Tíminn - 09.11.1988, Blaðsíða 9

Miövikudagur 9. nóvember 1988
Tíminn 9
llllllllllllllll VETTVANGUR
Sigurður Lárusson, Gilsá:
bií hmcnichiÁí e aim hnAiilíclðcl hiíM
^rll ni(6gí1lgpjUO 9 triii íiiiuyKsiasi nu
Mér hefur oft undanfarna daga
komið í hug þessi ljóðlína úr kvæði
Stephans G. Stephanssonar um
Búastríðið, þegar ég hef heyrt sagt
frá áróðursstríði grænfriðunga í
Þýskalandi varðandi hvaladráp Is-
lendinga. Mest hefur mig þó furðað
á því, hvað flestir fréttamenn
Ríkisútvarps og Sjónvarpsins, hafa
verið iðnir við að útmála þetta
uppátæki grænfriðunga í flestum
fréttatímum þessara fjölmiðla og
meðal annars sýnt í sjónvarpinu
hvalskurð til frekari áréttingar
þessum fréttum, rétt eins og nú
stæði hvalvertíðin sem hæst. Þó
fannst mér fyrst keyra um þverbak
á rás 1 í dag. Fyrst í fréttayfirliti
vikunnar 9.30 til 10. Síðan í þætti
Páls Heiðars Jónssonar „Á milli
mála“ milli 11 og 12 og loks í
þættinum „Hér og nú“ kl. 13.10.
Það skal þó tekið fram að í síðast-
nefnda dagskrárliðnum var fjallað
um þessi mál af meiri hófsemi og á
hlutlausari hátt en í hinum tveim-
ur.
Á liðnum dögum hefur verið
mikið gert úr ræðu sem rektor
Háskóla íslands flutti nýlega. En í
þættinum „Hér og nú“ fannst mér
hann draga mikið í land, ef rétt
hefur verið haft eftir honum í
ríkisfjölmiðlunum að undanförnu.
I dag taldi hann ekki tilefni til að
hætta við það fjögurra ára rann-
sóknarverkefni sem er í gangi varð-
andi hvalina, að öðru leyti en því,
að veiða ekki hvali nú í sumar.
Með öllu þessu moldviðri sem
þeytt hefur verið upp hér á landi
síðustu vikurnar, jafnvel og ekki
síst á hinu háa Alþingi, með móð-
ursýkislegu kjaftæði, sem síst hæfir
alþingismönnum, hefur að sjálf-
sögðu verið lagt beitt vopn í hendur
þýskum grænfriðungum og einnig í
Bandaríkjunum, eins og glöggt
kom fram í hádegisfréttum á rás 1
í Ríkisútvarpinu í dag. Þar var
sagt, að á vegum Bandaríkjastjóm-
ar hefði nú nýverið verið sendur
fulltrúi til Japans til að reyna að
telja Japana á að hætta að kaupa
hvalkjöt af Islendingum, þrátt fyrir
að utanríkisráðherra þeirra lofaði
utanríkisráðherra íslands nýlega
óbreyttri stefnu Bandaríkjanna
vegna hvalveiða íslendinga. Mér
finnst nærri óskiljanlegt hvað þýsk-
ir grænfriðungar reyna með öllu
móti að sverta íslendinga vegna
þeirra fáu hvala, sem veiddir hafa
verið í vísindaskyni hér við land,
og þrástagast á að þessi dýr séu í
útrýmingarhættu.
Nú er ráðgerð hvalatalning á
næsta ári og mér hefur skilist á
fréttum að Bandaríkjamenn ætli
að senda flugvél til að taka þátt í
þessari talningu. Ef til vill væri rétt
að bjóða grænfriðungum að senda
fulltrúa til þess að fylgjast með
þessari talningu. Mig grunar að
lætin í þeim núna séu fyrst og
fremst gerð til að koma í veg fyrir
þessa talningu, því þeir óttist að í
ljós komi að þessum hvalategund-
um, sem telja á, stafi engin hætta
af veiðum íslendinga. Þá væru
vopnin slegin úr höndum grænfrið-
unga í þessum mfílum, ef svo færi.
Hrefnuveiðum hefur verið hætt
hér við land nú síðustu árin, en
margir sjómenn telja að svo mikið
sé af hrefnu í sjónum umhverfis
landið að nauðsyn beri til að hefja
þær veiðar að nýju. Þeir telja að
ein fullorðin hrefna éti um 40 tonn
af fiski á ári, samkvæmt útvarps-
fréttum. Það getur því hver sem
vill reiknað út hvað til dæmis 3000
hrefnur éta á ári svo einhver tala sé
nefnd. En væntanlega kemur í ljós
við talninguna hvað þessi dýr eru
mörg. Ég er hér alls ekki að mæla
með að hrefnuveiði sé tekin upp
fyrr en talning hefur farið fram og
þá því aðeins að stofninn þoli veiði
að nýju.
Ég held að allur þessi hasar út af
hvalveiðum fslendinga sé settur á
svið til að kúga litla þjóð. Af
hverju snúa þessir menn sér ekki af
meiri hörku gegn hvalveiði stóru
þjóðanna? Mér kemur enn í hug
ljóðlína úr sama kvæði og grein
þessi ber nafn af, en þar kemur
fram meðal annars þessi ljóðlína
„þvf bleyðiverk það kallar hver að
kúgi jötunn lítinn dverg".
Ég tel að vel komi til greina að
veiða í sumar aðeins helming
þeirra hvala sem veiddir voru í
fyrra. Hins vegar tel ég ekki koma
til greina að hætta alveg hvalveið-
um nú á þessu ári. Slík uppgjöf
stýrir ekki góðri lukku. Komi hins-
vegar í ljós við væntanlega hvala-
talningu í sumar, að einhverjir
hvalastofnar séu í útrýmingar-
hættu, tel ég sjálfsagt að banna
veíði á þeim. En mér finnst fráleitt
að láta þessi samtök, eða verslun-
arauðhringa, hræða okkur frá því
að ljúka vísindaáætluninni, með
allskonar hótunum. Og mér finnst
einnig ámælisvert af alþingis-
mönnum að leggja fram tillögur á
Alþingi til stuðnings þessum er-
lendu öflum á meðan þessi mál eru
á jafn viðkvæmu stigi og raun ber
vitni um. Hvað hefði skeð ef við
hefðum látið undan hótunum
Breta í landhelgisdeilunni þegar
þeir settu á okkur löndunarbann á
fiski? Ég er ansi hræddur um að
fjárhag íslendinga væri þá illa kom-
ið nú.
Ég held að það fólk, sem vill
beygja sig í duftið fyrir hótunum
grænfriðunga og verslunarauðvaldi
Þýskalands, hefði gott af að lesa
kvæði Stephans G. um Búastríðið
og líka kvæði Tómasar Guðmunds-
sonar, „Að Áshildarmýri", en þar
segir meðal annars: „En hvaðan
kom þeim sá styrkur sem stór-
menni brást? Hvað stefndi þeim
hingað til viðnáms ofbeldi þungu?
Oss grunar það jafnvel að orð eins
og föðurlandsást hafi æði sjaldan
legið þeim mönnum á tungu? En
þeim var eðlisbundin sú blóðsins
hneigð, er bregst gegn ofríki og
nauðung án hiks og kvíða, og því
verður aldrei til samnings við órétt-
inn sveigð, að samviskan ein er það
vald er frjálsir menn hlýða." Og
síðar í sama kvæði: „En gæt þess
að sagan oss dæmir til feigðar þá
fyrst er frelsi og rétti vors lands
stendur ógn af oss sjálfum". Góðir
íslendingar, festið ykkur í minni
þessar Ijóðlínur stórskáldsins.
Það virðist vera að grænfirðung-
ar hugsi meira um líf nokkurra
tuga af hvölum en þúsundir manns-
lífa. Eða hver er barátta þeirra
gegn hryðjuverkum og manndráp-
um í hinum ýmsu löndum? Þar
mætti nefna mörg lönd, en ég tek
sem dæmi Líbanon og níðingsverk
ísraelsmanna á Aröbum, einkum á
vesturbakka Jórdan og á Gaza-
svæðinu og þá sér í lagi morð
þeirra á börnum og unglingum þar.
Að lokum langar mig til að
spyrja ykkur sem hafið fundið hvöt
hjá ykkur til að styðja þessa her-
ferð grænfriðunga gegn íslending-
um. 1. Hafa grænfriðungar gert
eitthvað raunhæft í sambandi við
hinn mikla seladauða nú í sumar í
Eystasalti, Norðursjó og víðar?
Það eru þó líka sjávarspendýr. 2.
Hafa grænfriðungar í Þýskalandi
varað fólk við að borða fisk úr
þessum hafsvæðum? 3. Hafa
grænfriðungar gert eitthvað raun-
hæft til að forða því að kjarnorku-
úrgangi sé fleygt í höfin, til dæmis
með hótunum um viðskiptabönn á
viðkomandi þjóðir? 4. Hvað hafa
grænfriðungar gert í því að koma í
veg fyrir að súrt regn eyðileggi
skóga og lífríki í vötnum í stórum
stíl til dæmis í Þýskalandi og víðar?
Svona mætti lengi spyrja og svara,
maður líttu þér nær. Eru kannski
öll þessi læti út af því að Paul
Watson bar bannað að koma til
íslands?
Mig langar að enda þessar línur
með Ijóðlínum úr kvæði eftir stór-
skáldið Einar Benediktsson: „Já
hver er vor dómstóll? I hræsnarans
kverk, hraksins, er þýlundin
tignar."
Gilsá, 29.10. 1988
Sigurður Lárusson
llllllil BÆKUR
TÓNLIST
Hroki og
hleypidómar
Bókaútgáfa Máls og menningar
hefur sent frá sér skáldsöguna Hroki
og hleypidómar eftir ensku skáld-
konuna Jane Austen, í þýðingu Silju
Aðalsteinsdóttur.
Þessi saga kom fyrst út árið 1813
og hefur löngum verið talin til sí-
gildra bókmennta í Bretlandi. Hún
er öðru fremur ástarsaga og hefur
orðið fyrirmynd margra slíkra, en
hún varpar líka merkilegu Ijósi á
enskt mannlíf og samfélag í upphafi
19. aldar. Jane Austen tilheyrði
þeim raunsæishöfundum sem vildu
gefa sem heillegasta mynd af um-
hverfi sínu, sýna fólk í daglegu lt'fi
þess, gera sem besta grein fyrir
siðvenjum manna. I eftirmála við
bókina segir þýðandinn, Silja Aðal-
steinsdóttir: „Söguefni hennar er
ævinlega margvísleg mannleg sam-
skipti í daglegu lífi og rauði þráður-
inn ástir og örlög ungra kvenna,
ævinlega séð frá kímilegri hlið. Sög-
urnar eru „gamansögur“ á sama hátt
og Draumur á Jónsmessunótt og
h/ROKI oc
HLEÝPIDÓMAR.
mörg önnur leikrit Shakespeares eru
„gamanleikir“.“
Hroki og hleypidómar er þekkt-
asta skáldsaga Jane Austen. íslenska
útgáfan er 315 blaðst'ður að stærð og
unnin í Prentsmiðjunni Odda. Kápu
gerði Robert Guillemette.
Íslenskir utangardsunglingar
- Vitnisburður úr samtímanum
Bókaútgáfan FORLAGIÐ hefur
sent frá sér bókina íslenskir utan-
garðsunglingar - Vitnisburður úr
samtímanum, sem SigurðurÁ. Frið-
þjófsson hefur tekið saman. Bókin
geymir tíu frásagnir af lífsbaráttu
óharðnaðra unglinga. Unglingarnir,
sem segja frá, hafa af einhverjum
ástæðum kiknað undan ofurálagi t
lífinu. Sum hafa farið of geyst, ætt
beint af augum án þess að huga að
stefnunni, þar til þau voru komin í
blindgötu sjálfseyðingarinnar. Önn-
ur urðu fórnarlömb ofbeldis og
skeytingarleysis, enn önnur guldu
þess beinlínis að vera öðruvísi en
fjöldinn.
Hér er rætt við það fjölmarga fólk
sem vinnur ráðgjafar- og hjálparstarf
meðal íslenskra unglinga, oft á tíð-
um við lítinn skilning þeirra sem
með völd fara hér á landi. En fyrst
og fremst er það unga fólkið sem
hefur orðið:
- Þau sem hvergi eiga höfði sínu
að halla.
- Unglingar sem leiddust út á
afbrotabraut.
- Kornungirvímuefnaneytendur.
- Fórnarlömb kynferðisofbeldis.
- Samkynhneigðir unglingar.
- Fórnarlömb eineltis í skólum.
- Fatlaðir unglingar.
I frétt frá FORLAGINU segir
m.a.: „Hér er sagt frá lífi sem oft er
reynt að þegja í hel í þjóðfélagi sem
á hátíðastundum á það til að kalla
sig „hamingjusömustu þjóð í heirni".
Bók þessari er ætlað að skírskota til
allra þeirra sem láta sig mannleg
örlög einhverju varða og hvernig
búið er að ungu fólki á íslandi."
íslenskir utangarðsunglingar er
160 bls. Prentsmiðjan Oddi hf.
prentaði. Guðrún Ragnarsdóttir
hannaði kápu.
ManúelaWiesler
Hinn 1. nóvember hélt Manúela
Wiesler einleikstónleika á vegum
Tónlistarfélags Kristskirkju. Þar
flutti hún þrjú verk, fyrst 32 tilbrigði
um „Bjarna sáluga bróður ntinn",
Lés Folies d’Espagne eftir Marin
Maries (1656-1728), þá Sónötu eftir
Ingvar Lidholm (f. 1925), eitt þekkt-
asta nútímaskáld Svía, og loks Storm
eftir sjálfa sig, samið 1982.
Manúela er dæmalaus listamaður
- hugtök eins og tækni og tónn
virðast ekki eiga við lengur; það er
rétt eins og hljóðfærið sé hluti af
listamanninum og hún flytji tónlist-
ina jafn áreynslulítið og að anda. En
vafalaust er allt þetta þaulhugsað
hjá henni: tónleikar sem þessir eru
e.k. „leikhús" hjá Manúelu , þar
sem hún sjálf, kirkjan, lýsingin og
jafnvel áheyrendur sjálfir, eru hluti
af konsertnum. Nú skilst mér að
vísu, að von sé á plötu með leik
hcnnar, og þá verður hún væntan-
lega að höfða til eyrna áheyrenda
einna saman. En það kemur ekki
þessum tónleikum við.
„Stormur“ er hennar eigiðverk,
eins og áður kom fram, og hefur hún
leikið það víða um lönd en flutti það
nú í fyrsta skipti á Islandi. Það væri
svo sem eftir henni að sveifla sér yfir
það haft líka að vera bundin hugsun-
um og hugmyndum tónskálda, rétt
eins og hún virðist vera búin að losa
sig úr viðjum allra tæknivandamála.
Það eru einungis allra stærstu lista-
menn sem alltaf koma á óvart, alltaf
koma með eitthvað nýtt, er alltaf að
fara fram. Sig.St.
Helga Ingólfsdóttir
Háskólatónleikar eru nú í fullri
sveiflu - hádegistónleikar á hverjum
miðvikudegi í Norræna húsinu - og
miðvikudaginn 2. nóvember hélt
Helga Ingólfsdóttir eins konar inn-
hverfa íhugun fyrir sembal. Tón-
leikarnir voru byggðir utan um verk
Leifs Þórarinssonar , „Da“ fantasíu
frá 1979, sem kunnugir segja mér að
sé eitt allrabesta nútíma-sembalverk
sem til er. Sem ég get vel trúað.
Listakonan lýsir verkinu í tónleika-
skrá þannig - og betur verður það
ekki gert nema þá að hlusta á það:
„Eins og nafnið ber með sér er
verkið fantasía um nóturnar d og a.
Fantasían er í mörgum köflum. Fela
sumir í sér mikil átök, aðrir byggja
á einföldum laglínum. Stefin í öllum
köflum eru innbyrðis tengsl. Þung-
lyndi og tregi einkennir verkið og
má þar finna skyldleika við verk
Schuberts og Wagners“.
Fjögur barokklög „römmuðu"
„Da“ fantasíu inn“, fyrst og síðast
var lag (ground - bassastef) eftir
Purcell, hið mikla barokktónskáld
Breta, en næstfyrst og næstsíðast
stutt verk eftir Tomkins og Pieters-
zon Sweelinck. Þetta voru hugljúfir
tónleikar. Tónlistin var yfirleitt -
fyrir utan nokkra átakakafla í Leifi
- róleg og innhverf og þjónaði vel
þeim göfuga tilgangi að lauga sálina
og stilla áheyrendur til nýrra átaka í
starfinu eftir hádegið.
Helga er í röð okkar færustu og
vönduðustu listamanna, sem með
leik sínum og öðrum störfum á einna
mestan þátt í því að opna nýjan (en
þó gamlan) tónlistarheim fyrir ís-
lendingum - heim barokktónlistar
fyrir daga Bachs. Sig.St.