Tíminn - 16.12.1988, Blaðsíða 9

Föstudagur 16. desember 1988
Tíminn 9
■I
illillíill
SAMVINNUMAL
111111111111111111111
iiiiiiii
Sjötíu ára afmæli í dag:
Kaupfélag Vopnfirðinga
í dag, 16. desember, eru liðin rétt sjötíu ár frá stofnun
Kaupfélags Vopnfirðinga. Það er blandað félag framleiðenda
og neytenda, og á Vopnafirði rekur það margháttaða
starfsemi, meðal annars blandaða verslun með matvörur og
aðrar daglegar neysluvörur, byggingavöruverslun, bókaversl-
un og söluskála. Það á einnig og rekur þar á staðnum bæði
mjólkursamlag og sláturhús, annast afgreiðslu fyrir skip, og
það rekur olíusölu, rafdeiid og trésmiðju. Þá er félagið auk
þess hluthafi í ýmsum fyrirtækjum á Vopnafirði.
Félagssvæði Kf. Vopnfirðinga er Vopnafjarðarhérað, bæði
kauptúnið og sveitin. Félagsmenn eru nú rétt rúmlega 200.
Velta félagsins á liðnu ári var um 290 miljónir króna.
eða fram um 1912. Þörfin fyrir
Pöntunarfélag
Saga samvinnuverslunar á Vopna-
firði er þó töluvert lengri heldur en
ein saman saga kaupfélagsins. Þegar
undir lok síðustu aldar var þar
starfandi pöntunarfélag, og var það
talsvert öflugt um tíma. Á þeim
árum ráku Örum og Wulff verslun á
Vopnafirði og höfðu gert lengi.
Bændum féll sú verslun nokkuð
misjafnlega, og töldu þeir því fulla
ástæðu til þess að taka verslunarmál-
in í eigin hendur.
Þetta leiddi svo til stofnunar þessa
eldra félags, en það er talið hafa
verið stofnað árið 1885 og bar heitið
Pöntunarfélag Vopnafjarðar, Jökul-
dals og Hlíðarhrepps. Pöntunar-
stjóri var Jakob Helgason, áður
kaupmaður á Vopnafirði, og gegndi
hann starfinu til dauðadags 1899.
Formaður félagsins lengst af var Jón
Hallgrímsson á Torfastöðum, eða til
1903 er hann fluttist til Ameríku.
Félagið byggði verslunarhús á
Vopnafirði, og var starfsemi þess
allblómleg um tíma.
Eftir fráfall Jakobs og burtför
Jóns dró svo smám saman úr starf-
semi Pöntunarfélagsins. í ársbyrjun
1905 brann svo verslunarhús þess á
Vopnafirði, og má þá segja að
félagið hafi verið búið að vera. Þó
rak það einhverja starfsemi áfram,
samvinnuverslun var líka ekki jafn
brýn eftir að þeir Louis Zöllner og
Jón Vídalín höföu sett upp stóra
verslun á Vopnafirði um aldamótin.
En áhuginn var þó enn fyrir hendi,
og smám saman fóru gömlu pönt-
unarfélagsmennirnir að hugsa fyrir
stofnun kaupfélags. Árið 1918
keypti Vopnafjarðarhreppur allar
fasteignir Örum og Wulff á staðnum.
Sama ár var haldinn almennur
hreppsfundur í Vopnafirði, þar sem
fram kom mjög eindreginn vilji allra
fundarmanna til að kaupa þessi
verslunarhús aftur af hreppnum og
stofna kaupfélag.
Stofnfundur kaupfélags
Á þessum fundi var kosin undir-
búningsnefnd, og sú nefnd boðaði
síðan til stofnfundar kaupfélags hinn
16. desember 1918. Við.þann fund
er stofnun Kaupfélags Vopnfirðinga
síðan miðuð. Þar voru samþykkt lög
hins nýja félags og því kosin stjórn.
Á þessum fundi gengu unt 70
manns í félagið, flestir bændur. í
fyrstu stjórninni sátu þeir Ólafur
Methúsalemsson á Burstarfelli, for-
maður, Víglundur Helgason á
Hauksstöðum og Gunnar H. Gunn-
arsson á Ljótsstöðum. Sama dag var
einnig samþykkt að ráða Martein
Bjarnarson sem kaupfélagsstjóra og
Verslunarhús Kaupfélags Vopnfírðinga á Vopnafirði.
að fela stjórninni að kaupa öll versl-
unarhúsin af hreppnum,
Hinn 20. janúar 1919 keypti kaup-
félagið svo verslunarhúsin, ásamt
lóðum og bryggjuparti, og sama dag
var svo ákveðið að félagið gengi í
Samband ísl. samvinnufélaga. Þar
með var stofnun félagsins lokið, en
eiginleg starfsemi þess hófst þó ekki
fyrr en eftir fund hinn 25. apríl 1919.
Þá voru skráðir félagar 101, og þá
var gengið frá því að félagssvæðinu
skyldi skipt í átta deildir með ellefu
fulltrúum, og skyldu vera minnst 8
atkvæði að baki hverjum fulltrúa.
Þetta fyrirkomulag hélst í tuttugu
ár, til 1939, en þá var deildaskipting
felld niður, þannig að allir félags-
menn hafa síðan haft atkvæðisrétt á
fundum kaupfélagsins.
Fyrsta áratuginn gekk rekstur fé-
lagsins eftir vonum og afkoma þess
var fremur góð. Eftir 1930 hallaði
hins vegar undan fæti vegna þess
verðfalls sem þá varð á framleiðslu-
vörum. Þetta gekk svo langt aö 1936
var ekki annað að sjá framundan en
stöðvun, sem þó rættist úr með
kreppulöggjöfinni og ýmsum hliðar-
ráðstöfunum. Var ástandið í rckstri
félagsins orðið sæmilegt um 1940.
Skiljanlega var lítið urn framkvæmd-
ir hjá félaginu þennan tíma, en þó
kom það upp frystihúsi árið 1931,
sem gerði því kleift að frysta mest af
kjötinu þegar í sláturtíð.
Fyrir 1970 var farið að hreyfa
hugmyndum um stækkun á frystihús-
inu eða nýbyggingu í tcngslum við
það. Árið 1972 hófust svo fram-
kvæmdir viðslíka nýbyggingu. Þegar
svo var stofnað sérstakt hlutafélag á
Vopnafirði árið 1976 til að rcka
fiskvinnslu og því gefiö nafnið Tangi
hf., þá seldi kaupfélagið félaginu
nýstofnaða hina nýju frystihúsbygg-
ingu sína og gerðist jafnframt hlut-
hafi í því. Þá byggöi félagið vöru-
skemmu fyrir þungavöru árið 1978.
Kaupfélagsstjóraskipti urðu svo
1979 er Halldór Halldórsson lét af
störfum og við tók Jörundur Ragn-
arsson, sem hefur gcgnt starfinu
síðan. Það ár var lokið við gagngerar
breytingar á kjörbúð félagsins og
hún færð í nýtískulegt horf. Af
framkvæmdum núna hin síðustu ár
er að nefna að byggt heíur veriö við
sláturhús félagsins, og það hefur
hafið rekstur rafmagnsverkstæðis,
bókaverslunar og trésmiðju. Þá hef-
ur veriö byggt hús yfir starfsemi
hinnar síðast nefndu, og breytingar
hafa verið geröar á aðstöðu bygg-
ingavörudeildar.
Auk Ólafs Methúsalemssonar
hafa gegnt íormennsku í félaginu
þcir Methúsalem Methúsalemsson,
Burstarfelli. Páll Methúsalemsson,
licfsstað, Friðrik Sigurjónsson,
Ytri-Hlíð og núverandi formaður,
Þórður Pálsson á Refsstaö. Aðrir í
núverandi stjórn félagsins eru Sig-
urjón Friðriksson, Ytri-Hlíð, Si-
gurður Björnsson, Háteigi, Hreinn
Sveinsson, Vopnafirði, og Einar
Friðbjörnsson, Vopnafirði.
Afmælis kaupfélagsins verður
minnst með kaffisamsæti í félags-
heimilinu Miklagarði eftir hádegi á
sunnudaginn kemur. -esig
BÓKMENNTIR

Illllllll

■III
III
Hver ert þú kona?
óri kvennafræftarinn“ koma við sögu. Höfundur, Miriam heitin eru lýsandi um innihaldið:
„Stóri kvennafræðarinn“
Höfundur: Miriam Stoppard
Þýðandl: Nanna Rögnvaldardóttir
Útgefandi: iðunn
432 bls.
Enginn vefengir þá líffræðilegu
staðreynd að konur eru bundnari
kyneðii sínu öllu fremur en karl-
menn sínu. Frjósemisskeiðið allt,
sem orðið getur nærfellt 40 ár, er
konan bundin hlutverkinu að fæða
börn í heiminn. En ekki er jafn Ijóst
hvað í því hlutverki felst. Þekking
kvenna yfirleitt á móðurlífi sínu er í
litlu samræmi við hinar afdrifaríku
staðreyndir getnaðar og fæðingar
þrátt fyrir gagngerar framfarir í
„kvennafræðum" síðastliðinn ára-
tug.
Árið 1981 kom „Nýi kvenna-
fræðarinn“ út, bók sem rituð var í
anda skandinavískra femínista og
afhjúpaði hressilega jómfrúrlega
feimni við sérþarfir kvenna í heii-
brigðismálum, en með kvenímynd
sinni hélt sú bók jafnframt að konum
einhverskonar þversagnarkenndu
ósjálfstæði og tilfinningasvelti, - og
hefur þá annmarka þótt ekki sé af
sama tilefni og dúkkulísubókin al-
kunna „Aðlaðandi er konan
ánægð“. -
„Stóri kvennafræðarinn“ fer nær
efninu um þessar tvær. Bókin er
ekki sú fyrsta sem skrifuð er sérstak-
lega fyrir nútímakonuna - sem lík-
lega er þá hver sú kona á líðandi
stund sem hlotið hefur lágmarks
menntun og vill fá að vita meira um
sjálfa sig en hún þegar veit, vill þekkja
líkama sinn, geta ófeimin spurt
sérfræðinga spurninga sem á henni
brenna, skilið og gagnrýnt svörin.
En fremur en margar aðrar flytur
þessi bók mál sitt af ríkulegri tillits-
semi við bæði kynin, bæði einkum
mannleg svo framarlega sem þau
koma við sögu. Höfundur, Miriam
Stoppard, gengur út frá jöfnum rétti
karla og kvenna, en skikkar konum
ekki vopn úr smiðju karlmanna til
að verja heiður sinn með. Konur,
sem ekki kæra sig um að bera sig eins
og karlmenn, ættu að geta lesið
þessa bók án þess að finnast metnaði
sínum ögrað. Þær sem vilja njóta
kvenleika síns og elska karlmenn
fremur en hata. Konur sem njóta
vilja jafnréttis á við karla án þess þó
að fórna eðlislægri þörf sinni fyrir að
eignast börn og heimili. Og þó njóta
til jafns við karlmenn þeirra mann-
réttinda að geta valið einlífi ef þeim
sýnist.
Bókin er gríðarmikið safn svara
við spurningum um líffræðileg atriði
sem að öllum líkindum leita á flestar
konur einhvern tíma á ævinni. Kafla-
heitin eru lýsandi um innihaldið:
Heilbrigði og hreysti, Kyneðli og
kynlíf, Frjósemisskeiðið. í kaflanum
um sérmeðferð er reynt að komast
fyrir hið sanna um ýmislegt sem er
ofarlega á óskalista flestra kvenna:
Er hægt að eyða hrukkum á snyrti-
stofum? Er eitthvert gagn að horm-
ónakremi? 1 sama kafla lýsir Miriam
Stoppard af nákvæmni fegrunar-
meðferðum og áhrifum þeirra, s.s.
ýmiskonar grenningarmeðferð og
húðmeðferð. Sennilega myndi bókin
fljótlega skila aftur kaupverðinu og
vel það þeim sem í þessum efnum
hefur fremur látið stjórnast af aug-
lýsingum en skynsamlegu viti, ef
sami tæki upp á því að fara að
ráðleggingum Miriam Stoppard. í
kaflanum um sérstök vandamál
kvenna eru greinargóðar lýsingar á
sjúkdómum sem tengjast beint kyn-
eðli konunnar. Þá er fjallað um
lýtaskurðlækningar, öldrun, kynlíf á
efri árum, ástvinamissi o.fl. o.fl.
Ekki er farið pukurslegar með
efnið en svo að karlmenn ættu að
geta lesið án þess að finnast sér
misboðið og áreiðanlega sér að
gagni, t.d. kaflann um kyneðli og
kynlíf, eða það sem segir í bókinni
um tíðaverki. Kaflinn um meðgöngu
og fæðingu er auðvitað jafn þörf
lesning fyrir karla Sem konur.
Ég las bókina mér til ánægju frá
upphafi til enda. Málfarið er grein-
argott og skýrt. Skýringarmyndir
eru margar og glöggar. Uppsetning
texta handhæg fyrir þann sem nota
vill bókina sem uppsláttarrit. í
bókarlok er nákvæm atriðisorða-
skrá. Það eykur enn gildi bókarinnar
fyrir íslenskar konur að þýðandi
hefur staðfært efnið og lagað að
íslenskum aðstæðum í samráði, eftir
því sem segir í formálsorðum, við
sérfróðar konur á viðkomandi
sviðum. Að mínu mati og reynslu
hefur sú staðfærsla tekist vel.
Það sem einkum ber til tíðinda um
útgáfu þessarar bókar er hversu vel
hefur tekist til að gefa aðalpersón-
unni, „Konunni", mynd, óháða goð-
sögnum karla um hana eða pólitísk-
um skýrgreiningum samtíðarinnar.
Konurnar, sem fræðast um sjálfar
sig af „Stóra kvennafræðaranum"
fara þess þó væntanlega ekki duldar
að bókin fjallar, eins og flestar á und-
an förnum árum sem einhverja lýð-
hylli hafa hlotið, aðeins um þátt í
fari þeirra sem manneskja. Sam-
kvæmt þeim bókum er konan flókin
líffræðilegur samsetningur með sér-
þarfir. Konan sem hluti af sama
stofni og karlinn, í senn líffræðilegur
samsetningur, tilfinninga- og vits-
munavera, er óráðin gáta eftir sem
áður. -
Frágangur „Stóra kvennafræðar-
ans“ og útlitshönnun er útgáfunni til
sóma.
María Anna Þorsteinsdóttir
Ég veit hvað ég vil
Höfundur Andrés Indriöason
Útg. Mál og mennlng, 154 bls.
Andrés Indriðason er einn þeirra
höfunda, sem sett hafa svip á ís-
lenska skáldsögugerð á þessum ára-
tug. Samkvæmt skrá sem birt er í
bókinni hafa þegar komið út eftir
hann nærri 30 skáldverk á þessu
tímabili og er áratugurinn þó ekki
allur liðinn. Flest þessara skáldverka
eru skrifuð fyrir börn eða unglinga
og njóta margar bækur hans mikilla
vinsælda hjá þeim.
Bók sú sem hér um ræðir er
framhald bókarinnar Með stjörnur í
augunum sem kom út 1986. í henni
eru þrjár aðalpersónur, Arnar, Sit
og Gutti, öll á menntaskólaaldri.
Sagan hefst á því að Sif elur
Arnari barn. Hvorugt foreldrið er
undir það búið að axla þá ábyrgð
sem því fylgir. Það eru töggur í
stúlkunni en barnsfaðirinn er sveim-
hugi, ístöðulaus og reikandi og veit
varla á stundum sitt rjúkandi ráð.
Gutti kemur minna við sögu. Hann
er léttlyndur „gæi“ og lætur hverjum
degi nægja sína þjáningu. Heimilislíf
allra þessara unglinga er hlaðið
spennu. Arnar talar naumast við
móður sína eða stjúpföður, Sif nær
engu sambandi við móður sína, sem
er útivinnandi húsmóðir í mikilli
ábyrgðarstöðu. Það er faðirinn
einnig svo tækifærin á því heimili
eru fá til tjáskipta. Foreldrar Gutta
eru skilin og býr hann einn með
móður sinni í villunni stóru. Hún
sést þar varla, því hún er komin í fast
samband við væntanlegan maka.
Þetta er saga um rótleysi, skiln-
ingsleysi og sambandsleysi sem þjak-
ar svo margar fjölskyldur á okkar
tímum.
Sagan gerist á örfáum dögum, en
á þeim tíma ræðst framtíð söguhetj-
anna. í sögulok virðist þó birta til.
Ekki er hægt að segja að höfundur
„kafi djúpt“ í sálarlíf unglinganna.
Fiskar þar frekar á grunnu vatni.
Sagan er mikið byggð á samtölum.
Setningarnar eru stuttar og oftast
lausar við mælgi. Það þykir mér
kostur. Höfundur virðist reyna að
velja orð og setningar sem ungling-
arnir nota á þessum aldri og tekst
honum býsna vel oftast nær.
Fyrir allmörgum árum voru þýdd-
ar á íslensku margar bækur eftir
norsku skáldkonuna Margit Ravn.
Fjölluðu þær jafnan um ástir og basl
ungra elskenda, sem náðu saman að
lokum. Þær bækur þóttu þá góðar til
afþreyingarlesturs en léttvægar að
öðru leyti. Ég get ekki að því gert að
efni þessara bóka skaut upp í huga
mér er ég las þessa bók.
Ég hef þá trú að Andrés Indriða-
son geti skrifað betra skáldverk en
þetta. Spurningin er: Hvenær verður
það.