Tíminn - 11.05.1989, Síða 9

Fimmtudagur 11. maí 1989
Tíminn 9
VETTVANGUR

III

1111
Gunnlaugur Júlíusson:
Hormónakjöt og pencilínegg,
er það framtíðin?
Hagkaupsforstjórinn hefur í vetur enn einn ganginn
hafíð upp sönginn um hve mikið megi bæta hag neytenda
með því að flytja inn landbúnaðarafurðir. Hann hefur í bili
afmarkað sig við kartöflur, kjúklinga og egg, en með
smjörlíkisgáminn á hafnarbakkanum er Ijóst hvað kemur
næst.
í lið með forstjóranum hafa slegist prófessor nokkur í
hagfræði við Háskóla íslands og ritstjóri DV, gamalkunnur
vígamaður, þannig að þrenningin er fuUkomnuð: hinn
velvUjaði verslunarmaður, hinn hlutlausi fagmaður og
fjölmiðillinn sem hefur það hlutverk að rækja að vera frjáls
og óháður og koma sannleikanum á framfæri við lesendur.
Þessi þrenning hefur það að markmiði að leggja niður
landbúnað á íslandi og hefja innflutning erlendra landbún-
aðarafurða. Þríeykið stefnir að þvi að flytja verðmætasköp-
un úr landinu og auka á þann veg hlutdeild milliliða og
þjónustu í atvinnuuppbyggingu þjóðarinnar.
Skýrsla um landbúnað
í Hollandi og víðar
Holland er það land sem nefnt
hefur verið í fyrrgreindri umræðu
þar sem hægt sé að fá ódýrar
landbúnaðarafurðir. Þar er vöru-
verð lágt, enda löng hefð fyrir
útflutningi landbúnaðarafurða.
Hitt hefur alveg gleymst í þessari
umræðu á hvem hátt er staðið að
framleiðslunni og með hvaða að-
ferðum hægt er að ná framleiðslu-
kostnaði niður.
Ég hef undir höndum sænska
skýrslu, sem unnin var fyrir sænsku
bændasamtökin, LRF, þar sem
gerður er samanburður á fram-
leiðsluaðferðum í landbúnaði í
ýmsum löndum. Þar koma fram
athyglisverðar upplýsingar um ein-
mitt hollenskan landbúnað.
t>ar sem þetta er hin hliðin á
þeirri umræðu sem átt hefur sér
stað um landbúnaðarafurðir,
þ.e.a.s. eitt er verð og annað em
gæði, þykir eðlilegt að koma þess-
um upplýsingum á framfæri.
Úrelt dýraverndunarlög
I skýrslunni kemur fram að þau
dýravemdunarlög sem gilda í Hol-
landi eru 25 ára gömul og eru mjög
væg á öllu því sem viðkemur dýra-
vemd, umhverfi þeirra og með-
ferð. Ný lagasetning er í undirbún-
ingi og er þess vænst að hún verði
tilbúin eftir nokkur ár. Að henni er
unnið af landbúnaðarráðuneyti,
dýraverndunarfélagi og fulltrúa
bænda. Lögunum, sem verða
rammalöggjöf, verður fylgt eftir
með reglugerðum. Reglugerðimar
munu koma til með að breyta
aðbúnaði og aðferðum við uppeldi
kálfa, svína og alifugla. Aðbúnað-
ur húsdýra við þær iðnvæddu fram-
leiðsluaðferðir sem viðgangast í
Hollandi er stærsta dýravemdun-
armál þar í landi. Samkomulag um
aðgerðir hefur ekki náðst ennþá.
Sterk öfl berjast gegn breytingum
á þessu sviði til að verja þann
árangur sem hefur náðst í útflutn-
ingi. Harðari reglur og aukið tillit
til dýraverndar þýðir hærra vöm-
verð.
Sem dæmi um þær aðferðir sem
notaðar em má nefna að goggurinn
er yfírleitt klipptur af hænsnum,
tæmar em klipptar af þeim undir
vissum kringumstæðum og búrum
er raðað í 5 hæðir og gólfpláss er
um 450 cm2 á hænu. Halinn er
alltaf klipptur af grísum. Hollensk-
ir bændur em gagnrýndir mikið
fyrir framleiðsluaðferðir sínar út
frá dýravemdunarsjónarmiðum.
Þeir ná hins vegar miklum afköst-
um og verðinu niður m.a. á þennan
hátt.
Skiptir líðan dýranna annars
nokkm máli ef neytandinn er
ánægður (eða hvað)?
Notkun hormóna
og fúkkalyfja
Lög um notkun lyfja í hollensk-
um landbúnaði em mjög ný eða frá
1987. Fram að þeim tíma fundust
á þessum vettvangi einungis ein-
stök lög sem snertu þessi mál
lítillega, en eiginlegt eftirlit með
lyfjanotkun var ekki fyrir hendi.
Holland er þekkt um langan
aldur fyrir mjög frjálslega notkun
lyfja í framleiðslu landbúnaðaraf-
urða meðal þeirra landa sem hafa
harðari reglur hvað þetta varðar.
Þar em á ferðinni lyf sem eru
bönnuð í nágrannalöndum. Öll
svín fá til dæmis ennþá vaxtarauk-
andi meðöl í fóðrinu ásamt kopar
í verulegum mæli. Notkun fúkka-
lyfja er mjög algeng í fóðri.
Þrátt fyrir að ný og harðari lög
hafa tekið gildi hvað þetta varðar,
þá er umfangsmikill svartur mark-
aður með lyf á bannlista. Þar er
meðal annars talað um vaxtar-
hormóna, sem em bannaðir innan
Efnahagsbandalagsins. Þetta er
stórt vandamál sem yfirvöld leggja
mikla áherslu á að ná leiðréttingu
á.
Skiptir heilnæmi framleiðslunn-
ar einhverju máli ef neytandinn er
ánægður með verðið?
Eftirlit með
grænmetisinnflutningi?
Eftirlit með heilnæmi þess græn-
metis sem flutt er inn til landsins er
í lágmarki. Með heilnæmi er átt við
hvort eiturefnaleifar finnist í vör-
unni, hvort hún hafi verið með-
höndluð með geislum eða rotvam-
arefnum. Á sl. vetri kom fram að
ef hlutfallslega svipuðu magni yrði
vísað frá hérlendis og í Svíþjóð, þá
hefði 25 tonnum grænmetis og
ávaxta ekki verið hleypt inn á
íslenskan markað. Ekkert slíkt
eftirlit er fyrir hendi. Á þennan
hátt er hægt að flytja inn vörur fyrir
lágt verð sem jafnvel em ekki
taldar söluvara annarsstaðar. Hér
kemur aftur spumingin um heil-
næmið og verðið. Hvort skal setja
ofar?
Ábyrgð Neytenda-
samtakanna, hver
er hún?
Neytendasamtökin hafa lýst því
yfir að verð vömnnar út úr búð sé
það sem máli skipti. Ábyrgð sam-
takanna sem málsvari neytenda er
vemleg. Þau hafa réttilega gagn-
rýnt vinnubrögð þegar innlend
framleiðsla stenst ekki heilbrigðis-
kröfur. Því hefur ekki verið á móti
mælt að íslenskar landbúnaðaraf-
urðir séu heilnæmar og hollar.
Reglur varðandi aðbúnað húsdýra
og notkun lyfja við framleiðslu
landbúnaðarafurða em strangari
hér en víða í nágrannalöndum
okkar. Opinber umræða um gæða-
mál grænmetis er víða vaxandi
erlendis. T.d. var nýlega í tímarit-
unum STERN og BUSINESS
WEEK rætt í greinum um nauðsyn
þess að skipa grænmeti í a.m.k. tvo
verðflokka, með tilliti til heilnæmis
vörunnar (notkun eiturefna, rot-
vamarefna og geislameðferðar við
framleiðslu og geymslu). Það er
Ijóst að umræða um matvæli sem
eingöngu snýst um verð þeirra er
hálfsannleikur og er hann oft ekki
betri en hrein lygi.
í þeirri umræðu um samanburð
á verði landbúnaðarafurða hér-
lendis og erlendis hefur umræðu
um gæðaþáttinn og framleiðsluað-
ferðir yfirleitt vantað. Verð á
bandarísku kjúklingakjöti, þar
sem öll meðöl em notuð til að
halda niðri verði, er borið saman
við innlenda framleiðslu. Verð út
úr búð er það sem máli skiptir.
Hvert leiðir
áróður þríeykisins?
Þríeyki það sem minnst var á hér
að framan stefnir að innflutningi
allra landbúnaðarafurða og þar
með að íslenskur landbúnaður
verði lagður í rúst. Til að ná því
marki eru engin meðöl spömð í
áróðrinum. í þessari umræðu er
aldrei minnst á það sem að baki
verðmyndunarinnar stendur, held-
ur er einblínt á verðið. Aldrei er
minnst á né hugleitt hvort sú vara
sem keypt er ódýrar en innlend
framleiðsla sé mögulega lakari,
óheilnæmari eða framleiðslufor-
sendur aðrar.
Föt sem keypt em frá Asíulönd-
um em ódýrari en frá Evrópu
vegna þess að í Asíu er kaup
verkafólks mjög lágt og barna-
þrælkun útbreidd í verksmiðjum.
Neytandi á Vesturlöndum gleðst
hinsvegar yfir ódýrari vöru og
auknum kaupmætti.
Á sama hátt vill þríeykið kæta
geð neytandans með því að selja
honum ódýr matvæli sem víða eru
framleidd við þær aðstæður og
með þeim aðferðum sem varða við
landslög hérlendis, bæði út frá
dýravemdunarsjónarmiðum og
heilbrigðiskröfum. Gjörið svo vel.
Gunnlaugur Júlíusson
Fyrsta spumingin er þessi: Er
hætta á að Fossvogsbraut valdi
okkur heilsutjóni vegna þeirrar
mengunar sem af henni mun stafa?
Á góðviðrisdögum nú í vetur
höfum við séð dökkt mengunarský
yfir Reykjavík og mælingar Holl-
ustuverndar á svifryki sýna vaxandi
mengun ár frá ári í Reykjavík.
Svifryk þetta er mjög fíngert,
minna en Vm úr mm að stærð og
berst við innöndun í lungu okkar.
Hættan er mest þar sem loft er
kyrrt og mikil umferð. Fossvogs-
dalur er nokkuð sérstæður vegna
veðursældar því hér em stillur
tfðar og lítil hreyfing á lofti. Þau
efni sem koma með útblæstri bíla
út í umhverfið og em heilsuspill-
andi em t.d. kolmonoxid, niturox-
id eða köfnunarefnisoxíd, brenni-
steinsdíoxid, kolvatnsefnissam-
bönd ýmiskonar, blý og tjömefni.
Ætla má að venjulegur fólksbíll,
vel stilltur, láti frá sér um 25 gr af
hreinu kolmonoxídi á hverjum
kílómetra. Til að einfalda myndina
þá gemm við ráð fyrir að hver bíll
láti frá sér 50 gr á tveggja kílómetra
akstri um Fossvogsdal. Vænta má
að um 50 þúsund bílar fæm um
Fossvogsbraut á dag og gæfu þeir
frá sér 2.500 kg eða 2.5 tonn af
kolmonoxídi á dag árið um kring.
Þótt bílafjöldinn væri ekki nema
30 þúsund á dag, eins og sérfræð-
ingur Reykjavíkurborgar áætlar,
þá gæfu þeir frá sér 1.5 tonn af
hreinu kolmonoxídi á dag eða 1200
rúmmetra.
Menn hafa nú áttað sig á því að
Sigmundur Guðbjarnason:
Fossvogsbraut og dalbúinn
Ég tala hér sem dalbúi, því ég er einn af íbúum í
Fossvogsdal.
Vandamálið sem við er að glíma er hvort leggja eigi
hraðbraut um Fossvogsdal til þess að leysa umferðarvanda
höfuðborgarsvæðisins. Slík áform vekja margar spurningar
sem nauðsynlegt er að svara áður en ákvarðanir eru teknar
eða framkvæmdir eru hafnar. Ég mun ekki fjalla um
Fossvogsdal sem friðland og ákjósanlegt útivistarsvæði
sumar sem vetur. Ég mun takmarka mig við nokkrar
spurningar sem snerta einkum íbúa Fossvogsdals.
mengunin er ekki bara blý og
kolmonoxíd; mesta mengunin
kemur frá nituroxidum, sem mynd-
ast við brennsluna. Þessi nituroxid
valda m.a. súru regni sem veldur
svo margvíslegu tjóni. Rannsóknir
hafa sýnt ákveðið samband milli
aksturshraða og myndunar á nitur-
oxidum í bílnum. Nituroxíd-meng-
un er þrefalt meiri við 90 km hraða
en við 60 km hraða. Rannsóknir
sýna einnig að kolmonoxíd meng-
unin vex með aksturshraða.
Hraðbraut um Fossvogsdal mun
því bjóða upp á mun meiri meng-
unarhættu en vænta má á öðrum
svæðum í Reykjavík og nágrenni.
Það sem skapar sérstaka hættu í
Fossvogsdal er lognið sem þar er
langtímum saman. Vert er einnig
að gefa því gaum að hér eru
austan-, suðaustan- og suðvestan-
áttir ríkjandi vindáttir. Þetta kom
greinilega í ljós fyrir skömmu við
sinubruna í dalnum því þá fór
reykurinn upp norðurhlíðar
dalsins, yfir Fossvogshverfi.
Það er því eðlileg ósk okkar
dalbúa að mengunarhættan verði
rannsökuð svo ljóst verði hvort
hraðbrautin stefni heilsu okkar í
hættu.
Næsta spuming varðar hávaða-
mengun. Mér sagði virtur arkitekt
fyrir nokkru að steyptu húsin
beggja vegna í dalnum muni endur-
kasta hljóðinu og virka sem magn-
arakerfi, auka hávaðann upp hlfð-
ar dalsins en ekki dempa. Eru
þessar áhyggjur ástæðulausar?
Fyrir rúmum aldarfjórðungi bjó
ég ásamt fjölskyldu minni í De-
troit. Bjuggum við í eitt ár í
námunda við Ford-hraðbrautina,
sem var mikið niðurgrafin á þessu
svæði. Frá hraðbrautinni barst
stöðugt umferðarniður, titringur,
óþefur og mengun. Mikilli umferð
fylgir oft titringur, einkum vegna
þungaflutninga, og er þess að
vænta að slíkur titringur hafi áhrif
á hús byggð á ótraustum grunni.
Húsin neðarlega í dalnum eru í
raun byggð á sandi eða súlum, á
ótraustum grunni. Mörg þessara
húsa eru einnig mjög viðkvæm
vegna alkaliefnahvarfa í steypunni.
Spuming mín er þessi: Er líklegt
að umferðartitringur valdi tilfinn-
anlegu tjóni á íbúðarhúsum, svo
sem með missigi, sprungumyndun-
um og öðmm skemmdum?
Vert er einnig að gefa gaum að
þeim vanda sem fylgir lagningu
Fossvogsbrautar og því jarðraski
sem er því samfara. Hætta er á að
grunnvatn lækki verulega, að
minnsta kosti á meðan á fram-
kvæmdum stendur, sem geti síðan
leitt til missigs húsa og skemmda á
þeim.
Ég dreg raunar ekki í efa að séð
frá sjónarhóli umferðarinnar einn-
ar þá er Fossvogsbraut hagkvæm
lausn. Þegar hugmyndin að Foss-
vogsbraut fæddist þá var engin
umtalsverð byggð í dalnum og öll
umræða um umhverfismál var með
öðrum hætti en í dag. Byggðaþró-
un í Reykjavík hefur orðið nokkuð
önnur en ætlað var fyrir aldarfjórð-
ungi. Byggðin færist nú austur með
ströndinni en ekki í suður eins og
álitið var. Verslunin færist í aukn-
um mæli úr gamla miðbænum í
Kringluna og í aðrar verslunarmið-
stöðvar austar í bænum. Væntan-
legur Hlíðarfótur mun flytja um-
ferð úr Hafnarfirði, Garðabæ og
Kópavogi í miðbæ og vesturbæ
Reykjavíkur. Það er óhjákvæmi-
legt að endurskoða gamlar áætlanir
og taka tillit til fleiri þátta nú í dag,
taka tillit til nýrra viðhorfa í um-
hverfismálum og taka einnig tillit
til íbúa dalsins.
Spurningin er því þessi: Hvaða
leiðir eða lausnir eru raunhæfar í
dag?
Tillaga mín er sú að bæði sveitar-
félögin, Kópavogur og Reykjavík,
styðji þau áform skipulagsstjórnar
ríkisins að rannsaka eða fela óháð-
um aðilum að rannsaka fyrirsjáan-
leg og líkleg áhrif Fossvogsbrautar
á umhverfið. Jafnframt verði þeim
falið að svara þeim spurningum
sem dalbúar og aðrir aðilar málsins
leita svara við. Niðurstöður þess-
ara athugana væru síðan grundvöll-
ur fyrir lausn á þessum vanda.
_