Tíminn - 19.04.1989, Síða 14

Miðvikudagur 19. apríl 1989
14 Tíminn
SAMVINNUMÁL
Kf. Héraðsbúa áttatíu ára
I dag, 19. apríl, er Kf. Héraðsbúa á Egilsstöðum áttatíu
ára. Er þess minnst á aðalfundi þess sem haldinn er í dag.
Félagið var stofnað þennan dag árið 1909 á fundi sem haldinn
var á Skeggjastöðum í Fellum. Að þeirra tíma sið var
samþykkt þar að stofna nýtt pöntunarfélag fyrir Fljótsdalshér-
að sem bera skyldi nafnið Kaupfélag Héraðsbúa.
Áður hafði fyrsta tilraun til félags-
verslunar á Héraði mistekist, því að
Pöntunarfélag Fljótsdalshéraðs var
um þessar mundir að syngja sitt
síðasta og varð gjaldþrota árið eftir.
Þessi seinni tilraun tókst hins vegar
betur, því að Kf. Héraðsbúa óx og
dafnaði, og hefur það nú um langa
hríð verið eitt öflugasta kaupfélag
landsins. Félagssvæði þess er nú
Fljótsdalshérað, Reyðarfjörður.
Borgarfjörður eystri og Seyðisfjörð-
ur.
Lengst framan af var félagið fyrst
og fremst bændafélag, en eftir því
sem árin hafa liðið hefur það fært út
kvíarnar. Meðal annars hefur það
nú um árabil verið athafnasamt í
fiskvinnslu og útgerð. Sú starfsemi
fer aðallega fram á Reyðarfirði og
hófst að marki á árunum fyrir 1960,
þegar fiskvinnsla byrjaði í frystihúsi
félagsins þar. Þá er félagið eigandi
að togaranum Hólmanesi á móti
Eskfirðingum og á þriðjung í togar-
anum Snæfugli sem gerður er út frá
Reyðarfirði. Félagið rekur einnig
frystihús á Borgarfirði.
Aðalaðsetur Kaupfélags Héraðs-
búa var lengst framan af á Reyðar-
firði, en eftir að samgöngur og
byggð á Héraði fóru að breytast varð
úr að flytja það til Egilsstaða. Það
var gert árið 1961, en félagið hefur
þó áfram verið með talsverðan hluta
af starfsemi sinni á Reyðarfirði.
Stækkað félagssvæði
Verslun er eitt helsta viðfangsefni
kaupfélagsins, og núna er aðalversl-
un þess í stóru og glæsilegu húsi á
Egilsstöðum. Auk þess rekur það
verslun á Reyðarfirði, og í tímanna
rás hefur það svo fært út kvíarnar í
verslun sinni, jafnframt því sem
félagssvæði þess hefur stækkað.
Árið 1967 varð Kaupfélag Borg-
arfjarðar á Borgarfirði eystri þannig
að hætta rekstri, og tók Kf. Héraðs-
búa þá að sér rekstur þess þar. Hefur
það síðan rekið verslun á Borgar-
firði, og einnig fiskvinnslu og frysti-
hús, og þar er nú deild í félaginu.
Árið eftir, 1968, varð Kaupfélag
Austfjarða á Seyðisfirði einnig að
hætta rekstri. Varð þá sömuleiðis úr
að Kf. Héraðsbúa tæki að sér rekstur
verslunar þar, sem það hefur séð um
síðan. Þar var einnig skömmu síðar
stofnuð félagsdeild í Kf. Héraðsbúa.
Nú í fyrra varð svo enn ein
viðbótin, þegar Pöntunarfélag Esk-
firðinga á Eskifirði hætti rekstri.
Tók þá Kf. Héraðsbúa enn við
rekstri verslunar þar og annast hana
síðan.
Á Reyðarfirði rekur félagið meðal
annars frystihús, og hefur verið unn-
Þorsteinn Sveinsson.
ið að gagngerri endurnýjun á því
undanfarin tvö ár. Er henni nú lokið
og verður húsið tekið formlega í
notkun að henni lokinni á afmælis-
daginn. Önnur starfsemi félagsins á
Reyðarfirði er margvísleg, en margir
þekkja til dæmis gamla gistihúsið
Kaupfélagshusið a Reyðarflrði.
Jörundur Ragnarsson.
sem félagið rekur þar og stendur enn
fyrir sínu, þótt byggingin sé komin
til ára sinna. Um höfnina á Reyðar-
firði fara þeir vöruaðdrættir félagsins
sem fara fram sjóleiðina, og líka er
það þar með fóðurblöndunarstöð og
skipaafgreiðslu.
Á Egilsstöðum rekur Kf. Héraðs-
búa m.a. trésmiðju og brauðgerð,
auk verslunar sinnar. Þá rekur félag-
ið mjólkurstöð þar, og er hún í
sérstakri byggingu sem tekin var í
notkun árið 1979. Innvegin mjólk
þar árið 1988 var tæplega 2,6 miljón-
ir lítra. Þá er eitt af þremur slátur-
húsum félagsins á Egilsstöðum, en
hin eru á Fossvöllum í Jökulsárhlíð
og á Reyðarfirði. Haustið 1988 var
slátrað samtals í þessum þremur
húsum rúmlega 56 þúsund fjár.
Heildarvelta Kf. Héraðsbúa á síð-
asta ári var 1.656,9 miljónir króna.
Kaupfélagsstjorar
Fyrsti kaupfélagsstjóri Kf. Hér-
aðsbúa var Jón Bergsson á Egilsstöð-
um, og gegndi hann því starfi til
1916. Þá tók við sonur hans, Þor-
steinn Jónsson, sem gegndi kaupfé-
lagsstjórastarfinu við góðan orðstír
allt til 1961. Eftirmaður hans næstu
fimm árin var Björn Stefánsson,
áður kaupfélagsstjóri á Siglufirði og
víðar. Árið 1967 tók svo Þorsteinn
Sveinsson við starfi kaupfélagsstjóra
á Egilsstöðum og hefur gegnt því
samfellt síðan.
Fyrir skömmu sagði Þorsteinn
Sveinsson starfi sínu lausu, en hann
verður 65 ára í ár. Á laugardaginn
var gekk stjórn félagsins frá ráðn-
ingu eftirmanns hans. Er það Jör-
undur Ragnarsson kaupfélagsstjóri
á Vopnafirði. Jörundur er fæddur
1950 í Reykjavík, útskrifaðist úr
Samvinnuskólanum 1973, var kaup-
félagsstjóri á Súgandafirði 1973-75,
starfaði hjá Kf. Berufjarðar á
Djúpavogi 1975-76, en réðist fulltrúi
kaupfélagsstjóra á Vopnafirði árið
1976. Við starfi kaupfélagsstjóra þar
tók hann 1979 og hefur gegnt því
síðan. Gert er ráð fyrir að kaupfé-
lagsstjóraskiptin á Egilsstöðum eigi
sér stað nú í sumar.
Núverandi formaður Kf. Héraðs-
búa er Jón Kristjánsson alþingis-
maður. -esig
1 miljóna
hjá KASK
11
tap
Kaupfélag Austur-Skaftfellinga á Höfn í Hornafirði varð
illa fyrir barðinu á háum fjármagnskostnaði á síðasta ári. Á
aðalfundi félagsins, sem haldinn var 16. apríl, kom fram að
tap þess var 111,8 miljónir króna árið sem leið. Á árinu 1988
var fjármagnskostnaöur félagsins 205,2 miljónir, samanborið
við 67,7 miljónir árið 1987, og þrefaldaðist hann þannig milli
ára.
Á síðasta ári var tap 39,1 miljón á
verslunum félagsins, 43,9 miljóna
tap á fiskvinnslu þess og á afurða-
reikningi landbúnaðar varð 22,0
miljón króna tap. í yfirliti um fjár-
magnsstreymi í reikningum félagsins
kemur auk þess fram beint peninga-
legt tap að fjárhæð 42,1 miljón.
Vegna taprekstrarins hefur eigið fé
félagsins einnig rýrnað, en það var
288,5 miljónir í árslok 1988 eða
18,9%, á móti 344,8 miljónum eða
29% í árslok 1987.
Heildarvelta KASK á liðnu ári var
2.214,6 miljónir og jókst um 13,6%.
Greidd vinnulaun voru 374,4 miljón-
ir, til 1151 einstaklings, og hækkuðu
þau um 17,3%. Að meðaltali voru
436 starfsmenn á föstum launum hjá
félaginu árið sem leið.
Erfitt ár í sjávarútvegi
Hermann Hansson kaupfélags-
stjóri ræddi afkomuna í skýrslu sinni
til fundarins og gat þess varðandi
fiskvinnsluna að eftir gott árferði í
sjávarútvegi árin 1986 og 1987 og
hækkandi markaðsverð allra afurða
hafi farið að síga á ógæfuhliðina
síðustu mánuði ársins 1987, þegar
verð á frystum fiski fór að lækka
bæði í Bandaríkjunum og Evrópu.
Þessi þróun hélst síðan fram á haust
1988, en frá þeim tíma hefur ýmist
ríkt stöðugleiki í verðlagi eða lítils
háttar hækkanir komið til. Þá varð
mjög tilfinnanleg verðlækkun á salt-
fiski í mars 1988 sem hafði áhrif á
meginhluta saltfiskframleiðslu fé-
lagsins á liðnu ári. Einnig varð
humarvertíðin í sumar leið sú léleg-
asta frá 1979.
Þannig urðu margar samverkandi
ástæður þess valdandi að rekstrar-
skilyrði í fiskvinnslu voru mjög
óhagstæð árið sem leið. Þá hefur
nánast óbreytt fiskverð frá 1987
síðan haft þau áhrif að nú er útgerð
einnig rekin með tapi. Þetta hefur
sem kunnugt er leitt til almennra
erfiðleika fyrirtækja í sjávarútvegi
og verið mikið til umræðu í þjóðfé-
laginu í meira en eitt ár, án þess að
viðunandi niðurstaða hafi fengist
fyrir greinina. Þessu til viðbótar
kemur síðan minnkandi aflakvóti á
árinu 1989, þannig að um þessar
mundir eru engin sérstök batamerki
sýnileg sem snúa muni rekstrarhalla
í hagnað.
Slátrun
Varðandi hinn hefðbundna land-
búnað gat Hermann þess að í honum
hafi ríkt meira jafnvægi árið 1988 en
nokkur undanfarin ár. Hið sama
verði þó ekki sagt um rekstur afurða-
stöðvanna, því að strax haustið 1987
var Ijóst að slátur- og heildsölukostn-
aður sauðfjárafurða var of lágt
metinn, og hafa margir sláturleyfis-
hafar þess vegna gert afurðareikn-
inga sína upp með miklum halla. Þá
hafa birgðasöfnun í kindakjöti og
seinagangur á greiðslum frá ríkis-
sjóði einnig valdið þeim miklum
vandkvæðum.
Þó raknaði mikið úr í árslok 1988
og má segja að greiðslustaða slátur-
leyfishafa um síðustu áramót hafi á
margan hátt verið viðunandi. Helstu
vandkvæðin nú eru miklar birgðir
kindakjöts og óhagstæðar reglur um
greiðslu vaxta og geymslugjalds á
það.
Kjörbúð KASK við Vesturbraut á Höfn.
Verslun
Einnig vék Hermann að verslun-
inni í skýrslu sinni og minnti á að
talsvert sé nú um það rætt að al-
menningur sæki sífellt meiri hluta
viðskipta sinna til Reykjavíkur, og
að hlutverk verslunar í dreifbýli
færist æ meira í það horf að þjóna
þörfum fyrir daglegar nauðsynjar.
Ekki er hægt að sjá að þessari þróun
verði með neinum hætti snúið við,
og hlýtur því að vera mikilvægt fyrir
verslanir í dreifbýli að laga sig að
þessum aðstæðum. Því miður virðist
oft erfitt að bregðast nægilega hratt
við breytingum af þessu tagi. Þannig
varð afkoma verslana kaupfélagsins
til mikilla muna lakari 1988 en í það
minnsta næstu tvö ár á undan. Þann-
ig hækkaði brúttóhagnaður mjög
lítið, og lækkaði reyndarsem hlutfall
af sölu. en allur rekstrarkostnaður
jókst.
Er brýnt að bregðast við þessu og
auka brúttóhagnaðinn, m.a. með
bættri vörumeðferð, stöðluðu vöru-
vali og meiri veltuhraða birgða, auk
þess sem draga þarf úr öllum kostn-
aði. Þetta hlýtur að þýða skerta
þjónustu á einhverjum sviðum, en
virðist þó óhjákvæmilegt.
Stjórn
I stjórn Kf. Austur-Skaftfellinga
sitja nú Örn Eriksen, Reynivöllum,
formaður, Birnir Bjarnason, Höfn,
Ingólfur Björnsson, Grænahrauni,
SteinltórEinarsson, Einholti, Gunn-
ar Asgeirsson, Höfn, Þorsteinn
Geirsson, Reyðará, og Örn Bergs-
son, Hofi. í varastjórn sitja Árni
Kjartansson. Höfn, Árni Stefáns-
son. Höfn, og Þóra V. Jónsdóttir.
Skálafelli. Fulltrúar starfsmanna eru
Guðrún Jónsdóttir, Höfn, og Jó-
hanna D. Magnúsdóttir, Höfn.
-esig