Tíminn - 28.02.1989, Blaðsíða 9

Tíminn - 28.02.1989, Blaðsíða 9
Þriðjudagur 28. febrúar 1989 Tíminn 9 VETTVANGUR jf' Þórarinn Þórarinsson: Osigrar risaveldanna Bæði risaveidin fá að reyna það um þessar mundir, að þrátt fyrir hinn mikla vígbúnað þeirra, eru veldi þeirra takmörk sett. Um það vitna brottflutningar rússneska hersins frá Afganistan og friðaráætlun Mið-Ameríkuríkj- anna, en meginniðurstaða hennar er sú, að þaðan verða fluttir skæruliðar, sem hafa verið kostaðir af Bandaríkjam- önnum til að halda uppi árásum á Níkaragva í þeim tilgangi að hrekja stjórnina þar frá völdum. Jafnframt hefur Níkaragva verið í ströngu viðskiptabanni Bandaríkjanna og þannig reynt að svelta þjóðina til undirgefni. Sovétríkin hafa árum saman haft fjölmennt innrásarlið í Afganistan og það beitt hvers konar hertækni til að bæla niður uppreisnina gegn stjórn kommúnista. Samt eru úr- slitin þau, að rússneski innrásar- herinn verður að flýja. Rússar verða að lokum að sætta sig við svipuð örlög og Bandaríkjamenn í Víetnam. Þegar Rússar hófu innrásina var talsverður ágreiningur milli frétta- skýrenda í spádómum um úrslitin. Sumir töldu, að Rússar hefðu mun betri aðstöðu í Afganistan en Bandaríkjamenn í Víetnam. Bandaríkin yrðu að flytja fjöl- mennt herlið sjóleiðina yfir mesta úthaf veraldar. Rússar þyrftu að- eins að senda innrásarherinn inn í land, sem væri við rússnesku landa- mærin. Sá mikli munur hefur þó engu breytt. Fjöllótt landslag Afganist- ans hefur bætt aðstöðu verjend- anna. Mestu hefur þó valdið bar- áttuhugur og kjarkur þjóðar, sem var staðráðin í því að láta ekki bugast fyrirofureflinu. Rússarhafa því orðið að sætta sig við sömu lexíuna og Bandaríkjamenn í Víet- nam. Bandaríkjamenn eru að læra svipaða lexíu í Níkaragva. Þeir héldu, að þeir þyrftu ekki að senda her þangað, það myndi nægja í þessu tilfelli að senda leiguher- mönnum hergögn, vistir og pen- inga og beita jafnframt Níkaragva viðskiptaþvingunum. En þetta hef- ur ekki nægt. Þjóðirnar í Mið-Am- eríku hafa risið upp og heimtað leiguher Bandaríkjanna í burt. Þjóð Níkaragva hefur staðist inn- rásir leiguhermannanna, við- skiptabann og illa stjórnarhætti, sem leitt hefur af styrjaldarástand- inu. Afskipti risaveldanna af málum Afganistans og Níkaragva hafa valdið þjóðum þessara ríkja óbæri- legum hörmungum og eiga eftir að gera það lengi enn, þótt hernaðar- ástandinu linni. Heita má að bæði Afganistan og Níkaragva séu nú ríki í rústum. Endurreisnarstarfið mun taka langan tíma og verða erfitt. í Afganistan bættist það við, að þar hafa löngum verið miklar ættardeilur og hafa þær frekar aukist við styrjaldarástandið, sem leitt hefur af innrás Sovétríkjanna. Sú spurning er nú áreiðanlega ofarlega í huga margra, hvort risa- veldin hafi lært nokkuð af Víetnam og Afganistan og Mið-Ameríku. Halda þau ekki áfram afskiptum af málum smáríkjanna með svipuð- um hætti? Verða Sovétríkin frið- samlegri undir stjórn Gorbatsjovs og Bandaríkin undir stjórn Bush? Það ætti að mega reikna með því, að hinir nýju menn, sem nú eru að hefjast til valda í Sovétríkjunum og Bandaríkjunum hafi eitthvað lært af reynslu síðustu ára. Jafnframt ætti mönnum að vera ljósara, að Sameinuðu þjóðirnar hafa mikilvægu hlutverki að gegna. Æ oftar eru þær nú kallaðar til ráða, milligönguogaðstoðar. Risa- veldin þurfa að hætta að líta á sig sem rétthafa til að hlutast til um stjórnarhætti annarra þjóða og halda að þeim vissum pólitískum trúarbrögðum, Sovétríkin komm- únismanum og Bandaríkin kapítal- ismanum. Að vissu leyti minna þessi átök á trúarbragðastyrjaldir fyrri alda. BÓKMENNTIR lllllllllllll f minningu Sturlu Sturlustefna, ritstjórar Guðrún Ása Grímsdóttir og Jónas Kristjánsson, Stofnun Árna Magnússonar 1988. Sturla Þórðarson sagnaritari lést 30. júlí árið 1284, degi betur en sjötugur. Sturla hefur bæði sem sagnaritari og sem skáld staðið tals- vert í skugganum af Snorra föður- bróður sínum Sturlusyni í Reyk- holti, en þó mjög ómaklega. Þetta má hafa verið ástæða þess að Árna- stofnun sá tilefni til að minnast sjö hundruð ára ártíðar hans, eða dánar- afmælis, með sérstakri ráðstefnu í lok júlí árið 1984. Og nú fyrir síðustu jól kom safn fyrirlestra frá þessari ráðstefnu út á bók hjá stofn- uninni, og nefnist hún Sturlustefna. Hér kennir margra grasa að því er varðar efni um Sturlu, og mikinn fróðleik er óneitanlega að sækja um hann í þessa bók. Hins vegar er að því að gæta að hér skrifa fræðimenn um fræðileg efni, og því verður að draga verulega í efa að bókin eigi í rauninni meira en mjög takmarkað erindi við almenna lesendur. Hér úir og grúir af neðanmálsgreinum og lærðum tilvitnunum, jafnvel á lat- ínu, svo sem tfðkast í fræðiritum. Hins vegar er hætt við að venjulegir lesendur, sem ekki eru sérmenntaðir upp á fornar bókmenntir okkar, lendi hér í vandræðum og finnist bókin ærið seig undir tönn. Fremst í bókinni fer rækilegt ævi- ágrip Sturlu sem Guðrún Ása Grímsdóttir hefur tekið saman. Næst fylgir svo grein eftir Stefán Karlsson um alfræðirit sem hann eignar Sturlu, en er glatað að stórum hluta. Þá skrifar Hermann Pálsson um kveðskap Sturlu, og Tor Ulset grein á norsku um Sturlu og Sverris sögu. Næstu grein á Jónas Kristjáns- son og er hún samanburður á nokkr- um einkennum og efnisatriðum í fslendingasögum og Sturlungu. Þá skrifar danskur maður, Preben Meulengracht Sörensen, grein á móðurmáli sínu um sagnaritarann Sturlu. Næstu tvær greinar eiga þeir Helgi Þorláksson og Magnús Stef- ánsson; fjallar Helgi um hvort Sturla hafi verið það sem hann kallar þjóðfrelsishetja en Magnús um það sem hann nefnir drottinsvik Sturlu. Síðan á Guðrún Ása Grímsdóttir grein um sárafar í íslendinga sögu Sturlu og Gunnar Karlsson aðra um siðamat sömu sögu. Bókinni lýkur svo með grein á ensku eftir höfund að nafni Marlene Ciklamini, sem fjallar af miklum lærdómi um ýmsar siðferðilegar hliðar á höfðingsskap Sturlu Sighvatssonar, eins og honum er lýst í ritum frænda hans og nafna. Eins og margir vafalaust vita er Sturlu nú ekki síst minnst vegna þess að hann samdi íslendinga sögu, sem aftur er höfuðuppistaðan í Sturl- ungu. En hann skrifaði fleira, meðal annars sögur þeirra feðga Hákonar gamla og Magnúsar lagabætis, og er sú fyrri til heil en brot af hinni síðari. Þá var Sturla skáld gott á síns tíma mælikvarða, og er til eftir hann talsvert af dróttkvæðum skáldskap. En eins og hér var getið hafa menn svo lengi sem elstu menn muna borið sagnarit Sturlu saman við Heimskringlu Snorra og þótt talsverður munur á. Hefur flestum þótt að Sturla stæði frænda sínum töluvert að baki hvað varðaði listræn tilþrif í frásögnum sínum og stíl öllum. Þá hefur skáldskapur Sturlu til skamms tíma ekki heldur náð að vekja verulega hrifningu hjá áhuga- mönnum um dróttkvæði. Á síðari árum hefur þess hins vegar gætt að menn væru farnir að taka þessi gömlu sjónarmið upp til nokkurs endurmats. Það hefur kom- ið í ljós að þegar verk Sturlu eru lesin niður í kjölinn þá leynist þar talsvert fleira heldur en ein saman þurr annálasagnfræði. Hann hefur í rauninni verið talsvert meiri rithöf- undur en áður var talið. Og svo er skemmst frá að segja að í heild staðfesta ritgerðimar í bókinni þetta nýja sjónarmið. Út úr gagnrýnni skoðun allra þessara fræðimanna kemur Sturla sem talsvert áhuga- verðari höfundur og merkilegri pers- óna en manni var kennt hér á árum áður. Þannig á Helgi Þorláksson hér til dæmis býsna áhugaverða rannsókn á viðhorfum Sturlu gagnvart yfirráð- um Noregskonungs á íslandi. Þar kemst hann að þeirri niðurstöðu að Sturla hafi síður en svo verið nokkur þjóðfrelsishetja í nútímamerkingu þess orðs, heldur hafi keppni hans við annan höfðingja, Hrafn Oddsson, um yfirráð í Borgarfirði verið orsök þess að Sturla komst um tíma í ónáð hjá Noregskonungi. Magnús Stefánsson heldur svo í rauninni áfram eftir svipuðum leið- um í sinni grein hér; þar leiðir hann að því rök að ástæðan fyrir ónáðinni hafi verið tilraun Sturlu til aðfarar að Hrafni vorið 1263, og alvarlegt mál þar sem þeir hafi þá trúlega báðir verið eiðsvarnir konungsmenn og sem slíkir undir hirðlögum. Og enn er hér áhugavert efni á ferðinni í grein Guðrúnar Ásu Grímsdóttur um sárafar í fslendinga sögu. Þar leiðir hún fram gömul lagaákvæði og rökstyður að margt í áverkalýsingum í sögunni sé til kom- ið vegna þess að samkvæmt lögum lágu mismunandi refsingar við áverkum, allt eftir því hvers eðlis og hve alvarlegir þeir voru. Allt er þetta efni, ásamt mörgu fleiru sem nefna mætti, óneitanlega vel til þess fallið að dýpka og skýra drættina í mynd okkar af Sturlu, og þar með að gera hann að áhugaverðari pers- ónu en kannski var áður. En eins og ég gat um er allt þetta efni eiginlega töluvert tyrfið fyrir venjulegt áhugafólk og ekki nógu aðgengilegt af þeim sökum. Og ekki þarf að draga það í efa að áhugi á Sturlu og öllu sem hann varðar sé, eða geti að minnsta kosti verið, töluvert mikill meðal fólks hér á landi. Því er ekki að neita að gaman hefði verið að því ef þessir ágætu fræðimenn hefðu hér sameiginlega sett sér það djarfa markmið að skrifa nú einu sinni um fræði sín við alþýðuskap, eða með þeim hætti að bókin gæti höfðað til almennings, en ekki sérfræðinga einna. Ekki myndi mér koma á óvart þó að slík bók, ef vel hefði tekist, myndi verða hér býsna ofarlega á metsölulistanum árið sem hún kæmi út. Og um enn eitt vekur þessi bók til umhugsunar. Sturlunga, og íslend- inga saga þar með, kom út í vandaðri útgáfu árið 1946 og aftur í fyrra, auk þess sem íslendinga saga mun enn vera fáanleg í sérstakri lestrarútgáfu. Hákonar saga, ásamt brotunum úr sögu Magnúsar lagabætis, er hins vegar ekki fáanleg hér á almennum markaði í aðgengilegri lestrarútgáfu. Og ekki heldur kvæði Sturlu Þórðar- sonar með þeim skýringum sem nauðsynlegar eru til þess að fólk, sem uppi er nú á dögum, geti haft fullt gagn af slíkum skáldskap. Það er út af fyrir sig gott framtak til þess að heiðra minningu Sturlu Þórðarsonar að gefa út safn fræðirit- gerða á borð við þessar. Það er síður en svo lastandi, enda dregur enginn í efa að hann verðskuldi slíkt. En honum verður þó seint lyft á nýjan stall með þjóð sinni meðan sum merkustu verk hans eru ekki að- gengileg til lestrar. Þar þyrfti að bæta úr, fyrst og fremst með því að gefa bæði Hákonar sögu og kveð- skapinn út í aðgengilegum lestrarút- gáfum. Tilgangur Árnastofnunar er að vísu fyrst og fremst sá að annast vísindalegar fræðiútgáfur íslenskra handrita. En óneitanlega væri nú gaman að því ef stofnunin brygði undir sig betri fætinum og hefði forgöngu um að koma Sturlu betur á framfæri. Enginn dregur í efa að þar innan dyra eru nægir starfskraft- ar til að inna verk af því taginu vel af hendi. -esig

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.