Tíminn - 05.08.1988, Blaðsíða 9

Föstudagur5. ágúst 1988
Tíminn 9
Baðströndin er ekki sérlega aðlað-
andi og búast má við að hún verði
svona í nokkur hundruð ár í viðbót
vegna þess að það tekur plast um
fimnihundruð ár að brotna niður.
orðið þær að nokkrar fisktegundir,
þ.á.m. lax, styrja, ostrur, ýsa og
skata eru að mestu horfnar úr
Norðursjónum. Þeir fiskar sem
eftir lifa þjást af roðsýkingum,
æxlum og vanskapaðri beinagrind.
Fyrir rúmum tveimur mánuðum
fór seladauði að gera vart við sig í
Norðursjónum. Ekki er vitað með
vissu um orsök hans, en nú eru
uppi hugmyndir um að um vírus-
sýkingu sé að ræða. Umhverfis-
verndarmenn hafa bent á að meng-
un hafi gert selina viðkvæmari fyrir
vírussýkingunni og mengunin sé
því rót vandamálsins, en við rann-
sóknir á selunum hafa fundist yfir
eitt þúsund eiturefni í vefjarsýn-
um.
Eitraðir þörungar eru ný ógnun
við lífríki sjávarins. Svifplöntur
þessar hafa verið til í þúsundir ef
ekki milljónir ára. Blóm þeirra eru
eitruð og vísindamenn leita nú
skýringa á því hvers vegna þörung-
arnir blómgast, en ekki er vitað til
að þeir hafi gert það áður. Aukið
magn nítrata og fosfata í sjónum er
talið valda mikilli fjölgun þörung-
anna og stuðla að blómgun þeirra.
Þörungarnir hafa nýlega valdið
usla í suðurhluta Skandinavíu. f>ar
fjölguðu þeir sér á tuttugu klukku-
stunda fresti og var ein breiðan
fimmtán metra þykk og var yfir
fimmtíu km á lengdina og tíu km á
breiddina.
Blóm þörunganna geta valdið
víðtækum eituráhrifum á stuttum
tíma. Þegar þau snerta tálkn fiska,
losa þau eitur sem veldur dauða
fiskanna. Vísindamenn halda jafn-
vel að tengsl séu á milli dauða
sjávarspendýra og þörungablóm-
anna. Síðastliðið haust fannst
nærri tylft dauðra hnúfubaka í
Massachusetts. Við rannsókn á
makríl sem var í maga hvalanna
fannst mikið magn eiturefna í lifur
fiskanna. Vísíndamenn telja að
þessir straumar þörunga séu við-
vörunarmerki um þá hættu seni
lífríkið í sjónum er í og ef ekki
verði gripið til aðgerða nú, verði
það ef til vill of seint.
Við ráðum nú þegar yfir tækni til
að draga úr verstu menguninni. Til
eru verksmiðjursem hreinsa meng-
að vatn og gera það drykkjarhæft,
en þær eru óhemju dýrar. Verra er
að eyða ýmsum gerviefnum og það
tekur t.d. plast um fimmhundruð
ár að brotna niður.
(Unnið úr Newsweek)
Sjórinn er sjúkur
Karl Olav Jorgensen verður minnisstæður dagurinn
þegar hann Ieit yfir laxakvíina og varð vitni að dauða
Iaxanna sinna. „Það var eins og þeir væru að fremja
sjálfsmorð, því þeir syntu með höfuðið upp úr vatninu.“ Á
tveimur dögum dóu 22 tonn af laxi. Þeir voru fórnarlömb
banvænnar þörungategundar, sem eitraði allan sjó við
suðurströnd Skandinavíu í maí síðastliðnum.
í sumar varð að loka nokkrum baðströndum á New York
svæðinu þegar úrgangi frá spítölum, s.s. sprautum, blóð-
flöskum og túbum, skolaði upp á strendurnar. Mikil
hræðsla greip um sig meðal baðstrandagesta þegar í Ijós
kom að sum blóðsýnanna höfðu alnæmismótefni í sér.
Þessi tvö dæmi lýsa ástandinu í sjónum vel. Mengun við
strendurnar er orðin að verulegu vandamáli og endanleg
lausn er langt frá því að vera í sjónmáli.
Lengi tekur sjórinn við
Haf hylur yfir 70% af yfirborði
jarðar og er að rúmmáli 300 milljón
rúmmílur. Úrgangur, eiturefni,
þungir málmar og skólp hefur farið
í sjóinn, en nú er fyrirsjáanlegt að
leita þurfi nýrra leiða í eyðingu
þessa úrgangs, því sjórinn tekur
ekki endalaust við. Sjórinn við
strendurnar, þar sem losaðir hafa
verið 20 milljarðar tonna úrgangs,
allt frá gosdósum til geislavirkra
efna, er í mestri hættu. Þessi
strandsvæði eru mikilvægust í líf-
keðju sjávardýra því þarna eyða
þau um helmingi af líftíma sínum.
Aðalorsök vandamálsins er að
íbúar við strendurnar eru of margir
og úrgangseyðingin ófullkomin. f
Bandaríkjunum er búist við að
árið 1990 muni um 75% allra
borgara búa innan 50 mílna frá
ströndinni. Þá er úrgangur frá
verksmiðjum vaxandi vandamál í
Tókýóflóa og við Eystrasaltið.
Flest ríki gera sér Ijós þau vanda-
mál sem skapast vegna hættulegra
úrgangsefna. Síðan 1970 hafa mörg
Evrópuríki og Bandaríkin leitað
leiða til að minnka notkun. efna
eins og DDT (skordýraeitur) og
PCB (paradíklóróbensen), sem
valda tíæði alvarlegri umhverfis-
mengun. En sum þessara ríkja
hafa ekki hætt að selja efnin til
þróunarlandanna, og því lenda
efnin í sjónum fyrr eða síðar.
Þungir málmar og eiturefni eru
vaxandi vandamál í Norðursjó og
Eystrasalti. Þessi hafsvæði eru
frekar grunn og það sem fer í þau
skolast ekki svo auðveldlega út á
rúmsjó aftur. Árnar Rín, Elba op
Maas liggja allar út í Norðursjó. Á
hverju ári flytja þær með sér yfir 38
Skólphreinsunarstöð í New York,
en þær anna því engan veginn
lengur að hreinsa úrgang frá borg-
inni. Auk þess eru þær margar
hverjar orðnar svo hrörlegar að í
miklum rigningum verður að loka
þeim og þá eru 6,5 milljarðar af
óhreinsuðu skólpi losaðir í höfn-
ina.
milljón tonna af sinki, 13500 tonn
af blýi, 5600 tonn af kopar, auk
arseniks, kadmíums, kvikasilfurs
og geislavirkra efna. Og svo er það
olían. Olíuleiðslur eru taldar leka
um 30 þúsund tonnum af olíu í
Norðursjó á hverju ári.
Eitraðir þörungar
aðvörunarmerki?
Afleiðingar mengunarinnar hafa
Þessi máfur endaði líf sitt með því að flækjast í plasti, sem notað er til
að halda sex drykkjardósum saman.
Illa útleikinn selur sem drapst vegna eiturefna í Norðursjó.