Tíminn - 11.02.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 11. febrúar 1988
/
Títninn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Fteykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaöaprent h.f. Auglýsingaverð kr. 400 prdálk-
sentimetri.
Verð í lausasölu 55.- kr. og 65.- kr. um helgar. Áskrift 600.-
Peysur til Sovét
Erfiðlega hefur gengið að koma á samningum
um sölu á ullarvörum héðan til Sovétríkjanna.
Verð á vörunni þykir hátt, og stafar það öðrum
þræði af ástandi hér innanlands. Gildir bæði um
ullarvörur og aðrar útflutningsvörur, að svo getur
allur tilkostnaður innanlands hækkað, að erlendir
markaðir taki ekki lengur við útfluttum vanda
íslendinga.
Viðskiptafulltrúi í sovéska sendiráðinu í Reykja-
vík hefur látið hafa eftir sér í viðtali við fréttabréf
Álafoss að íslenska ullarvaran sé gæðavara, sem
seljist jafnóðum upp og hún kemur í verslanir í
Sovétríkjunum. Þangað eru einkum seldar fáar
tegundir ullarvara, tvær tegundir af treflum og tvær
af peysum, og bendir fulltrúinn á að hægt sé að
hafa heilar verksmiðjur í gangi við framleiðslu á
þessum varningi. En það er því aðeins hægt að sala
gangi greiðlega fyrir sig, og ekki komi til árvissra
erfiðleika eins og nú. í raun er fulltrúinn að segja
að ullarvörur héðan séu í sérflokki, en það þýðir
einfaldlega að þær hljóta að vera dýrar.
í rammasamningi á milli Sovétríkjanna og
íslands er miðað við að kaup á ullarvörum héðan
nemi árlega 5-6,5 milljónum dollara. Enn hafa
Sovétmenn ekki fengist til að ræða um meiri
ullarvörukaup en nemur rúmlega einni milljón
dollara. Að auki gilda samningar milli fyrirtækja
upp á um 3 milljónir dollara. Þetta samanlagt þýðir
sölu á um 250 þúsund peysum og milljón treflum
á ári og fara um 50% af ullinní okkar í þessa
framleiðslu. Helstu útflutningsvörur okkar til Sov-
étríkjanna eru ull, fiskur og síld, en undanfarin ár
hefur viðskiptahallinn við Sovétríkin numið einum
25% á ári. Þannig töpum við einu útflutningsári á
fjögurra ára tímabili á þessum viðskiptum.
Þegar rætt er við Sovétmenn um ullarviðskiptin
segja þeir gjarnan að þeir geti keypt peysur frá
Englandi og víðar að. En vegna stærðar pantana
og góðs afgreiðslutíma hefur Sovétmönnum boðist
ullarvaran héðan fyrir 60%-70% af verði sem aðrar
þjóðir borga fyrir ullarvörur héðan. Á s.l. tveimur
árum hefur þetta hlutfall farið niður fyrir 60% og
stefnir nú niður fyrir 50%. Enginn kostur er fyrir
íslendinga að ganga að slíkum afarkostum.
Viðskipti okkar við Sovétmenn hafa oft verið
erfið. í því tilviki er varðar ullarvörur er því ekki
til að dreifa að varan líki ekki. Hún er beinlínis
eftirsótt í Sovétríkjunum. Hingað til hafa ullarvör-
ur numið 10-15% af sölu til Sovétríkjanna. Útflutn-
ingur okkar þangað er ekki nema lítið brot af því
sem stórveldið þarf til sinna nota erlendis frá. Og
við erum að framleiða gæðavöru handa þeim þar
sem ullin er. Það er því von að okkur finnist að
smávægileg hækkun á verði geti varla verið sú
hindrun, að hún ein og sér þurfi að stefna þessum
viðskiptum í voða. Samskipti okkar og Sovét-
manna hafa verið með ágætum, og vonandi verður
framhaldi þeirra viðskipta ekki stefnt í erfiðleika
út af hinni eftirsóttu vöru.
GARRI
111111
llllllll
Teningakastið
Vafalaust hefur hún vakið at-
hygli margra fréttin sem birtist hér
í blaðinu í gær um teningakastið í
Tannlæknadeild Háskólans. Þrír
nemendur munu þar hafa orðið
hnífjafnir í einkunn, og lent í sjötta
til áttunda sæti, þar sem svo stóð á
að einungis átti að hleypa sjö
stúdentum áfram. Er ástæða þessa
síðast nefnda sögð takmarkaður
fjöldi tannlæknastóla sem deildin
hefur yfír að ráða. Þá var þeirri
aðferð beitt að kasta upp teningum
um það hverjir tveir skyldu hreppa
hnossið, og var einn þeirra úr-
skurðaður fallinn að teningunum
köstuðum.
Það er mcginstefna í íslenska
menntakerfínu að þar eigi að gefa
hverjum og einum kost á að til-
einka sér þá menntun sem hann
hefur gctu og hæfíleika til. Með
öðrum orðum að námshæfileikar
eigi að ráða, en ekki hlutir á borð
við Ijölda þeirra stóla sem fyrir
hendi eru.
Hér sýnist ekki fara á milli mála
að þessari reglu hafí ekki verið
fylgt. Hér hefur þriðji maðurinn
greinilega sýnt sömu námshæfí-
leika og þeir félagar hans tveir sem
hrepptu hnossið eftirsótta. Þess
vegna getur það ekki talist
sanngjarnt, né í samræmi við
grundvallarreglur íslenska mennta-
kerfísins, að kasta honum út í
kuldann.
Takmörkunin
Þetta vekur líka til umhugsunar
um það hvort rétt sé að takmarka
fjölda þeirra, sem fá að Ijúka námi
í tannlækningum, líkt og þama er
verið að gera. Þar er að því að gæta
að tannlæknar hafa í seinni tíð
þurft að liggja undir stöðugt vax-
andi gagnrýni fyrir þær fjárhæðir
sem þeir taka af almenningi þessa
lands fyrir þjónustu sína.
Þetta atvik leiðir þess vegna
hugann óhjákvæmilega að því
hvort verið geti að tannlæknar hér
á landi séu ekki nægilega margir til
þess að eðlileg verðmyndun geti
átt sér stað á þjónustu þeirra. Ef
rétt er að of fáir stólar í tannlækna-
deild Háskólans séu eina ástæðan
fyrir því að atvik eins og teninga-
kastið þurfí að eiga sér stað, þá er
Ijóst að eitthvað er ekki eins og það
á að vera.
Þjóð, sem hcfur efni á því að
byggja Flugstöð Leifs Eiríkssonar,
Kringluna og nýtt ráðhús í Reykja-
vík, að óglcymdu rándýru veitinga-
húsi uppi á hitaveitugeymunum,
hlýtur fjandakornið að gcta séð af
aurum fyrir nokkrum tannlækna-
stólum, jafnvel þó að þeir kosti
sitt. Þar fara saman mannréttinda-
kröfur þeirra stúdenta sem þama
lenda úti í kuldanum vegna stóla-
leysis og þörf þjóðarinnar fyrir að
gcta látið gera við uppi í sér án þess
að slíkt þurfi að setja öll heimilis-
fjármálin út úr skorðum.
Sambandsfrysti-
húsin enn
Eins og menn kannski minnast
ritaði Ámi Benediktsson fram-
kvæmdastjóri Félags Sambands-
frystihúsanna grein hér í blaðið
þriðjudaginn 2. febr. þar sem hann
rakti það í smáatriðum hvernig sú
saga hefði komist á kreik að af-
koma Sambandsfrystihúsanna væri
núna mun verri heldur en afkoma
Sölumiðstöðvarhúsanna. Upptök
þessara sögusagna taldi hann vera
að finna í herbúðum einkarekstrar-
manna, og síðan gerði hann skil-
góða grein fyrir því að ekkert benti
til þess að fyrir þessu væri hinn
minnsti fótur.
í framhaldi af því vakti það
athygli að núna síðustu dagana
hefur þessi slúðursaga enn verið að
ganga aftur i blöðunum. í frétta-
skýringu í Alþýðublaðinu á laugar-
dag er þannig sagt að staða Sam-
bandsfrystihúsanna hafi farið
versnandi og sé hún nú talin mun
verri heldur en staða Sölumið-
stöðvarhúsanna, vegna þess hve
þau séu háð Bandaríkjamarkaði.
Þetta síðast nefnda atriði hrakti
Ámi hins vegar í grein sinni, þar
sem hann nefndi að árið 1987
hefðu 59% allra frystra afurða
allra framleiðenda landsins selst í
dolluram. Svo hefði viljað til að
Sjávarafurðadeild Sambandsins
hefði líka selt 59% af afurðum
sínum í dollurum þetta ár, og er
þessi skýring því út í hött.
Og í DV á þriðjudag birtist aftur
fréttaskýring þar sem þessu cr
haldið fram. Þar segir að rætt sé
um að taprekstur Sambandsfrysti-
húsanna sé á bilinu 14-16%, á
meðan tap húsa utan Sambandsins
sé minna eða nær 10%. Hér er líka
á ferðinni misskilningur á tölum,
sem fram hefur komið áður i
blöðum, en Ámi Benediktsson
hrakti skilmerkilega í grein sinni.
Hér á við það fomkveðna að
menn þurfa að hafa það sem sann-
ara reynist. Höfundar þessara
tveggja fréttaskýringa hafa því
greinilega ekki lesið Tímann nógu
vel. Máski eiga þeir þó eftir að
leiðrétta þetta, hvor í sínu blaði.
Garri.
VÍTT OG BREITT
lí
Víðáttubrjálæði og bílaþrælkun
Býsnast er yfir því að 24 þúsund
einkabílar voru fluttir til landsins á
síðasta ári og að bílaeign lands-
manna er að verða ein hin mesta í
veröldinni miðað við höfðatölu.
Sumir láta eins og bílar séu óþarfa-
lúxus og að bílaeignin beri vott um
óforsjálni og eyðslusemi. En þegar
betur er að gáð sést að allt skipulag
eða skipulagsleysi og almennings-
samgöngur eru miðaðar við að
nauðga einkabíl upp á hvern mann
hvort sem hann kærir sig um eða
ekki.
Um síðustu helgi birti Tíminn
grein eftir Ameríkana sem gerði
samanburð á bílaþrældómnum,
sem lagður er á íbúa flestra byggð-
arlaga í Bandaríkjunum, og þess
frjálsræðis sem hann naut bíllaus
er hann bjó í New York í 10 ár.
New York hefur þá sérstöðu
meðal bandarískra borga að þar
eru almenningssamgöngur yfirleitt
í góðu lagi og miðborgin þannig
byggð upp að óhugsandi er að allir
komist þar um á einkabílum og
enn síður að þar sé rúm fyrir
bílastæði.
Óskipulögð kaos
Að þessu leyti er New York
líkari evrópskum borgum en öðr-
um þéttbýlissvæðum í Bandaríkj-
unum. Borgarlífið dregur líka dám
af því. Hvarvetna er stutt í verslan-
ir og alls kyns þjónustufyrirtæki og
neðanjarðarlestir og strætisvagna-
kerfi auðvelda greiðar og fljótlegar
ferðir milli hverfa og þar með
heimila og vinnustaða.
Þeir sem komið hafa til Banda-
ríkjanna vita að án einkabíls er
maður eins og þorskur á þurru
landi. Borgir og úthverfi flæða yfir
gífurleg landflæmi og almennings-
samgöngur afskaplega takmarkað-
ar, ef nokkrar.
Verslanamiðstöðvar eru í klös-
um vítt og breitt um þorp og sveitir

Raunir bílaþrælsins
og þangað kemst enginn nema
fuglinn fljúgandi og bíleigendur.
Annars vísast til fyrrnefndrar
greinar heimamanns um ástandið.
I strjálbýlinu á íslandi er eðlilegt
að einkabíllinn sé orðinn þarfasti
þjónninn. En án þess að nokkur
aðili hafi stefnt að því að sporðreisa
byggðina býr orðið ríflega helm-
ingur landsmanna á höfuðborgar-
svæðinu og allt útlit er fyrir að sú
hlutfallstala eigi enn eftir að
hækka.
Höfuðborgarsvæðið er ekki
skipulagt, en þar hafa mörg sveitar-
félög vaxið saman í eina heild og
kemur engum nema sveitarstjórn-
armönnum við hvar landamerkin
•'ggja-
Sá kostur hefur verið valinn, án
nokkurs samráðs sveitarfélaganna,
að dreifa byggðinni sem allra mest
og skilja eftir stór landflæmi á milli
hverfa til að víðáttubrjálæðið njóti
sín sem best.
Slæmar fyrirmyndir
Almenningssamgöngur eru kák
eitt og sýndarmennska og eru rekn-
ar eins og berlínarmúrar séu reistir
á ósýnilegum landamerkjum milli
sveitarfélaganna.
Vegalengdir aðeins innan
Reykjavíkur eru orðnar slíkar að
leita verður samjöfnuðar til amer-
ísku einkabílaborganna, sem
greinilega eru hafðar sem fyrir-
mynd, ef á annað borð fyrirfinnst
einhver heil hugsun í handahófs-
kenndu skipulagi byggðarinnar.
Verslanamiðstöðvar og stór-
markaðir þjóta upp á tvist og bast
um höfuðborgarsvæðið, og takið
nú einu sinni vel eftir, hver einn og
einasti þeirra er miðaður við að
nær allir viðskiptavinirnir komi á
einkabílum til að versla eða kaupa
aðra þjónustu.
Öll þau klöngur sem víðáttu-
brjálæðingarnir kalla „útivistar-
svæði" í sjálfri byggðinni ganga
fyrir mannabyggð en engum dettur
í hug að með skynsamlegri landnýt-
ingu skapast ótakmörkuð útivistar-
svæði við byggðina.
Óvinir náttúrunnar vilja láta
byggja lágt og dreift til óhagræðis
og erfiðleika fyrir þá sem í þéttbýli
vilja búa.
Allt það samansafn þorpa sem
höfuðborgarsvæðið samanstendur
af veldur því að það er óhjákvæmi-
legt að nær hver einasti maður sem
þarf að komast leiðar sinnar og
sinna þeim erindum sem fylgja öllu
daglegu lífi þarf að eiga bíl. Þetta
kallar á miklar umferðaræðar, bíla-
stæði og mengun, en fríar bæjaryf-
irvöld frá að halda uppi boðlegu
almenningssamgöngukerfi.
Bílaþrælkunin gerir menn feita,
ósjálfbjarga og fátæka.
En enginn þarf að vera hissa á
ofboðslegri bííaeign. Einkabílnum
er þröngvað upp á okkur hvort sem
mönnum líkar betur eða verr.
OÓ