Tíminn - 07.05.1988, Qupperneq 1
Stórskáldiö séra Jón á Bægisá liföi í fátækt og
þýddi heimsbókmenntir — Gaf út fyrstu Ijóöa-
bók á íslandi og skýröi sálmabók Leirgeröi.
* ...........
HELGAR
BLAÐ
TÍMANS
Fyrir -réttum -2G0 árum
kom séra Jón Þorláksson
fótgangandi heim aö
Bægisá í Öxnadal að taka
við prestskap þar, og þar
átti hann eftir að búa það
sem eftir var ævi. Á Bægisá
orti hann mörg sinna ágæt-
ustu kvæða og einnig þýddi
hann þar stórvirki erlendra
snillinga, sem ekki verður
jafnað til nema Hómers-
þýðinga Sveinbjarnar
Egilssonar. í blaöinu í dag
rekjum við feril þessa
brokkgenga snillings, sem
átti við að stríða óróleika
holdsins, sem varð honum
skeinuhættur og fádæma
fátæktarbasl, sem margir
segja að oftast verði hlut-
skipti snillingsins, en var þó
meira en góðu hófi gegndi
í hans dæmi.
Við vendum okkar kvæði
síðan í kross, heimsækjum
Sverri Guðmundsson,
hljóðfæraviögerðarmann,
sem nam þessa grein í
Englandi fyrir fáum árum
og er sá eini sem þessarar
kunnáttu hefur aflað sér
hér á landi, en hún hefur
komið aö miklum notum í
ört vaxandi tónlistarlífi í
landinu. - Og við höldum
okkur áfram við tónlist og
það sem henni tengist: Það
styttist í Listahátíð og viö
segjum frá „Black Ballet
Jazz,“ sem hingaðervænt-
anlegur. En þetta er dans-
hópur sem kynnir í dansi
og söng sögu bandarískrar
danslistar frá elstu tíð.
Þá bregðum við á „léttari“
strengi - eða hvað? Við
birtum grein um framhjá-
hald karlmanna, og þær
afleiðingar sem það hefur í
einkalífi þeirra og kvenna
þeirra, sem sé grein um
sælu syndarinnar og eftir-
köst!
Sakamálasögurnar eiga
sér sína tryggu lesendur
og nú fjallar sagan um
„Djöflamýrarmorðingjann,"
sem lék þann leik að tæla
ungar stúlkur upp í bifreið
sína með skelfilegustu af-
leiðingum fyrir fórnarlömb-
in.
L
Missti hempu
sína tvisvar
Jón skáld Þorláksson á Bægisá skipar á ýmsan hátt
undarlegan sess í íslenskum bókmenntum. Allir vita um
þýðingu hans á Paradísarmissi Miltons og kunna kannske
eina eða tvær af kersknisvísum hans. En hann er ekki mikið
lesinn nú til dags og sjaldgæft er að rekast á fólk sem nokkru
sinni hefur lesið þessa miklu og mjög svo rómuðu þýðingu.
Er þar mjög um skipt frá því um hans daga, er hann var
langvíðlesnasta og ástsælasta skáld í Iandinu. Þó dregur
enginn verðleika hans sem skálds í efa. Og því merkari er
skáldskapur hans, þar sem hann lifði við ein þrengstu kjör
sem skáldi hafa verið búin á landi hér og er þá vissulega langt
til jafnað. Menn spyrja hvernig hann gat komið svo miklu í
verk við slíkar aðstæður. Hér verður stiklað á stóru um Jón
og stormasamt líf hans, en þar er vissulega af mörgu að taka.
ÞORLÁKUR EXPRESTUR
Jón þótti frekur til fjörsins á
yngri árum sínum og það hafa
menn sagt hann sækja til föður
síns, Þorláks Guðmundssonar
er var prestur í Selárdal er Jón
fæddist árið 1744. Þorlákur þótti
geðofsamaður mikill og sagði
Harboe, sem á fimmta áratug
átjándu aldar kannaði kunnáttu
og háttarlag íslenskra presta, að
hann væri af „hidsig Tempera-
ment, liberior end hans Stand
sömmer og urolig.“ (geðofsa-
maður, léttúðugri en presti hæfir
og óeirðasamur). Þarna mun
ekki síst verið að víkja að
drykkjuskap hans, en Bakkus
átti þátt í að hann missti hemp-
una. Var það um haustið 1748
að hann kom svo drukkinn til
Otradalskirkju að hann fékk
ekki framið sín embættisverk
nema með endemum, einkum
við útdeilingu brauðs og víns.
Næsta ár var hann dæmdur frá
kjól og kalli „fyrir slíkt opinbert
scandalum og enormitet." Þar
að auki var hann dæmdur í háar
sektir. í munni almennings var
hann vestra jafnan síðan nefnd-
ur Þorlákur prestlausi eða ex-
prestur.
í SKÁLHOLTSSKÓLA
Ekki hurfu klerki mannvirð-
ingar fyrir þetta og var hann
skömmu síðar settur sýslumaður
í ísafjarðarsýslu, þá í Vest-
mannaeyjum og loks í Árnes-
sýslu.
Jón var fimm ára er fjölskyld-
an fluttist frá Selárdal og senn lá
leiðin suður á land, þar sem
faðir hans bjó lengst af að Teigi
í Fljótshlíð.
Sem vænta mátti var hann
sendur í Skálholtsskóla er hann
hafði aldur til. Kom hann þang-
að árið 1760 og lauk prófi 1763.
Þá var þar biskup Finnur Jóns-
son og var ljómi staðarins mjög
tekinn að fölna frá því sem verið
hafði, enda gengu mikil harðindi
og mannfellir yfir þjóðina þessi
árin. Var aðbúnaður skólapilt-
anna líka hinn hraklegasti. Þar
léku vindar um gisnar lestrar-
stofur þeirra og upp um fúið
fjalagólfið lagðí raka og kulda.
Engin borð voru til og urðu
piltarnir að skrifa á knjám sér. í
svefnskála voru aðeins tíu rúm
og sváfu þrír í hverju. Engin
hurð var fyrir húsinu síðasta
veturinn sem Jón var þarna og
það því opið dag og nótt.
„Gulli þig gæddi þig/ ef gull ætti
eg,“ kvaft Bajrni Thorarensen,
sem komst við af fátækt Jóns.
Rekkjuvoðir voru ónógar og
urðu menn að sníkja sér ábreið-
ur, þar sem þær var að fá. Þegar
rigndi fór stundum allt á flot í
rúmum þeirra og urðu þeir þá að
liggja á gólfinu.
Slík var vistin í skólanum.
Var Jón útskrifaður með þeim
vitnisburði að hann væri „engum
skólabræðra sinna síðri í vísind-
um og tungumálum, heldur
flestum fremri.“ Lofsamleg um-
mæli fékk hann fyrir kunnáttu
sína í grísku og latínu og „ekki
ólaglegt skáld.“
AMTMANNSSKRIFARI
VERDUR PRESTUR
Ekki hafði Jón tök á að sigla
til Hafnar, eins og þeir gerðu
sem stefndu á embætti og mann-
virðingar um hans daga. En þó
varð nokkur franmi á vegi þessa
unga Skálholtssveins. Magnús
amtmaður Gíslason, ættfaðir
hinnji jyoldugu Stefánunga, réði
hann tií sín sem skrifara að
amtmannssetrinu í Bræðratungu
og þá að Leirá í Borgarfirði. Þar
húsuðu þau hjón vel og höfðu
margt hjúa. Tengdasonur
þeirra, Ólafur Stefánsson, tók
við embættinu af tengdaföður
sínum látnum árið 1766 og flutti
þá að Bessastöðum. Það var
Ólafur sem fyrstur tók upp ætt-
arnafnið Stephensen. Fylgdi
skrifarinn ungi nýja amtmannin-
um. Var þá hið nýja steinhús
reist á Bessastöðum og er ekki
að undra að mjög hefur verið
um skipt frá því er Jón sat í
vindgjóstum í hálfhrundum
hjöllum Skálholtsskóla.
Var Jón í vist með Ólafi fram
til ársins 1768, en þótt honum
líkaði þar vel og aflaði sér ástar
húsbændanna mun hann brátt
hafa farið að hugsa til annars
embættis og var þá ekki um
annað að ræða en prestskapinn
og prestar höfðu margir forfeður
hans og frændur verið. Var hann
aðeins 25 ára gamall er hann
sótti um embættið. Var það árið
sem Magnús amtmaður lést og
naut hann meðmæla Magnúsar
er hann sótti um konungsleyfi til
víglunnar vegna hins unga
aldurs síns. Fékk hann loks
vígslu af Finni biskupi árið 1768.
HIN FYRSTA HRÓSUN
Ungi presturinn var mjög fá-
tækur er hann kom til prestskap-
ar í Saurbæ og var hann því í
fyrstu til heimilis hjá Brynjólfi
Bjarnasyni, ríkum bónda í
i>
. ■ ■■■ • •
Bægisá i öxnadal á vorum dögum. Þar sat skaldið við þýðingar á Milton. Klopstock og Pope. Hann varð að sníkja sér örk og örk af pappir og eKKÍ
mátti nefna nafn hans vegna pappírskaupa á Akureyri vegna verslunarskulda.