Tíminn - 05.07.1988, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 5. júlí 1988
Tíminn 9
Þorkell Guðbrandsson, skrifstofumaður á Sauðárkróki:
Hverjir eignast Island?
Aukið frjálsræði í peningamálum
Með breyttum viðhorfum stjórnmálamanna og almenn-
ings hefur bæði lögum og öðrum samskiptareglum um
meðferð fjármuna verið breytt þannig, að neikvæð ávöxtun
fjármuna og fjárskuldbindinga er að mestu fyrir bí
hérlendis. Þó er ljóst, að það fé, sem er á almennum
sparisjóðsbókum og tékkareikningum, s.n. óbundið fé, er
almennt á mjög neikvæðum vöxtum, þótt ávöxtun þess hafi
batnað til muna frá því, sem það var lakast. Bein afleiðing
af auknum möguleikum fólks til að geyma fé og fá á það
raunvexti er aukin sparifjármyndun í ýmsu formi.
Raunvextir
og vaxtamunur
í þeim löndum í okkar menning-
arsamfélagi, sem hafa hvað stöðug-
ast efnahagslíf, eru hæstu raun-
vextir yfirleitt rétt um éða undir
4% á almennum fjármagnsmark-
aði. Hvað vaxtamun viðvíkur er
talið, að hann sé frá 2% til 3,5% í
bönkum þessara landa. Vert er þó
að geta þess, að ýmis taxtagjöld
bankaþjónustu eru þar verulega
hærri en hér, þótt það sé ekki algilt.
Hér á landi hafa mál hinsvegar
þróast þannig, að ávöxtunarkrafa
banka er almennt frá 10-14% raun-
vextir, auk þjónustugjalda eins og
skuldbreytingarálags og lántöku-
gjalda. í sumum tilfellum er ávöxt-
unin einnig meiri, eða um 16-17%
raunvextir. Þessa ávöxtunarkröfu
uppfylla þeir með því að kaupa
viðskiptavíxla og -skuldabréf á
kaupgengi, þ.e.a.s. með afföllum
eins og það hét í eina tíð og var þá
talið lögbrot. Þar sem hæstu raun-
vextir af t.d. skiptikjarareikning-
um eru frá 5-7,25% er ljóst, að
vaxtamunur er hér verulega meiri
en í nágranna- og viðskiptalöndum
okkar. í þessu sambandi er rétt að
muna eftir því, að bankarnir hafa*
til umráða talsvert fjármagn sem er
á neikvæðum raunvöxtum eins og
fyrr er getið, og eykur það að
sjálfsögðu heildarvaxtamuninn.
Einnig skal minnt á, að mikið af
rekstrarfjárfyrirgreiðslu banka við
atvinnufyrirtæki er með yfirdrátt-
arlánum á hlaupareikningum, sem
gefa þeim mjög háa ávöxtun, sem
iðulega getur farið um eða yfir
dráttarvexti, allt eftir því hvernig
yfirdráttarheimild er nýtt.
Ekki er að efa, að aukin
gjaldþrotog eignaupp-
taka íbúðarhúsnæðis
almennings getur leitt
til þess að sú sjálfs-
eignarstefna, sem hér
hefur ríkt hvað varðar
fjölskylduhúsnæði, líði
undir lok.
Aðrir vextir og
fjármagnskostnaður
í viðskiptalífinu tíðkast einnig
annarskonar leigugjald eftir fjár-
muni, sem minna er fjallað um. Má
þar m.a. nefna kröfukaup, sem eru
mjög algeng, einkum á hinum s.n.
„gráa markaði". Alkunna er, að á
eindaga söluskatts, hinn 25. hvers
mánaðar, eiga mörg verslunar- og
þjónustufyrirtæki í erfiðleikum
með að standa í skilum með
skattinn, og fara þeir erfiðleikar
vaxandi, og stafar það kannski
ekki síst af aukinni lánafyrir-
greiðslu á vöru og þjónustu sem
m.a. tengist kreditkortaviðskipt-
um. Vaxandi hluti af sölu þessara
fyrirtækja er enn ógreiddur þegar
söluskatturinn fellur í eindaga.
Leita þessir aðilar því í vaxandi
mæli til fjársterkra aðila og fyrir-
tækja, sem kaupa greiðslukorta-
nótur þeirra með afföllum, sem
þóknun fyrir þjónustu sína, og
nemur þessi þóknun oft um 10 af
hundraði. Ef við förum út í að
reikna þetta yfir í ársvexti, miðað
við að kröfukaupin fari fram í kring
um 25. hvers mánaðar, og krafan
fáist greidd hjá greiðslukortafyrir-
tækinu þ. 3. næsta mánaðar á eftir,
þá nema þeir um eða yfir 400%, og
er þá ekki tekið tillit til vaxtavöxt-
unar. Önnur kröfukaup eru einnig
algeng, en leiða má að því líkur,
að fyrirtækin sem neyðast til að
nota sér þessa „þjónustu" eigi
misgott eftir greinum með að veita
þessu gjaldi yfir í verðlagningu
sína, og leiðir þetta því til sífellt
þrengri fjárhags þeirra og að sjálf-
sögðu síðar til gjaldþrots. Þarna
bætist við, að til þess t.d. að
endurnýja vörulager í verslun þarf
í verðbólgusamfélagi sífellt hærri
fjárhæðir. Að sjálfsögðu eru það
fleiri greinar en verslun og þjón-
usta sem geta lent í líkum fjár-
mögnunarvanda, og má þá í fram-
haldi af því velta fyrir sér, hverjir
eignist þessi atvinnufyrirtæki og
eigur þeirra þegar til gjaldþrota er
komið.
Þarna er samt sem áður ógetið
þeirra fjárhagslegu þrenginga sem
allt almennt launafólk getur lent í
þegar það reynir að fjármagna
frumþarfir sínar hvað varðar húsa-
skjól með lánsfé utan hins opinbera
húsnæðislánakerfis.
Ekki er að efa, að aukin gjald-
þrot og eignaupptaka íbúðarhús-
næðis almennings getur leitt til
þess að sú sjálfseignarstefna, sem
hér hefur ríkt hvað varðar fjöl-
skylduhúsnæði, líði undir lok.
Vextir og skattlagning
Samkvæmt núgildandi lögum
eru vextir af sparifé skattfrj álsir,
Ekkiferhjáþví, að það
hvarfli að manni að
þarna sé komin eða að
myndast raunveruleg
yfirstétt, eignaaðall,
sem ráði eða komi til
með að ráða nánast
öllu um efnahagslega
framvindu í þjóðfélag-
inu, og hafa slíkt vald
yfir mótun þjóðfélagsins
að öll lagasetning og
leikreglur þess miðist
við hagsmuni þeirra.
Stjórnmálamenn hljóta
því að velta því fyrir sér
í alvöru, hvort ekki þurfi
að setja „þak“ á skatt-
leysismörk fjármuna-
tekna.
alveg án tillits til fjárhæðar og
annarra tekna aðila. Þung rök
hníga að því að stórlega myndi
draga úr sparifjármyndun almenn-
ings, ef þetta skattleysi yrði afnum-
ið. En það stríðir þó gegn réttlætis-
vitund flestra, að slíkar ógnar
fjármunatekjur og hér var drepið á
að framan skuli vera skattfrjálsar
með öllu. Ekki fer hjá því, að
menn hugsi til þess, að oft á tíðum
eru þeir sem þessum fjármunum
ráða þeir sömu, og nutu neikvæðr-
ar ávöxtunar fjárskuldbindinga hér
fyrr á árum. Á þeim árum voru
vaxtagjöld einnig skilyrðislaust
frádráttarbær frá tekjum, og eykur
það enn misræmið.
Ekki fer hjá því, að það hvarfli
að manni að þarna sé komin eða
að myndast raunveruleg yfirstétt,
eignaaðall, sem ráði eða komi til
með að ráða nánast öllu um efna-
hagslega framvindu í þjóðfélaginu,
og hafi slíkt vald yfir mótun þjóð-
félagsins að öll lagasetning og leik-
reglur þess miðist við hagsmuni
þeirra. Stjórnmálamenn hljóta því
að velta því fyrir sér í alvöru, hvort
ekki þurfi að setja „þak“ á skatt-
leysismörk fjármunatekna.
Hverjir eru að
Þetta allt saman leiðir hugann að
því, að þegar svo miklir fjármunir
safnast svo hratt á svo fáar hendur,
raskast öll hlutföll og allt bygging-
arlag þjóðfélagsins, sem aldamóta-
kynslóðin skilaði til okkar, þjóðfé-
lagi jöfnuðar og félagslegrar sam-
hjálpar og tiltölulega lítillar stétta-
skiptingar og tekjumunar. At-
vinnurekstur og réttur til nýtingar
auðlinda lands og sjávar færist
hratt í hendur fjármagnseigenda,
sem alit stuðlar að enn frekara
viðhaldi slíkrar valdastéttar. Fjár-
magn og fjármagnsvald er í sjálfu
sér óþjóðlegt og virðir engin landa-
mæri eða þjóðernisviðhorf. Þess
yrði þá væntanlega ekki langt að
bíða, að yfirráð yfir takmörkuðum
en eftirsóttum auðlindum íslands
yrðu komin undir yfirráð erlendra
og alþjóðlegra aðila, sem virtu
lítils hagsmuni og réttarvitund 250
þúsund manna samfélags, sem dirf-
ist að kalla sig þjóð. Hvort menn
svo vilja að aðstæðum okkar verði
breytt í þessa veru og hvort þeir
hafa lengur aðstöðu og möguleika
á að breyta þróuninni er svo annað
mál.
IBLÖÐ OG TlMARIT
Illlllllllllllllllllllllllllll
Varnarmál í Skírni
Skírnir er eins og menn vita talinn
elsta tímarit á Norðurlöndum sem
enn kemur út og er 162. árgangur
hans nýhafinn. Ekki verður annað
séð en að Vilhjálmi Árnasyni núver-
andi ritstjóra hafi tekist allvel að
bylta ritinu og gera það nútímalegra
í búningi en lengst hefur verið áður,
en án þess þó að sprengja þann
ramma heilbrigðrar íhaldssemi sem
hefðir og venjur Hins íslenska bók-
menntafélags hljóta óhjákvæmilega
að kalla á.
Helsta breytingin er sú að Skírnir
kemur núna út í tveimur heftum á
ári, í stað eins áður. Það er til bóta
því að síðustu árin var blaðsíðufjöld-
inn farinn að nálgast það að vera
óþægilegur. Önnur breyting tekur
hins vegar til efnisins og felst í
tvennu. Annars vegar er í hverju
hefti fengið skáld til að leggja ritinu
til nýtt eða ný ljóð, og hins vegar eru
menn fengnir til að skrifa svo nefnd
Skímismál, eins konar hugleiðingar
um, væntanlega, sjálfvalið e&ti.
Burtséð frá þessu er efni Skímis enn
hefðbundið, á annan vænginn fræði-
legar greinar og á hinn ýtarlegir
ritdómar um nýjar bækur.
Skáld Skírnis að þessu sinni er
Helgi Hálfdanarson, og birtir hann
þar þýðingu sína á ljóði eftir grískt
skáld, Símonídes frá Keos, frá 5. öld
fyrir Krist. Skímismál eru tvenn,
Hjördís Björk Hákonardóttirskrifar
um gagnrýni á dómstóla og forsend-
ur dóma, og Vilhjálmur Árnason
skrifar um einstaklingshyggju að
fornu og nýju.
Hvernig sem á því stendur má
segja að minna fari fyrir eiginlegum
bókmenntagreinum í þessu hefti en
oft áður. Bresk kona, Maureen
Thomas, á þó býsna áhugaverða
grein þarna um Gunnlaðar sögu
Svövu Jakobsdóttur. Er þar á ferð-
inni innlegg í umræðuna hér á landi
um kvennabókmenntir, og sérstaða
þessa innleggs er að það kemur
erlendis frá og má því trúlega segja
að þar séu málin skoðuð frá nokkuð
öðmm sjónarhóli en við hér heima
eigum að venjast. Þá skrifar Her-
mann Pálsson þarna hugleiðingu um
rannsóknir á rittengslum í fombók-
menntum.
Af öðmm greinum er að nefna að
Dr. Hannes Jónsson sendiherra.
Aðalsteinn Ingólfsson á þarna býsna
fróðlega greinargerð um Diter Rot
og bókagerð hans á íslandi árin
1957- 61. Skiljanlega snertir hún þó
fremur myndlist en bókmenntir.
Einnig gerir þýskur maður, Hubert
Seelow, grein þarna fyrir rannsókn
sinni á aðdráttum Jóns Árnasonar
þjóðsagnasafnara til efnis í lesbók
handa börnum, Eyjólfur Kjalar
Emilsson skrifar um fælingarstefn-
una og bandarískur fræðimaður,
Jesse L. Byock, skrifar um hlutverk
vinfengis á þjóðveldisöld. Þá á dr.
Hannes Jónsson sendiherra rækilega
grein þarna um varnarmál íslend-
inga síðustu áratugi og um viðhorfin
í þeim málum nú á dögum.
Þessi síðast nefnda grein varð,
eins og menn vita, tilefni nokkurs
fjaðrafoks hér á dögunum út af því
að hluti hennar birtist einnig í Morg-
unblaðinu án þess að samráð væri
haft við ritstjóra Skímis áður. Að
því er þó að gæta að þessi grein
Hannesar er um margt áhugaverð og
vel fallin til að vekja umræður. Þá er
hún í fræðilegum búningi og vel
studd tilvitnunum, sem væntanlega
réttlætir prentun hennar á þessum
stað. Einnig má segja að hún sé eina
efni Skírnis að þessu sinni þar sem
beinlfnis er horft til framtíðar og að
því leyti sé hún í andstöðu við hið
fræðilega viðhorf til fortíðar sem
lengstum hefur verið aðall ritsins.
Það er því Ijóst að þó ekki væri
nema með einni saman birtingu
þessarar ritgerðar Hannesar þá er
þar á ferðinni tilraun til vissrar
byltingar í efnisvali Skírnis. Og á
þetta raunar við ýmsar fleiri af þeim
greinum sem hér voru taldar. í
ritgerð Hannesar er um að ræða
rækilega og fræðilega rannsókn á
öryggismálum íslendinga, sem ekki
þarf að velkjast í vafa um að hafi átt
fullt erindi á prent. Aftur er hitt
kannski dálítið meira álitamál hvað
langt eigi að ganga í því að opna
helsta bókmenntatímarit landsins
fyrir slíku efni úr öðrum fræðigrein-
um.
Hér á við að umbyltingar eru
vissulega af hinu góða þvf að af þeim
leiða framfarir. En hætt er þó við að
ýmsum myndi þykja eftirsjá að því
ef Skírnir hætti að vera fyrst og
fremst sú fræðilega uppspretta ís-
lenskra bókmenntarannsókna sem
hann hefur verið svo lengi sem elstu
menn muna. Því verður að vona að
í þessum efnum verði farið fram
með fullri gát. -esig