Tíminn - 20.04.1988, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 20. apríl 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR
BJÓR
Rósmundur G. Ingvarsson:
PROFSTEINN
SAMVISKU OG ABYRGDAR
Bjórfrumvarp hefur verið samþykkt til þriðju umræðu í
neðri deild Alþingis. Þetta málefni hefur reynst afar lífseig
afturganga í þingsölum um alllangt skeið.
Á síðasta þingi var ekki meirihluti fyrir því að leyfa
bjórinn, en kosningar í fyrra virðast hafa skolað inn á
Alþingi nýju bjórliði og ber það vott um aukið gengi
ábyrgðarleysis á löggjafarsamkundu íslendinga. Það er því
ekki úr vegi að athuga svolítið hvernig menn veljast til setu
á framboðslistum og Alþingi.
Að undanförnu hefur þróunin
orðið í þá átt, að ákvörðun um val
manna og röðun á framboðslista er
tekin með prófkjörum. Fólk býður
sig fram í prófkjör viðkomandi
stjórnmálasamtaka og kjósendur
fá svo að velja og raða á listana. í
framkvæmdinni verður þetta
þannig, að þeir sem eru frakkastir
og hafa mest sjálfsálit, sækjast eftir
að bjóða sig fram og það eru
vissulega ekki alltaf þeir hæfustu.
Kjöri ná svo þeir sem mestum
peningum hafa yfir að ráða, því
auglýsingarnar og skrautið er það
sem gjarnan ræður úrslitum. Það
þarf hinsvegar ekki að fara saman
- og fer líklega sjaldnar saman, að
þeir ríkustu séu hæfastir. Ætli það
séu ekki oftast eiginhagsmuna-
menn og menn tengdir auðjöfrum,
sem mest fjárráðin hafa. Að sjálf-
sögðu eru undantekningar frá
þessu öllu. Einnig má gera ráð fyrir
að nýir þingmenn séu ekki eins vel
kunnugir málum, eins og þeir eldri
og reyndari.
Stefnulausir
froðuflokkar
Margir kjósendur virðast vera
reikulir í skoðunum og gjarnir á að
hlaupa til fylgis við jafnvel stefnu-
lausa froðuflokka, sem kannski
skjóta upp kolli fyrirvaralítið. Vax-
andi fjöldi skiptir um flokk við
hverjar kosningar. Hæfasta og
besta fólkið fer líklega í fæstum
tilfellum í framboð undir þessum
kringumstæðum.
Þessar aðferðir á vali þingmanna
eru sem betur fer ekki einráðar, en
færast mjög í vöxt. Þjóðfélag vort
er alltaf að breytast. Frjáls-
hyggjuglópar, sem skeyta lítt um
afleiðingar gerða sinna eða farsæld
þjóðarinnar og byggðar út um
landið, vaða nú uppi bæði á Alþingi
og utan þess.
Ekki má skilja þetta svo, að
engir góðir þingmenn séu til. Þeir
eru margir, en virðast ætla að
verða í minnihluta í bjórmálinu.
Ef til vill hafa sumir látið glepjast,
vegna þrýstings frá þeim, sem ætla
sér að græða á bjórnum eða
ábyrgðarlausum áfengisdýrkend-
um sem ekkert vilja vita um skað-
semi þess eða annarra eiturlyfja,
né heldur um það mikla böl sem
áfengisneyslu er oft samfara og oft
á tíðum hryllilegar afleiðingar.
Að hafa vit fyrir fólki
Alþingismenn eiga tvímælalaust
að leitast við að hafa vit fyrir
þjóðinni og stuðla að framgangi
þeirra mála, sem eru henni fyrir
bestu.
Ungum og óreyndum hættir öðr-
um fremur til að hlaupa á sig og
falla á prófum. Hætt er við að þeir
sem samþykkja bjórfrumvarpið
eigi eftir að sjá alvarlega eftir að
greiða því atkvæði sitt, enda er
ólíklegt að nokkur leið verði að
losna við bölvaldinn aftur. Ábyrgð-
in er því þung.
Meðal helstu ástæðna sem menn
færa fyrir því að réttara sé að
lögleyfa bjór er, að hvort sem er sé
flutt inn í landið nokkurt magn af
bjór, ólöglega. (Hann sé einnig
seldur í fríhöfninni við Keflavík-
urflugvöll og íslendingar, sem til
útlanda ferðist geti allsstaðar feng-
ið bjór). Það á sem sagt að láta
undan lögbrjótunum sem smygla
þessu áfengi inn í landið. Þessi
afstaða er svo fyrir neðan allar
hellur, að furðu gegnir að menn
sem eiga að vera öðrum fremur
ábyrgir skuli ekki skammast sín
fyrir hana. Samkvæmt svona
skoðunum ætti þá einnig að gefa
frjálsan innflutning á hassi og öðr-
um eiturlyfjum og frjálsa dreifingu
á þeim. Vill fólkið það? Það ætti
þá einnig að opna landið fyrir
innflutningi á kjöti, sem veruleg
hætta er á að sjúkdómar á borð við
gin- og klaufaveiki berist með til
landsins. Jú frjálshyggjuglóparnir
vilja það. Sumir menn gera talsvert
af því að stela. Á þá ekki einnig að
afnema bönn við því? Margir aka
bíl undir áhrifum áfengis og þeim
fjölgar örugglega við tilkomu
bjórsins. Lögreglan nær í suma, en
margir sleppa. Það gengur illa að
draga úr - hvað þá uppræta þetta.
Vill fólk ekki bara láta breyta
lögunum svo að allir megi aka fullir
úr því sumirgera það hvort sem er?
Eiga lögbrjótar
að hafa sigur?
Nei. Að láta undan þeim sem
stunda það að brjóta lög og reglur,
er nokkuð sem alls ekki má gjöra.
Bæði er það ræfildómur og svo
skapar það fordæmi, sem óvandað-
ir nota. Þeir sjá þá, að ef lög eru
brotin þá verða þau bráðlega felld
úr gildi eða þeim breytt, þannig að
nánast allt verði leyfilegt. Þá verða
þau sannkölluð ólög.
Með lögum skal land byggja, en
með ólögum eyða. Þótt frjáls-
hyggjumenn haldi kannski að nán-
ast allt ætti að vera leyfilegt, þá er
máltækið góða enn í fullu gildi.
(Þeir hugsa Iíklega stutt). Það er
áreiðanlega svo, að ólög og frjáls-
hyggja yrðu iljót að eyðileggja
lýðveldið okkar og sennilega einnig
landið og þjóðina, ef þau fengju að
komast í öndvegi.
Allmiklu magni af sterkara
áfengi en bjór er smyglað inn í
landið. Eins yrði það með bjórinn.
Lögleiðing hans tæki væntanlega
ekki fyrir slíkan innflutning, frekar
en með hitt áfengið, - jafnvel
kemur til greina að smyglið aukist.
Bjórdrykkjan bætist við
Til að koma á lögleyfingu bjórs-
ins hefur verið fundið upp það
snjallræði að látast ætla að með-
höndla hann sem áfengi og selja
aðeins í áfengisbúðum. Trúlegast
ætlast þeir menn sem komu þeirri
hugmynd að ekki til að þannig
verði þetta lengi, heldur að fljót-
lega verði þau höft afnumin enda
samrýmast slík höft ekki frjáls-
hyggju. Það er því óhætt að reikna
með að, þótt einhverjir þingmenn
ætlist til annars í dag, þá verði
fljótlega seldur bjór í sjoppum og
matvöruverslunum, - ef Alþingi
fellur á prófinu.
Þótt minna áfengi sé í bjórnum
en öðrum tegundum, þá bendir
margt til að bjórinn reynist íslend-
ingum hættulegra áfengi en það
sem við höfum. Bjórdrykkja bætist
við þá drykkju sem fyrir er, eins og
reynslan sýnir hjá nágranna- og
frændþjóðum okkar. Það er auð-
vitað eðlilegt að þeir sem telja að
íslendingar drekki ekki nóg áfengi
og loka jafnframt augunum fyrir
öllum þeim gífurlega neikvæðu
áhrifum drykkjunnar sem þjóðin á
við að stríða, - vilji bæta bjórnum
við. Þeir telja þá væntanlega æski-
legt að áfengisneysla barna og
unglinga aukist til muna og áfeng-
isneysla á vinnustöðum verði
algeng, en þetta eru fyrirsjáanlegar
afleiðingar áfengs bjórs, jafnvel þó
hann verði ekki til sölu nema í'
útsölum Á.T.V.R.
Reynsla nágrannaþjóða af
bjórnum er mjög slæm og ekkert
bendir til að hún verði betri hér.
Þvert á móti má fastlega búast við
verri afleiðingum hér, því þótt
sumir fari vel með vín, þá sýnir
reynslan að íslendingar eru veikari
fyrir á þessu sviði en flestar aðrar
þjóðir, a.m.k. í Evrópu.
Ef svo illa fer að bjórlög nái fram
að ganga, þá hefur það, auk margs
annars, þau áhrif, að fjármagns-
streymið frá landsbyggðinni eykst
enn til muna og er það þó ærið nóg
fyrir - og alltof mikið. Höfuðborg-
in nærist á þessu aðstreymi fjár-
muna frá landsbyggðinni og sýgur
nú svo fast, að fyrirsjáanlegt er, að
með sama áframhaldi hrynur
byggðin víða á næstu mánuðum
eða árum, bæði í sveitum og sjáv-
arplássum, og landsbyggðin hættir
síðan að geta brauðfætt borgríkið
á suðvesturhorningu.
Neitum okkur um bjórinn vegna
framtíðar þjóðarinnar og tryggjum
okkur um leið góða samvisku varð-
andi þetta mál.
BÓKMENNTIR

Fyrirspurn til esig
Vegna ummæla í bókmenntaþætti
Tímans 15/3 sl. langar undirritaðan
til að fá skýringu á því sem þar er
haldið fram. Ekki er það af neinni
meinfýsi, þótt mér finnist einkenni-
lega staðhæft, heldur hreinni forvitni
á að vita á hverju esig byggir ummæli
sín.
Umræddur bókmenntaþáttur
fjallar um Vísnabók Káins. Þar er
m.a. gerður smá samanburður á
andríki Káins og Stephans G. Step-
hanssonar. Dálítið sýnist óraunhæft
að bera þá saman, svona eins og að
reyna að meta hvort sé fallegra
fífillinn í brekkunni, sem kemur
öllum í sólskinsskap, eða háa gilda
grönin sem horfir í botnlausa fúafen-
ið. En látum það liggja milli hluta.
Það sem kemur á eftir hljóðar svo:
„Líka er því ekki að leyna að
meðferð Káins á hrynjandi og brag-
arháttum er ekki alltaf með þeim
hætti að hafið sé yfir aðfinnslur. Svo
er að sjá að hann hafi ekki verið
mjög sterkur í bragfræðinni, svo
furðulegt sem það má heita um
mann sem orti jafn mikið og hann“.
Ekki verður annað sé en esig dæmi
svo út frá Vísnabókinni«em hann er
að fjalla um. Engin sýnishorn leggur
hann þó fram til skýringar staðhæf-
ingu sinni og er það óneitanlega
galli. Nú er vissulega enginn dauð-
legur maður hafinn yfir aðfinnslur,
en einkennilegt finnst mér að taka
Káinn sem dæmi um klaufa á sviði
braglistar. Flesta textahöfunda
mætti kannski nefna á undan
honum, ef leitað skal að hagmælsku-
skorti.
Nú er því ekki að leyna að margir
hafa lýst áhyggjum sínum yfir því að
Islendingar séu að glata brageyranu.
Þeir viti ekki lengur hvort vísa standi
í hljóðstaf, hvort hún sé vel gerð eða
leirhnoð. Gjarnan er þá vitnað í
dægurtexta sem hámark niðurlæg-
ingarinnar. Enda er það svo að
stundum er verið að hrósa textum
sem eru klaufalegri leirburður en
svo að hægt sé að hlæja að þeim, rétt
eins og aðdáendurnir hafi ekki hug-
mynd um hrynjandi og hljóm, rím
eða stuðlafall í bundnu máli.
Fyrir mörgum er hinsvegar Káinn
og hans líkar meistarar okkar gömlu
þjóðarfþróttar, nær óskeikulir snill-
ingar lausavísunnar, hagmælskunn-
ar og hrynjandinnar. Listamenn í
leik sínum með bragarhætti, rím og
orð.
Við lestur Vísnabókarinnar finnst
mér ekki liggja í augum uppi hvað
esig á við með ummælum sfnum og
hefði kosið að sjá það skýrt með
dæmum. Hvað finnst honum benda
til að Káinn hafi verið slakur í
bragfræði, og hvað finnst honum svo
aðfinnsluvert um meðferð hans á
hrynjandi og bragarháttum?
Auðvitað eru vísurnar í bókinni
ekki allar jafnsnjallar, en væri ekki
vænlegra að leita að hneykslunar-
hellum annarsstaðar?
Vinsamlegast,
Eysteinn G. Gíslason.
SVAR VIÐ FYRIRSPURN
Nafna mínum Gíslasyni í Skáleyj-
um þakka ég þetta vinsamlega
tilskrif, og skal ég með mestu ánægju
útskýra betur umrædd orð mín. Eg
var þar að vitna til þess að fari menn
yfir kveðskap eftir gömlu skáldin
okkar hér heima, karlana sem lásu,
kváðu og ortu jafnvel sjálfir rímur,
þá þarf ekki að lesa lengi til að sjá
að þeim var ákaflega gjarnt að grípa
til rímnabragarhátta þegar þeir vildu
setja saman vísur eða ljóð. Um
rímnabragarhætti giltu mjög fastar
reglur, og eftir þeim var farið hér um
aldir. Þær fólust ekki síst í því að
stuðlasetning og rím voru ófrávíkj-
anleg skilyrði, en einnig samanstóðu
þessir hættir að stofni til einvörð-
ungu af tvíliðum og einliðum. Væri
ort þar með þríliðum þá var það
undantekning frá meginreglunum. í
margar aldir voru þríliðir nánast
eingöngu notaðir hér á landi í sálma-
háttum og öðrum þeim skyldum.
Þegar ég las Vísnabók Káins í
gegn á dögunum þóttist ég hins
vegar veita því athygli að hann færi
töluvert frjálslegar með rímna- eða
vísnabragarhætti en menn eiga að
venjast frá skáldunum hér heima,
jafnt hinum eldri sem samtíma-
mönnum hans. Ég get sem best
nefnt dæmi um þetta, svo sem þessa
vísu hans sem ég vel af handahófi:
Kvenfólkið er að kyssast;
keinst svo aldrei af stað.
Það er eitt, sem mœtti inissast,
ininnið þið prestinn á það!
Hér er talsvert meira af þríliðum en
menn eiga að venjast úr lausavísum,
einir fjórir, eða í orðunum „kven-
fólkið“, „aldrei af“, „minnið þið“ og
„prestinn á“. Þar að auki er svo
tveggja atkvæða forliður í þriðju
línu, í orðunum „það er“, en slíkt
reyndu skáld hér heima að forðast
þótt því bregði fyrir.
Og fleiri brot á gömlu reglunum
eru þarna, svo sem í þessari vísu:
Þeir hafa ekki neinar húfur,
en hitt geta allir séð,
að guð hefir gefið þeint hausinn
til að kinka kolli með.
Þetta er út af fyrir sig ágæt vísa,
en hún er þó röng ef menn vilja
binda sig fast við gömlu reglurnar úr
rímnabragfræðinni. Ástæðan er sú
að í seinni helmingnum eru tveir
stuðlar í þriðju línu og aðrir tveir í
fjórðu, í staðinn fyrir tvo stuðla í
þriðju og höfuðstaf í fjórðu sem
rímnaskáldin a.m.k. hefðu viljað
hafa. Og er þá ógetið um þríliðina
sem eru margir í vísunni eins og sjá
má, að því ógleymdu að forliðir eru
í öllum vísuorðum og reyndar tveir
í því síðasta. Og rím er ekki í fyrsta
og þriðja vísuorði, þó að naumast
geti annars farið á milli mála að
hátturinn sé sóttur í ferskeytluna
gömlu.
Af slíkum frávikum er talsvert
mikið í þessari bók. Hitt erþó annað
mál að ekki vil ég samþykkja án
fyrirvara það orðalag nafna míns að
Káinn hafi af þessum sökum verið
klaufi á sviði braglistar. Til þess er
hagmælska hans og orðsnilld allt of
mikil. En kannski kæmi alveg eins til
greina að kalla hann brautryðjanda
fyrir þetta, eða jafnvel einhvers
konar forvera formbyltingarskáld-
anna? Að minnsta kosti virðist hann
alls ekki vera eins fastur í gömlu
reglunum og flestir aðrir á sama
tíma. -esig