Tíminn - 02.06.1988, Page 9

Fimmtudagur 2. júní 1988
Tíminn 9
Það kann að koma sum-
um á óvart að komast að
raun um að Salvador Dali
er enn lífs og nýorðinn 84
ára. Afmælisdeginum sín-
um eyddi hann á sama hátt
og hann hefur eytt öllum
dögum undanfarin fjögur
árin, liggjandi út af í íbúð
sinni og tekur næringu með
slöngu gegnum nefið. íbúð-
in er sambyggð safninu í
Figueras á Spáni þar sem
málverkin hans eru geymd.
Þrjóska Dalis við að halda í sér
lífinu, þrátt fyrir að allt mæli gegn
því, er í samræmi við þá trúarsetn-
ingu hans að „snillingar deyja
ekki“ og er bara viðeigandi vottur
um óbifanlega trú hans á eigin
ódauðleika. Dali hefur ákveðið að
snúa á dauðann með því að tileinka
líkama sinn djúpfrystingartækn-
inni þangað til sá tími rennur upp
að hann verði aftur lífgaður við en
það verður ekki fyrr en læknavís-
indin eru orðin fær um að vinna
bug á þeim líkamlegu kvillum sem
hann verður nú að búa við.
Það er líka til í dæminu að þegar
þar að kemur verði verk Dalis
jafnvel minna virði en þau eru
núna, í kjölfarið á þeim þúsundum
falsaðra málverka, steinprents og
eftirprenlana sem hefur flætt yfir
listaverkamarkaðinn á nýliðnum
árum. Þar með hefur hann látið
sannast stafaruglsmyndina sem
erkióvinur hans í súrreaiistaheim-
inum André Breton bjó til úr nafni
hans, „avida dollars“, sem merkir
gráðugur í dollara.
Óspar á eigin áritanir
Það sem varð Dali að falli á
listaverkamarkaði var hvað hann
var lítið vandlátur á hvar hann setti
áritun sína, sem varð smám saman
til þess að lækka verk hans í verði.
Það hefur jafnvel sést til hans
þegar hann skrifaði nafn sitt á
hverja einustu örk í stórum bunka
af hvítum auðum blöðum, sem
mjög trúlega hefur staðið til að
prenta falsaðar Dali-myndir á.
Þegar þetta gerðist var Dali enn
það heill heilsu að hann gat leyft
sér að ferðast frá heimili sínu til
stórborgarinnar Barcelona til að
njóta einhverra lífsins lystisemda.
Þá var íbúð höfð stöðugt til taks
fyrir hann á Ritzhótelinu þannig að
hann ætti þar alltaf samastað vísan.
í stórborginni leyfði Dali sér þann
munað að minna alla á, að þó að
deila megi um myndirnar hans var
áreiðanlega hans mesta listaverk
hann sjálfur.
Listaverkið Salvador Dali
Þá fór stór hluti af tíma hans í að
skríða inn í og út úr heljarstórum
svörtum Cadillac-bíl og taka sér
gönguferðir eftir götum Barcelona,
Salvador Dali er 84 ára og bíður dauðans, sem hann ætlar að snúa á með nýrri djúpfrystingartækni. Hann neitar
að borða og heimtar að fá næringu um slöngu gegnum nefið.
Furðufuglinn
Salvador Dali
dregur enn lífsandann - nokkurn veginn
þar sem hann tók náðarsamlegast
á móti heillahrópum mannfjöldans
sem hvarvetna hópaðist að honum
og kallaði „maestro". Heillahróp-
unum mætti meistarinn með því að
veifa til fjöldans. Síðan settist hann
einhvers staðar að snæðingi og
lagði sér til munns eina máltíðina
af annarri, skammtarnir voru risa-
stórir og reikningarnir eftir því.
Gala, kona Dalis, hafði bannað
honum að bera nokkurn tíma á sér
eitthvert fé, vegna þess hvað hann
var eyðslusamur. En þessi varúðar-
ráðstöfun dugði ekki til. Verslana-
eigendur hlóðu á hann bókum og
góðum gripum, þakklátir fyrir við-
skiptin sem hann dró að búðum
þeirra. Og risavaxinn veitingahúsa-
reikningur var borgaður með enn
einni árituninni og teikningu.
Gagnleg áminning um að að þeir
sem helst hafa efni á því að borga
fyrir hluti fá þá einatt ókeypis.
Hirðin umhverfis Dali
Dali hafði yndi af því að vera
umkringdur hópi fólks, nokkurs
konar hirð, sem veitti honum
skemmtun og jók á hugmyndaflug
hans. Það voru trúðar, skemmti-
kraftar úr næturklúbbum, skrítnar
furðuverur úr sirkus og kona sem
gekk bara undir nafninu „sólkon-
ungurinn" vegna þess að hún þótti
svo lík Lúðvík 14. og Dali heilsaði
henni alltaf með því að falla á kné
og skríða aftur á bak með leikræn-
um tilburðum þegar hún steig inn
í hótelherbergið hans.
Lýsing á veislu sem haldin var í
hótelíbúð Dalis og skipulögð af
vini hans sem á fyrirsætufyrirtæki
mun vera nokkuð dæmigerð um
mannfagnað haldinn í hans nafni.
Fyrirsætueigandinn sá til þess að
30 af fallegustu stúlkunum í þjón-
ustu hans væru viðstaddar, málar-
anum til dýrðar. Dali stikaði um
herbergið líkastur þrælaeiganda á
markaði, og rannsakaði gaumgæfi-
lega þann varning sem á boðstólum
var á meðan viðstaddir urðu æ verr
á sig komnir vegna kampavíns-
þambs.
Þegar leið að lokum fagnaðarins
stóð hann við dyrnar og kvaddi
hvern einstakan jafnframt því að
hann valdi úr þá sem höfðu vakið
sérstakan áhuga hans, með sama
hugarfari og spilamaður sem hefur
rangt við gefur sjálfum sér vinn-
ingsspilin. Þeir sem fundu náð fyrir
augum meistarans fengu boð um
að vera um kyrrt. Það mátti nokk-
urn veginn gera sér í hugarlund
hvað stæði til vegna Ijósmynda sem
höfðu gengið frá manni til manns
um kvöldið án þess að mikið bæri
á. Myndirnar höfðu verið teknar
einhvern tíma í fyrri veislu hjá Dali
og sýndu ungt fólk gamna sér í
baðherbergi hans í leikjum sem
Kaligúla hefði kannast við. Dali
var sjálfur með á myndunum og sjá
mátti hvernig vaxborið yfirskeggið
titraði í lóðréttri stöðu vegna þess
hvað honum var skemmt. Skýring
málarans á þessari hegðun var
snjöll. „Dali hefur alveg stórkost-
lega ánægju af að horfa á fólk eðla
sig,“ sagði hann hróðugur.
En nú er af sem áður var
En nú gefast Dali fá tækifæri til
að njóta þess að horfa á fólk eðla
sig. Hann heldur nú kyrru fyrir í
svefnherbergi sínu, máttfarinn og
beinaber, hlustar á tónlist Wagners
og aðrar óperuaríur og er þjónað
af fimm hjúkrunarkonum, bryta,
kokki og ritara.
Hann hefur neitað að borða
fasta fæðu alveg síðan hann var því
sem næst búinn að týna lífi í
eldsvoða fyrir fjórum árum, þó að •
læknar geti ekki séð neina læknis-
fræðilega ástæðu til þess að hann
geti ekki neytt fastrar fæðu. „Það
er einmitt mjög líkt Dali að heimta
að fá næringu með slöngu um
nefið,“ segir nánasti vinur hans,
Robert Descharnes. „Við erum
undrandi á því hvað hann er ódug-
legur að harka af sér. En það er
einmitt honum líkt. Hann er með
okkur þegar honum býður svo við
að horfa en stundum hefur hann
engan áhuga á því sem fram fer
kringum hann.“
Dali bíður dauðans. Og djúp-
frystingarinnar.
Leikur í alvörunni
Lelkhópurinn Þíbilja, Hlaðvarpanum:
GULUR, RAUÐUR, GRÆNN OG BLÁR.
Leikstjórn: Þór Túlinfus, Ása Hlín
Svavarsdóttir. Lýsing: Egill Árnason.
Það hefur dregist úr hömlu að
setja á prent umsögn um þessa
leiksýningu í kjallara Hlaðvarpans.
Vonandi kemur það ekki að sök og
sýningin verði í gangi eitthvað fram
á sumarið. Hún er vel þess virði að
leggja leið sína í Hlaðvarpann. Hér
er nýsköpun á ferðinni, ungir leikar-
ar taka sig saman og búa til sýningu
handa sér, frá grunni.
Hvernig er þá þetta verk? í fyrsta
lagi er hér ekki um eiginlegt leikrit
að ræða með skýrri tímaframvindu
og röklegri uppbyggingu, heldur
ekki súrrealískt ef menn halda það.
Þarna eru á ferð fjórar konur sem
vinna saman í einhvers konar verk-
smiðju. Aldrei er raunar skýrt út
hvað þær eru að gera enda skiptir
það ekki máli. Aðalatriðið er að þær
eru, eins og fleiri nútímamenn, í
sálardrepandi vinnu og flýja hana
með því að spinna upp í huganum
sögur og ævintýr, leika saman og
hver á aðra, rekja þrár sínar og
drauma. Út á þetta gengur sýningin.
Og leikkonurnar fjórar með aðstoð
tveggja leikstjóra, ljósameistara,
hljóðmanns og aðstoðarliðs, - allt
þetta fólk býr til lifandi leikhús á
köldu steingólfi kjallarans í Hlað-
varpanum þar sem manni er hættast
við innilokunarkennd og and-
þrengslum af öllum leikhúsum í
bænum sem ég hef komið í. Eru þau
þó orðin mörg og ýmis þeirra harla
frumstæð.
Það er raunar galli á verkinu sem
hér er fram borið að það virðist ekki
hugsað heildstætt, heldur sett saman
úr brotum héðan og þaðan. Þessi
brot fara misvel, til dæmis kunni ég
engan veginn að meta atriðið þar
sem Inga Hildur Haraldsdóttir fer
með brot úr Ljóðaljóðunum, - sá
texti ér vandmeðfarinn. Fyrir því
staldra ég við þetta að atriðið úr
Ljóðaljóðum var notað í útvarps-
kynningu á sýningunni, vægast sagt
ekki heppilegt. Annað í sýningunni
er miklu betra og Inga Hildur gerði
vissulega stundum vel ekki síður en
hinar. Annars er óvenju fráleitt hér
að beita þeirri gömlu aðferð að gefa
leikendum einkunnir. Hér er það
samspilið í orðsins fyllstu merkingu
sem gefur sýningunni líf og lit.
Persónulýsingar eru ekki miklar í
eiginlegri merkingu, kvenmyndirnar
aðgreinast ekki skýrt, þótt ein sé
sólgin í sælgæti og svo framvegis,
önnur sérlega lygin. Þær teikna bara
upp smámyndir á sviðinu og gera
það vel. Ólafía Hrönn Jónsdóttir og
Ingrid Jónsdóttir þóttu mér sér-
kennilegri leiktýpur en hinar, Bryn-
dís Petra Bragadóttir og Inga Hildur
Haraldsdóttir. Allar eiga þær þó
vissulega gilt erindi á svið og hafa
reyndar sýnt það áður með ýmsu
móti, líklega Ólafía Hrönn eftir-
minnilegast.
Hvað er leiklist? Svona spurningu
má auðvitað ekki bera upp, síst af
öllu ætti umsagnarmaður í dagblaði
að forma hana undir fingurgómum.
En - í sýningu af þessari gerð sér
maður kannski leiklistina í hreinustu
formi, það er að segja, listin getur
verið meiri eða minni eftir atvikum,
en þetta er alltént leikur. Og maður
hugsar með sjálfum sér: því ekki
það? Því ekki að búa til sýningar
með þessum hætti, meira af slíku!
Það hefur verið rekinn heilmikill
áróður fyrir hugarfluginu í bók-
menntum á síðustu árum. Líklega er
sýning eins og þessi að einhverju
leyti andsvar við því ákalli.
Að öðru leyti vil ég láta í Ijós
aðdáun á því hversu vel sviðið var
notað í Hlaðvarpanum og átti vel
heppnuð ljósabeiting sinn þátt í því
og leikstjórar hafa verið útsjónar-
samir í notkun rýmis. Hins vegar er
ómögulegt að gera þar svo að öllum
áhorfendum sé þjónað, því valda
stoðirnar sem skyggja stundum á. -
En sem sagt: þetta er notaleg leik-
húsreynsla á þessum blíðu vorkvöld-
um sem vonandi endast okkur sem
lengst. Gunnar Stefánsson