Tíminn - 24.06.1989, Síða 5

Laugardagur 24. júní 1989
Tíminn 5
Löggjafarnir tryggt sjálfum sér 230 sinnum hærri lífeyri en Ijósmæörunum sem tóku á móti þeim í heiminn:
Lífeyrir 40 Ijósmæðra
um 250 krónur á mánuði
Margir tugir héraðsljósmæðra sem áratugum saman hafa
borgað iðgjöld í Lífeyrssjóð ljósmæðra, sem þær voru
skyldaðar til með lögum á Alþingi árið 1938, hafa vægast
sagt lélegan lífeyrisrétt. Alls 39 fyrrum héraðsljósmæður
fengu að meðaltali 3.025 kr. lífeyri úr þessum sjóði sínum
árið 1988 (þ.e. um 252 kr. á mánuði), eða 118.670 krónur
allar saman. Lögunum virðist Alþingi þó ekki hafa þótt
ástæða til að breyta í hálfa öld. Löggjafarnir sjálfir, sem
margir hverjir hafa fyrst litið dagsins ljós með aðstoð
héraðsljósmæðra, hafa aftur á móti tryggt sjálfum sér
687.300 kr.lífeyri að meðaltali það sama ár, þ.e. 227 faldan
lífeyri ljósmæðranna.
Ástæðan fyrir svo lélegum lífeyri
ljósmæðranna er m.a. sú, að lög-
gjafinn ákvað framlag ríkisins, á
móti 4% iðgjaldi ljósmæðranna,
eina fasta óverðtryggða 23.000 kr.
greiðslu á ári, þ.e. 230 kr. nú. Þess
utan skammtaði Alþingi ljósmæðr-
um of lág laun til þess að þær gætu
notið samninga og réttinda BSRB.
„Löggjafinn setur iögin“
„Þessi Lífeyrissjóður ljósmæðra
er hreinlega hlutur sem hefur dag-
að uppi. Þessar konur eru auðvitað
veikur þrýstihópur, því þær eru
dreifðar um allt landið og flestar
ljósmæður sem nú eru í starfí eru
komnar í Lífeyrissjóð starfsmanna
ríkisins, þ.e. þær sem fastráðnar
eru á sjúkrahúsum. Engu að síður
er ljóst að þetta er hlutur sem
löngu ætti að vera búið að taka á,
og skipa lífeyrismálum þessa hóps
á einhvern annan hátt en nú er
gert. En það er löggjafinn sem
setur lögin“, sagði Haukur Haf-
steinsson, deildarsjóri hjá Trygg-
ingastofnun. En í hennar umsjá
eru lífeyrissjóðir bæði löggjafanna
og ljósmæðranna.
Tíu Ijósmæður
borga enn í sjóðinn
Með því að bamsfæðingar í
heimahúsum eru nú orðnar fremur
fátíðar eru héraðsljósmæður orðn-
ar fáar. Haukur sagði um 10 þeirra
ennþá borga í sjóðinn. Þær voru
margfalt fleiri á ámm áður, líklega
oft ein í hverjum hreppi.
„Þannig var að þær borguðu og
borga ennþá 4% launa sinna í
sjóðinn. En atvinnurekandinn
borgar ekkert á móti. Sjóðurinn
byggir því eingöngu á framlagi
ljósmæðranna sjálfra. Lífeyrir
þeirra er svo reiknaður út í hlutfalli
við meðallaun þeirra síðustu 5 árin
áður en þær láta af starfí. Og eftir
það fá þær ávallt sömu krónutölu á
ári, þ.e. upphæðin hækkar ekki“,
sagði Haukur.
Af hverju eru héraðsljósmæður
ennþá að borga í gagnslausan sjóð?
„Þær uppfylla þessa lagaskyldu,
og ávinna sér lífeyrisrétt sam-
kvæmt lögunum eins og þau eru“.
Margar borgað
iðgjöld í áratugi
Margar ljósmæður eru búnar að
borga iðgjöld í sjóðinn í áratugi.
Alls sagði Haukur 39 fyrrverandi
héraðsljósmæður hafa fengið líf-
eyri úr sjóðnum á s.l. ári, samtals
118.689 kr. allt árið. Sumar þeirra
gætu að vísu jafnframt verið að fá
einhvern lífeyri úr Lífeyrisjóði
starfsmanna ríkisins, ef þær hefðu
verið fastráðnar á stofnun einhver
ár áður en þær létu af starfi. „Engu
að síður er þetta afskaplega lítil
upphæð sem þær fá í hlutfalli við
það hvað þær hafa greitt", sagði
Haukur.
Lágmark 15 ára starf
Ljóst er að þeir fjórir tugir
ljósmæðra sem fá 3.000 kr. lífeyri
á ári hafa þó langan starfstíma að
baki, því lögskipað starf í 15 ár hið
minnsta er skilyrði þess að eiga
nokkum lífeyrisrétt úr sjóðnum.
Ljósmóðir mátti heldur ekki hafa
látið af störfum nema aðeins vegna
sjúkdóma eða elli. Lífeyrir skal
greiddur einu sinni á ári, 1. júní ár
hvert. Börn ljósmóður áttu rétt á
200 kr. (nú 2 kr.) á ári úr sjóðnum
ef þau voru föðurlaus.
Þingmenn fá 68
milljónir úr tómum sjóði
Og varla eiga þær ljósmæður
sem enn borga í sjóð mikils lífeyris
að vænta, því heildareignir sjóðsins
í árslok 1987 voru 192 þús. kr. og
fara lækkandi ár frá ári.
Galtómur lífeyrissjóður löggjaf-
anna (Lífeyrissjóður alþingis-
manna) mun aftur á móti ekki
bitna á þeim. Sá sjóður greiddi 99
fyrrum þingmönnum eða mökum
þeirra 68 milljónir kr. í lífeyri s.l.
ár - þótt hrein eign sjóðsins hafi
verið 0,00 kr. um árabil. -HEI
Tók á móti mörg hundruð börnum:
Ljósmóðir í 43 ár,
696 króna lífeyrir
„Minn eini lífeyrisréttur er
víst í Lífeyrissjóði Ijósmæðra.
Þaðan fæ ég 696 króna lífeyri á
mánuði, sem hefur verið og
verður áfram óbreytt krónutala.
Finnst þér það ekki mikið?"
spurði Jónína Jónsdóttir á Keldum.
Hún var héraðsljósmóðir á Rangár-
völlum í 43 ár og oft um tíma í fleiri
hreppum, uns hún lét af störfum
fyrir fimm árum. Allan þann tíma
borgaði hún í lífeyrissjóðinn sinn.
Ekki eru þó nema um fjögur ár
síðan Jónína tók síðast á móti barni.
„Það vildi svo til að ég var beðin að
fara með sængurkonu til Reykjavík-
ur, en við komumst aðeins hérna út
að heilsugæslustöðinni á Hellu. Þar
rétt kom ég henni inn og tók á móti
hjá henni þar. Hún var svona
bráðfljót.“
Hvað eru „ljósubörn" Jónínu svo
orðin mörg eftir rúma fjóra áratugi?
Nákvæma tölu kvaðst hún ekki
hafa nema gá að því. „En þau eru
nokkur hundruð - og ég hef verið
svo heppin að það hefur ekkert barn
dáið í fæðingu hjá mér,“ sagði
Jónína.
Barnaeftirlit sem Jónína áður
hafði heima sagði hún nú allt komið
á heilsugæslustöðina. Og þar var
hún síðan fastráðin 1977-1984,
nokkra daga í viku við ungbarnaeft-
irlit og mæðraskoðun. -HEI
Jónína Jónsdóttir á Keldum, lauk
prófi frá LMSÍ1941. Móður, ömmu,
langömmu og systurdóttur hennar
er allar að finna í Ljósmæðratali,
ásamt þessari mynd.
„Héraðsljósmæður einskis metnar“
„Áður en ég réðst hingað á heUsugæslustöðina 1983
hafði ég verið héraðsljósmóðir hér frá árinu 1966, eða í 16
til 17 ár. ÖU þau ár borgaði ég í Lífeyrissjóð Ijósmæðra,
en ríki og sveitarfélög sem greiddu mér launin borguðu
ekkert á móti. Ég hef ekki trú á því að lífeyrisréttur minn
fyrir þetta 17 ára starf verði mikils virði þegar þar að
kemur, enda virðast héraðsljósmæður ekki metnar neins.
Þegar ég hóf störf hér á heilsu-
gæslunni fékk ég t.d. ekki metinn
starfsaldur nema frá 1972,“ sagði
Þórey Baldursdóttir, ljósmóðir á
Reyðarfirði.
I umdæmi Þóreyjar: Helgustaða-
hreppi Reyðarfirði, Eskifirði og
Vattamesumdæmi voru um 1.800
íbúar þegar hún hóf störf. Föst
laun héraðsljósmæðra fara einmitt
eftir íbúafjölda, en eru aðeins
greidd út tvisvar á ári, í júní og um
jólin.
„Ábyrgðin í dag er engin miðað
við það sem áður var,“ segir Þórey,
sem fram um 1970 sagðist að
jafnaði hafa tekið á móti 14—16
bömum í heimahúsum á ári. Hér-
aðsljósmæður vom þá oft að segja
má á nokkurskonar bakvakt allan
sólarhringinn.
„Ef farsími hefði verið kominn
þá hefðum við . eflaust verið
skikkaðar til að hafa hann. Fyrstu
árin fór ég t.d. ekki einu sinni
niður í búð án þess að láta vita á
símstöðinni hvar ég væri. Þetta var
mikið álag á heimili ljósmæðra sem
oft áttu sjálfar heimili og smáböm,
sem þær þurftu jafnvel að skilja
alein eftir, fyrirvaralaust, á hvaða
tíma sólarhringsins sem var, þegar
kalhð kom. Enda sést það líka að
þetta hefur verið eingöngu kvenna-
stétt,“ sagði Þórey.
Hún sagði nú flestar konur fara
til Reykjavíkur til að ala börnin,
en einnig á Neskaupstað og Egils-
staði. Þórey sagði margar konur
aðfluttar og/eða að þær ættu for-
eldra, tengdaforeldra eða annað
skyldulið í Reykjavfk. Úr því að
Þórey Baldursdóttir.
þurfa hvort eð er að fara langar
leiðir að heiman þyki þeim eins
gott að fara til Reykjavíkur.
Þórey benti á að yfír vetrarmán-
uðina a.m.k. sé ekki á neitt að
treysta. Konumar geti ekki beðið
heima þar til þær fái fyrstu hríðar-
verkina. Á sumardegi sé hátt í
klukkutíma akstur til Norðfjarðar,
en gæti orðið nokkrir klukkutímar
í vitlausu veðri yfir veturinn og
jafnvel alófært.
Þórey sagðist nú nánast hætt að
taka á móti bömum nema í neyðar-
tilvikum, þ.e. ef fæðingu ber brátt
að og kona kemst því ekki á
sjúkrahús sökum ófærðar eða ill-
viðris. Ljósmóðurstarf hennarfelst
nú fyrst og fremst í þvf að fylgjast
með konunum yfir meðgöngutím-
ann og síðan ungbarnaeftirlitinu
eftir að þær koma heim. -HEI