útvarpsmenn, svo
eitthvað sé nefnt. Hér grípum við
niður í bók Emils og veljum til
birtingar kaflann „Óminnishegri,“
en margir hafa viljað vita hverjar
kempur þær eru sem við söguna
koma. Það liggur þó ekki á lausu af
augljósum ástæðum!
„En óminnishegri ogillra hóta norn
undir niðri stiklunum þruma".
Gr.Th.
Uppákoma sú, er frá segir í þess-
um þætti, átti sammerkt við æði
margar veislur í Reykjavfk á stríðs-
árunum, og næstu árum, þegar land-
inn hafði loksins fengið eitthvað
milli handanna og fór að sletta úr
klaufunum, án þess að hafa lært þá
jafnvægislist sem til þarf.
Þegar menn taka sjálfir þátt í
ölteiti slævist eftirtektin, en þegar
allsgáður verður vitni að slíku greyp-
ist það í heilabörkinn.
Það bar til á útmánuðum að
fréttastjóra útvarpsins vantaði
fréttamann til að skreppa í mann-
fagnað og segja fréttir þaðan. Að
beiðni hans tók ég það að mér, þótt
ég væri í starfsleyfi.
Samkvæmið var haldið til að fagna
því að menningarstofnun var skilað
aftur húsnæði, sem herinn hafði
tekið sér bólfestu í á stríðsárunum.
Þetta var tilefni glaðnings, er
menningunni væri samboðinn.
Veislan hófst með hefðbundnu
sniði menningarsamkundu. Setið var
til borðs og fluttar viðeigandi ræður
um brýna þörf á að endurheimta
fyrrnefnda stofnun úr hers höndum.
Stjórnarfulltrúi hennar, sæmdar- og
höfðingsmaður, setti samkomuna
með vel völdum orðum, að viðstödd-
um lærifeðrum, lærisveinum, og
fjölda þjóðvina, sem tóku undir orð
hans með lófaklappi. Anonymus,
einn af virðulegustu lærimeisturum
landsins, tók síðan til máls, rétt um
það leyti er rjúkandi púnsbolla var
borin inn. En hann hafði ekki lokið
máli sínu þegar bollan var farin að
hafa þau áhrif að ekki heyrðist
lengur mannsins mál. Svo að Ánon-
ymus varð að gefast upp. Þá kvaddi
fulltrúi erlendra menntamanna sér
hljóðs, og skipti engum togum að
margar hendur voru á lofti og lyftu
honum upp á veisluborðið. Þar fékk
hann að standa drykklanga stund við
dynjandi fagnaðarlæti, og að lokum
var hann tolleraður úti í sal.
Upplausn þessa virðulega sam-
kvæmist varð með svo skjótri svipan
að það var með fádæmum, og raunar
einsdæmi, að upplifa slíkt. Engu var
líkara en menn hefðu gleypt sprengi-
efni, dúndrið í þessari púnsbollu var
svo óskaplegt. Eins gott að upp-
skriftin sé gleymd. Borðum var bók-
staflega hrundið, sumum hverjum,
og áflog í þann veginn að hefjast, er
sögumaður forðaði sér út úr salnum
ÓMINNIS
HEGRI
- gripið niður
í æviminningar séra Emils
og fram í fordyri, þar sem ég rakst á
einn læriföðurinn, sem virtist miður
sín af þeirri umturnan, sem orðin
var. Hann hafði lagt hægri hönd sína
í hjartastað, enda hjartveikur
orðinn, og mælti ítrekað fyrir munni
sér: O hjartað mitt, hjartað mmitt; í
þeim svifum gerðist það, sem dró
lengstan dilk á eftir sér þessa nótt,
svo ég vissi til. Það flýgur sem sé
stærðarkarlmaður aftur á þak út úr
salnum, og hnefi annars fylgir hon-
um eftir af þvílíku heljarafli, að
maðurinn í loftinu fellur í hnakkann
í gólfið, að fótum okkar, og blóð-
buna stendur úr nösum hans.
Við þetta óvænta ofbeldisverk
ummyndaðist lærifaðirinn. Ekki svo
að skilja að hann fengi hjartaslag, þó
hjartað væri veikt. Nei, ónei. Vík-
ingurinn kom upp í honum, svo að
hans fyrsta viðbragð var að afklæðast
jakka og bretta upp skyrtuermar,
svo mælandi: Þetta er voðalegt,
þetta ?r voðalegt, að fara svona með
manninn. Og þar með var hann
kominn í slaginn og virtist ekki finna
fyrir hjartanu framar.
Það kvisaðist fljótt að ekki hefði
maðurinn á gólfinu snýtt rauðu að
ástæðulausu, heldur hafði hann sleg-
ist upp á stjórnarfulltrúa stofnunar-
innar inni í salnum, og ungur og
hraustur fylgdarmaður fulltrúans var
að reka hann af höndum þeirra með
fyrrnefndu móti. En ekki hafði
stríðsmaðurinn á gólfinu, er seinna
varð sýslumaður, fyrr raknað úr
rotinu en hann stóð upp og hristi sig,
fleygði jakkanum út í horn, skyrta
hans löðrandi í blóði, og réðst nú til
nýrrar atlögu eins og sært ljón. Hann
beindi spjótum sínum, það er hnúum
og hnefum, tvíelleftur að fulltrúanum
og fylgdarmanni hans. Sýnt var að
sveit manna þurfti til að ráða niður-
lögum þessa uppvaknings, og ekki
var að tala um annað en lærifaðirinn
Emil Bjömsson.
slægist í hana. Ég fylgdi í humátt á
eftir sem gegn fréttamaður, þar eð
allt útlit var fyrir að í kringum
þennan tilvonandi sýslumann yrði
mestra frétta von þessa nótt.
Leikurinn barst nú upp úr kjallar-
anum, þegar sýslumannsefni hafði
hrundið þar eins mörgum ofan af sér
og að honum komust til að halda
honum niðri. Brast þá skyndilega
flótti í varnarliðið, sem læsti stjórn-
arfulltrúann inni í herbergi nokkru
til að forða honum undan. Síðan
héldu sviptingarnar áfram á hæðinni,
og dró síst af sýslumannsefni. Hann
náði að greiða mörgum þung högg
áður en þeir höfðu hann undir í
annað sinn. Ég sá glitta i blóðugt
brjóstið á honum milli skyrtutætl-
anna, sem héngu utan á honum. En
þegar þeir voru í þann veginn að
koma böndum á hann, ætluðu líf-
verðir fulltrúans að laumast út með
hann. En það var eins og sýslu-
mannsefni hefði augu í hnakkanum
og trylltist á nýjan leik við þá sýn.
Við lærimeistari flýðum nú með
lífvörðunum og fulltrúanum upp á
efstu hæð hússins, og þar var læst að
okkur. Brátt heyrðum við að leikur-
inn hafði borist upp á þann gang og
stóð þar óratíma að okkur fannst
uns dúnalogn varð og okkur hleypt
út. Þá lá hann í böndum á gólfinu,
nakinn og blóðstokkinn niður að
mitti, eftir snýturnar rauðu, - ekki
urmull eftir af skyrtunni, - líkt og
■ píslarvottur eða fallin stríðshetja.
Einhver fór að þvo af honum blóðið.
Honum hafði verið gefin róandi
sprauta. Það mátti öllum gera.
Hvers vegna var ekki kallað á
lögreglu, hrökk út úr einhverjum?
Það yrði saga til næsta bæjar, ef
tekin væri lögregluskýrsla í þessu
samkvæmi, eins og sakir standa, var
svarað.
Já vel á minnst. Hvað var að
gerast annars staðar í húsinu, spurði
fréttamaður sjálfan sig?
Enn logaði allt í fjöri á öllum
hæðum. Lærdómsmaður nokkur var
að gefa umsjónarmanni hússins efri-
Gunnu á einni hæðinni, með viðeig-
andi móðgunaryrðum. Ungurmaður
sat á legubekk niðri í kjallara og gat
ekki látið af að kyssa og faðma
eiginkonu eins kennara síns. Annað
ungmenni bauð lærimeistara sínum
í glímu, sem þeir þreyttu lengi
nætur, og hafði ég aldrei séð þennan
lærimeistara lifa sælli né glaðari
stund. Það var eins og barnið í
honum vaknaði. Á öllum gólfum
höfðu einhverjir lagt sig, er líða tók
á nóttina, og iiið síðasta, sem ég sá
af þessu samkvæmi, \toru nokkrar
virðulegar frúr, er studdar voru af
veikum mætti út úr húsinu, með
skóna sína í höndunum. Ein hafði
meira að segja troðið höndunum í
þá eins og hanska.
Daginn eftir birtist í hádegisfrétt-
um útvarpsins frásögn af því, hve
ánægjuleg samkoma hefði verið
haldin, þegar „stofnunin" var heimt
úr hers höndum; þó fréttamaðurinn
hugsaði með sjálfum sér, að líklega
hefði hún fyrst verið í hers höndum
þessa nótt.
Hugsið ykkur hversu tillitssamir
við vorum í þá daga, og enn cru
íslenskir fréttamenn flestum kolleg-
um sínum mjúkhentari, þegarmikið
liggur við og menningarheiðurinn er
í húfi.
En, þó útvarpsfréttin væri slétt
ogfelld, flaugfiskisagan. Fréttamað-
ur var vitni að því síðdcgis næsta dag
að Sigurður skólameistari kom í
stofnunina, rakst þar á læriföður og
sagði: Það eru ljótar sögur, sem
maður heyrir úr þessari stofnun!
Lærifeður glíma við lærisveina sína
í svallveislu.
Veslings lærifaðirinn, sem hann
var að tala við, kom af fjöllum, hafði
ekkert heyrt, kom ekki í veisluna,
og hefði sjálfur verið manna ólíkleg-
astur til að glíma við nokkurn mann.