Tíminn - 16.12.1987, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Hvað þý.ðir að verða gamall,
að lifa lengi á þessari syndum
spilltu jörð? Það þýðir m.a. það,
að hafa reynt margt, bæði sælt
og súrt. Þar af leiðir, að frá
mörgu er að segja. Ég segi
kannski ekki, að allir hafi frá
mjög mörgu að segja, enda
minni misjafnt. Svo er annað:
Finnst fólki taka því að vera að
rifja upp það sem löngu er liðið,
ýfa máski upp gömul sár, taka á
viðkvæmum hlutum sem betur
væru grafnir og gleymdir. Þetta
er jafn misjafnt og mennirnir
eru margir. Svo má nefna eitt
enn: Fólk er misjafnlega fært til
að skrá niður það sem á dagana
hefur drifið. Sumir eru ritfærir
vel sem kallað er. Aðrir geta
ekki stungið niður penna eða
sagt frá því sem hent hefur. Þeir
eru lokaðir.
Ég er alinn upp hjá foreldrum
mínum. Hjá þeim dvaldi ég að
mestu allt til tvítugsaldurs. Eitt
sinn brá þó nokkuð út af þessu.
Það varð að koma mér fyrir um
nokkurra vikna skeið á ná-
grannabæ. Þetta var vitanlega
allmikil tilbreyting fyrir dreng,
sem aldrei hafði fram að þeim
tíma verið nema hjá foreldrum
sínum, öðru eða báðum. Nú
skyldi mér scm sagt komið fyrir,
sem kallað var. Á bænum skyldi
mér séð fyrir öllum lífsins nauð-
synjum.
Vindhæli á Skagaströnd. Nóv-
ember 1937. Skammdegi.
Móðir mín hafði ákveðið að
leggja land undir fót. Hún átti
aldraða foreldra norður í
Fljótum. Faðirinn var þá kom-
inn yfir áttrætt og móðirin hálf
sjötug. Móður minni fannst tími
til kominn að sjá foreldra sína,
ekki síst hann, sem var alblindur
og hafði verið það um tvo ára-
tugi.
Tveimur árum áður hafði hún
dvalið hjá foreldrum sínum
nyrðra, svo og hjá systur sinni,
henni Önnu í Lambanesi.
Það var kominn miður nóv-
ember. Ég var byrjaður nám í
barnaskólanum enn á ný. Það
var á Ytri-Ey, þeim fræga stað,
þar sem kvennaskólinn var
forðum. Systir mín og ég geng-
um frá Vindhæli í skólann, all-
langa leið. Tvær bæjarleiðir.
Þetta fanns okkur drjúgur vegur
oft, ekki síst þegar snjóa hafði
lagt. En þetta urðum við að
gera, til að spara. Það var dýrt
að koma börnum fyrir. Systir
mín sem hér er á minnst, heitir
Þóra Kristín. Móðir mín var
sem sagt ákveðin í því að fara
um skeið frá manni og búskap
og dvelja um nokkurra vikna
skeið norður í Fljótum. Systur
mína tók hún með sér. Faðir
minn gat ómögulega hugsað um
börn heima, konulaus. Honum
var fullerfitt að sinna sínum
eigin þörfum, aldrei snert á
heimilisverkum fyrr né síðar.
Stráknum, sem hér situr við
ritvél, var komið á bæ í sveitinni.
En hver var þessi bær?
Býli heitir Ytri-Hóll. Er það
næsti bær fyrir utan Höskulds-
staði. Bjuggu þá - (og búa enn
að því ég best veit - ) ung hjón:
Björn Jónsson og Björg Björns-
dóttir. Hann var að miklu leyti
alinn upp á Ytra-Hóli, en hún á
Örlygsstöðum í Skagahreppi, þá
Vindhælishreppi. Björn varð
þrítugur skömmu eftir að ég
kom á bæinn, - hinn 24.
nóvember, en húsfreyjan var
ekki enn orðin tvítug, varð það
hinn 3. febrúar um veturinn.
Það mun hafa verið hinn 14.
nóvember sem faðir minn fylgdi
mér frá Vindhæli fram að Ytra-
Hóli. Eiginlega þrjár vænar
bæjarleiðir. Okkur var vel tekið.
Auk hjónanna á bænum, sem
nefnd hafa verið, var þarna
roskin móðir húsbóndans. Hafði
hún verið fyrir fram hjá syni
sínum áður en hann kvæntist.
Gerðist það áður en mig bar að
garði þarna, eða sumarið á
undan.
JÓLABLAÐ
Ytri-Ey á Skagaströnd. Þar stundaði greinarhöfundur nám í barnaskóla tvo vetur.
Auðunn Bragi Sveinsson:
Dvöl á Ytra-Hóli
fyrir hálfri
öld
Bærinn á Ytra-Hóli stóð þegar
þetta var ofarlega í túninu á hól
nokkrum. Var allerfitt til að-
drátta af þeim sökum. Bærinn
var úr timbri að miklu leyti.
Rúmgóð dagstofa. Nú hefur
verið byggt íbúðarhús rétt niður
við þjóðveginn . Ólíkt skynsam-
legra bæjarstæði en fyrr, en
útsýni lakara. Ekki verður við
öllu séð. Þetta var allgott hús-
næði, fannst mér. Hafði verið
alinn upp á torfbæjum frammi á
Laxárdal. Kom nú frá Vindhæli,
en þar var allstæðilegt gamalt
íbúðarhús frá tíð Þórdísar og
Hildebrandts hins danska.
Á bænum var útvarp, eins og
þá gerðist. Enginn var raf-
straumurinn, og þess vegna varð
að notast við rafhlöður, og frem-
ur tvær en eina. Þarf eigi að lýsa
þesu fyrir þeim, sem muna tím-
ana fyrir stríð í sveitum landsins.
Auk útvarpsins var gammafónn
á bænum. Var oft gripið til þessa
undratækis og spilaðar söngplöt-
ur. Er mér einkum í minni
söngur Hreins Pálssonar, svo og
Sigurðar Skagfields. Hreinn
söng alveg guðdómlega vel,
fannst mér. Lag Péturs Sigurðs-
sonar við ljóð Stefáns frá
Hvítadal: Erla, góða Erla, er
mér vel í minni enn. Hér dvel ég
nokkuð við útvarpstækið og
grammafóninn, vegna þess að
þessi tvö tæki voru aldrei í eigu
foreldra minna. Hefðu þau þó
vafalaust haft efni áð veita sér
slíkan munað, ekki síður en
margir aðrir. En faðir minn var
bagaður á heyrn og vildi ekki
hafa neitt með þessi tæki að
gera. Vita mátti hann þó, að við
hin, sem ekki vorum heyrnar-
skert, mundum geta haft nokkur
not af tækjunum. En þetta var
víst útúrdúr.
Ég gekk áfram í skólann á
Ytri-Ey. Nú var heldur styttra
fyrir mig að ganga en frá Vind-
hæli. Mér leiddist, held ég, ekki
neitt. Hjónin voru alveg sérstak-
lega þægilegar manneskjur. Ég
var iðulega eitthvað að snúast
fyrir húsbóndann, bæði í
gripahúsum og úti við. Björn
hafði þann háttinn á að aka
áburði sem til féll í fjósið á tún
jafnóðum. Skelltum við mykj-
unni í kerrukassa og drógum
síðan kerruna á sjálfum okkur
eða létum hana í flestum tilfell-
um rúlla undan brekkunni og
steyptum úr henni. Hreyttum
síðan úr hlassinu á staðnum.
Erfiðara var að aka kerrunni
heim á hlað enda á móti brekku
Auðunn Bragi Sveinsson.
að sækja. Þá var ég sendur inn á
Blönduós einstaka sinnum;
minnir mig að það hafi verið
tvisvar-þrisvar. Gisti tvívegis á
Ósnum, hjá Hjálmfríði og Páli
Geirmundssyni, í litla húsinu úti
við Blöndu, innan við ána. Eitt
sinn átti ég að sækja eitthvert
ormalyf, er nota skyldi gegn
iðraormum í sauðfénu. Kolka
afgreiddi lyfin, eða var það
kannski Guðmundur sonur
hans? Heim að Ytra-Hóli komst
ég víst með lyfin. En því miður
höfðu einhver glasanna brotnað.
Ég hafði misst þau niður í þann
mund, sem ég tók við þeim.
Heyrði Guðmundur víst, að ég
missti niður pakkann á steingólf-
ið þarna, rétt eftir að ég hafði
tekið við honum, og sagði:
„Misstirðu nú?“. Ég kveið auð-
vitað ákaflega mikið fyrir því
að koma heim með pakkann
svona útleikinn. Ferð mín hafði
Björn Jónsson og Björg Björns-
dóttir á Ytra-Hóli.
sem sagt ekki verið til mikils
gagns.
Auðvitað gramdist húsbónd-
anum að svona fór, en hann var
furðu vægur, fannst mér. Líklega
hefur Björn fengið viðbótar-
sendingu af meðulum, fyrst
svona til tókst hjá mér. Undar-
legt, að geta ekki gleymt svona
löguðu. Nú er liðin hálf öld frá
þessu atviki, og enn situr það í
mér. Reikna ég mér það til meiri
háttar mistaka, sem mig hefur
hent á lífsleiðinni.
Fyrir kom, að ég brá mér í
kirkju að Höskuldsstöðum,
næsta bæ. Prestur þar var þá síra
Björn Oddsson Björnsson, þá
maður á besta aldri. Börnum
hans kynntist ég nokkuð, eink-
um Vigfúsi og Ingibjörgu. Voru
þau enda bæði í skólanum á
Ytri-Ey ásamt mér. Yngri syst-
kinunum á Höskuldsstöðum
kynntist ég ekki að neinu ráði.
En þetta er efni sem eigi kemur
við dvölina á Ytra Hóli; er
raunar til uppfyllingar.
Húsbóndinn hafði notið
menntunar, verið á Hvanneyrar
bændaskóla innan við tvítugt.
Eitthvað leiðbeindi hann mér
við bóknámið, hjálpaði mér við
heimaverkefni. Góður skrifari,
Björn. Sama mátti raunar segja
um Björgu. Mér fannst þessi
hjón eiga vel saman. Björg er
aðeins fáum árum eldri en ég.
Þá fannst manni þrítugur maður
vera orðinn allroskinn. Og sann-
leikurinn er, að þá voru menn
fyrr gamallegir útlits en nú. Þarf
ekki frekar orðum að því að
eyða, hvað valdið hafi. Það er
nefnilega margt.
Einu sinni lagði ég leið mína
út að Vindhæli. Var það
skömmu fyrir jólin. Þá var faðir
minn dapur mjög, þó að hann
hefði raunar átt að gleðjast yfir
happi nokkru. Hval hafði nefni-
lega rekið á Vindhælisfjöru og
hafði hann hirt drjúgt af
hvalnum. Rengi hafði hann
soðið. Gaf hann mér að smakka.
Þótti mér þetta herramannsmat-
ur. Líklega hefur faðir minn
lifað á hvalnum, eða renginu
réttara sagt, alllengi. Mér var
svo sem vel tekið. Að Ytri-Ey
fór ég ekki fyrr en tekið var að
skyggja. Lagði faðir minn ríka
áherslu á að ég kæmist heim
áður en myrkur væri skollið á.
Og kveðjuorðin voru þessi:
„Flýttu þér nú, stráið mitt, svo
að þú verðir ekki úti!“
Éins og fyrr sagði sótti ég
skóla frá Ytri-Ey í nokkrar
vikur. Oft varð ég samferða
krökkum frá Höskuldsstöðum,
börnum prestshjónanna, sem ég
hefi fyrr getið. Frá Syðra-Hóli
varð oft samferða mér stúlka
Guðrún Ragnheiður að nafni,
dóttir Magnúsar Björnssonar
bónda á Syðra Hóli og Jóhönnu
Albertsdóttur konu hans, frá
Neðstabæ í Norðurárdal. Hún
var á þrettánda ári, meðalstór
vexti, hlédræg og föst fyrir. Við
töluðum allmikið saman á leið-
inni í og úr skóla. Ekki varð
henni langra lífdaga auðið, því
að hún lést af völdum slyss, er
hún varð fyrir heima. Dánardag-
urinn er 2. júní 1938. Eitthvað
heyrði ég hvernig slysið hefði
borið að, en vil ekki fullyrða hér
neitt um það. Mikill söknuður
var að sjálfsögðu að fráfalli þess-
arar stúlku, sem sýndi að hún
var góðum gáfum gædd og sið-
söm í besta lagi. Ég sá mikið
eftir henni.
Nú leið að jólum. Ég hlaut að
dveljast yfir hátíðarnar þarna,
þar sem móðir mín var ekki enn
komin að norðan. Hún kom
ekki að norðan fyrr en í byrjun
febrúar. Talsverður undirbún-
ingur var fyrir þessa stórhátíð
hjá ungu hjónunum. Útvarps-
dagskráin var fjölbreytt, mikill
söngur og messuhald. Ég hlust-
aði mikið á útvarpið, einkum
fannst mér þátturinn Um daginn
og veginn skemmtilegur og at-
hyglisverður. Hann annaðist þá
(og var upphafsmaður að) Jón
Eyþórsson veðurfræðingur. Oft
kryddaði hann mál sitt með