Tíminn - 24.06.1989, Blaðsíða 11

Laugardagur 24. júní 1989
Tíminn 23
lllllllllllllllllllllllll
MINNING i|
Séra Jakob Jónsson
Fæddur 20. janúar 1904
Dáinn 17. júní 1989
Á mánudag verður jarðsunginn í
Reykjavík séra Jakob Jónsson, sem
lengi var sóknarprestur Hallgríms-
kirkjusafnaðar og þekktur rithöf-
undur og skáld. Séra Jakob andaðist
á ferðalagi á Djúpavogi, en þangað
fór hann, ásamt Eysteini Jónssyni,
bróður sínum, til að minnast fjögur
hundruð ára afmælis verslunar á
staðnum. Hafði verið fyrirhugað að
séra Jakob flytti frumort kvæði
vegna afmælisins, en af því varð
ekki.
Séra Jakob fæddist 20. janúar
1904 á Hofi í Álftafirði sonur séra
Jón Finnssonar prests þar og konu
hans Sigríðar Hansdóttur. Hann ólst
upp á Djúpavogi, þar sem faðir hans
þjónaði en varð guðfræðingur frá
Háskóla íslands 1928. Að loknu
guðfræðiprófi gerði séra Jakob víð-
reist vegna framhaldsnáms. Dvaldi
hann víða á Norðurlöndum og einnig
í Kanada við nám og störf á fyrri
árum, og þjónaði einnig á þeim tíma
bæði á Djúpavogi sem aðstoðar-
prestur föður síns og í Norðfirði.
Árið 1934 flutti séra Jakob ásamt
fjölskyldu sinni vestur um haf og
gerðist prestur í íslendingabyggðum
í Kanada í fimm ár. Heim flutti hann
skömmu eftir stríðsbyrjun, og fékk
veitingu fyrir Hallgrímsprestakalli
frá ársbyrjun 1941. Pví embætti
gegndi hann með reisn til ársloka
1974.
Með prestsskap gegndi séra Jakob
fjölmörgum trúnaðarstörfum, bæði
í þeim byggðarlögum, þar sem hann
starfaði heima og erlendis, og tók
virkan þátt í flestu því sem laut að
kirkjulegum málefnum. En að auki
var séra Jakob mikilvirkur rithöf-
undur. Liggur eftir hann fjöldi rit-
verka, m.a. leikrit ein sjö talsins.
Þekktast þeirra er leikritið Tyrkja-
Gudda, sem tekið var til sýningar í
Þjóðleikhúsinu og naut mikilla vin-
sælda. Þar segir frá konu Hallgríms
Péturssonar, sem Tyrkir (Alsír-
menn) rændu og kemur fram sú
gamla sögn, að Guðríður Símonar-
dóttir hafi orðið trúarvana í útlegð-
inni. Það henti hana hins vegar að
hún giftist einhverjum trúheitasta
manni, sem hér hefur verið uppi, og
mun séra Jakob hafa séð að þarna
var nokkur grunnur til að reisa á
leikverk.
Sóknarbörn nutu mikillar mælsku
séra Jakobs og andagiftar hans.
Ræður sínar byggði hann oft upp á
dæmisögum, eða lyfti þeim upp með
sögum úr daglega lífinu, og fóru þá
saman á kostum guðspekingurinn og
skáldið í einum og sama manni. Séra
Jakob var dáður kennimaður af
sóknarbörnum sínum, og þegar
hann flutti útvarpsmessur hér áður
fyrr talaði fólk gjarnan um efni
þeirra eftir á, enda voru þær á máli
sem það skildi. Séra Jakob gerði sér
far um að semja og flytja mál sitt á
ljósan hátt og vísaði gjarnan í máli
sínu til efnis sem fengið var hjá
alþýðu manna.
Sem kennimaður og skáld varpaði
séra Jakob svip á umhverfi sitt og
samtíð. Hann var gjarnan léttur í
máli og mælskur vel og skemmtileg-
ur. Þótt samræður yrðu kannski ekki
langar tókst honum að koma víða
við, minntist þá jöfnum höndum
sorga samborgara og gleðiefna. En
það skildist greinilega á raddblænum
hvort hann var að ræða um sorgar
eða gleðiefni, slík var hluttekning
hans.
Það sýnir breidd persónunnar og
vinnusemi, að þrátt fyrir annasamar
tíðir tókst séra Jakobi að skrifa
fræðiritgerðir trúarlegs eðlis og var
hann í framhaldi af því gerður að
doktor í guðfræði við Háskóla
íslands. Þá skrifaði hann ritgerðina
Humor and Irony in the New Testa-
ment, útgefna í Kaupmannahöfn
1961. Nokkru seinna var honum
boðið til Persíu til að sitja þar mikla
þjóðhátíð sem Persakeisari efndi tii,
og mun boðið hafa komið til vegna
rannsókna séra Jakobs á Kyrusi, en
árið 1973 gaf hann út bók, sem
nefndist Kyrus f íslenskum rímum.
Þótt hér hafi aðeins fátt af því
verið talið, sem séra Jakob tók sér
fyrir hendur, gefur það þó nokkra
mynd af nær ótrúlegum afköstum
skáldsins og kennimannsins.
í júlímánuði 1928 kvæntist séra
Jakob eftirlifandi konu sinni, Þóru
Einarsdóttur. Þau eignuðust fimm
böm. Elst er Guðrún Sigríður. Þá er
Svava fyrrverandi þingmaður og rit-
höfundur. Jökull rithöfundur og
leikritaskáld var næstur í röðinni, en
hann er látinn. Svo koma þeir Þór
og Jón Einar.
Afkomendur séra Jakobs eru
margir og frændgarður hans er stór.
Það sást best, þegar styttaaf Eysteini
Jónssyni, fyrrverandi ráðherra, var
afhjúpuð á Djúpavogi á dögunum.
Kært var með þeim bræðrum.
Séra Jakob var orðinn áttatíu og
fimm ára og er það hár aldur hverri
manneskju. Hins vegar er það nú
svo, að kveðjustundin kemur oft á
óvart, einkum þegar andlegt atgervi
er óskert. Séra Jakob var aftur
kominn á æskustöðvar sínar og þær
voru það síðasta sem hann sá. Það
er fagur dánarstaður hverjum
manni. Við hér á Tímanum fáum
ekki fleiri upphringingar, þegar
brugðið var á skraf um ólíklegustu
hluti. Við fáum heldur ekki fleiri
ljóð til birtingar. Um leið og við
viljum votta aðstandendum og
frændliði samúð okkar út af fráfalli
þessa mæta manns, viljum við ítreka
að séra Jakob var ekki einungis
margra manna maki í ævistarfi sínu.
Hann var líka landi sínu góður
sonur.
Indriði G. Þorsteinsson
Traustir austfirskir ættstofnar úr
fjörðum og af Héraði stóðu að séra
Jakobi. 1 hópi forfeðra hans og for-
mæðra voru embættismenn, fræða-
menn, skáld, athafnamenn og forustu-
menn í félagsmálum. Til alls þessa
fólks hafði hann sótt eins og fjölhæfni
hans og vítt áhugasvið bar vitni. Hann
var embættismaður í besta skilningi
þess orðs og hafði næma tilfinningu
fyrir þeim skyldum sem embættið
krafðist, hann var vísindamaður á
heimsmælikvarða, hann var frjótt og
hugmyndaauðugt skáld og hann naut
sín einkar vel sem forustumaður í
félagsmálum, glöggskyggn á vandamál
og viðfangsefni manníegs samfélags.
Jakob var fæddur á Hofi í Álftafirði,
annar í röðinni af þremur sonum
Sigríðar Hansdóttur Beck og séra Jóns
Finnssonar. Elstur var Finnur er lést
nokkurra vikna gamall, en yngstur var
Eysteinn fyrrverandi ráðherra. Tvær
fóstursystur áttu þeir'Jakob og Ey-
steinn, Elísabetu Hansdóttur Beck og
Guðríði Sveinbjarnardóttur sem báðar
eru látnar. Á heimili þeirra Sigríðar og
séra Jóns var mikið af bókum og mikið
lesið og Djúpivogur þar sem þau áttu
lengstaf heima var gamalgróinn versl-
unarstaður. Á öndverðri öldinni fóru
þar um nýir straumar þjóðfrelsis og
jafnaðarstefnu sem ungt fólk með
réttlætiskennd hreifst af og var gaman
að heyra séra Jakob segja frá þvi hver
áhrif þessar nýju hugmyndir höfðu
haft á hann. Nýjungar í verslunar- og
menningarmálum voru einnig á döfinni
á Djúpavogi á þessum tímum og upp-
lestrar og leiksýningar ekki ótíð fyrir-
bæri. Úr þessu umhverfi lá Ieiðin í
Menntaskólann í Reykjavík og guð-
fræðideild Háskólans. Á þessum árum
voru einnig ýmsar hræringar í guð-
fræðilegum efnum sem guðfræðinemar
tóku virkan þátt í með útgáfu tímarits-
ins Strauma sem Jakob stóð að ásamt
fleirum. Þar var andæft við gamalguð-
fræði, en haldið fram frjálslyndri guð-
fræði eða nýguðfræði svonefndri og
sumir nýguðfræðinga aðhylltust einnig
spíritisma að einhverju leyti. Var hald-
ið uppi fjörugum og lifandi orðaskipt-
um á milli þessara hópa í ræðu og riti.
Séra Jakob vígðist til Djúpavogs
sem aðstoðarprestur föður síns árið
1928. Frá 1929 til 1935 þjónaði hann
Norðfjarðarprestakaili, en gegndi
prestsþjónustu hjá íslenskum söfnúð-
um í Kanada 1935 til 1940. Frá 1941 til
1974 þjónaði hann Hallgrímspresta-
kalli í Reykjavík. Hann sat í stjórn
Prestafélags íslands í 18 ár, þar af
formaður félagsins í 10 ár. Auk þess
voru honum falin mörg trúnaðarstörf á
vegum stéttarfélagsins og kirkjunnar,
m.a. var hann fulltrúi íslensku kirkj-
unnar á stofnfundi alkirkjuráðsins í
Amsterdam 1948 og sat fjölmarga aðra
fundi á alþjóðavettvangi fyrir kirkj-
unnar hönd.
Prestsstarf og prestsþjónusta var
séra Jakobi í blóð borið. Hann var
einstaklega vinsæll prestur, nærfærinn
sálusorgari og rómaður predikari.
Ræðusnilld hans var einstök, leiftrandi
af andagift og visku, mál hans var ljóst
og lifandi og hann kryddaði einatt
ræður sínar með dæmum úr daglegu
lífi. Vissu ef til vill ekki allir að ræður
sínar flutti hann oftast blaðalaust af
munni fram. Hann var einarður og
djarfur f boðun orðsins og flutti það
sem fyrir honum var sannast og réttast
á hverjum stað og hverri stundu. Ég
dáðist oft að uppbyggingu hans á
þessum blaðalausu predikunum,
hvernig öllu var til skila haldið og
þræðirnir dregnir saman í lokin. Síð-
ustu predikun af þessu tagi flutti hann
í Seljakirkju fyrir nokkrum vikum.
Fyrir hönd stéttar sinnar var séra
Jakob mjög metnaðarfullur og áhuga-
samur um menntun presta og kjör.
Árum saman vann hann að því að bæta
kjör presta. Hann vildi að þeir gætu
helgað sig prestsþjónustunni óskiptir
án þess að hafa áhyggjur af afkomu
sinni.
Ritstörf voru ætíð snar þáttur í starfi
séra Jakobs, fræðirit, sögur, ritgerðir,
leikrit og ljóð. Mesta verk hans á
vettvangi fræðimennsku var doktors-
ritgerðin um kímni og skop í Nýjatesta-
mentinu sem hann varði við Háskóla
íslands árið 1965. Ritgerðin var gefin
út á ensku og notuð við háskólakennslu
við guðfræðideildir. Hún seldist því
upp og var endurútgefin fyrir fáum
árum af erlendu útgáfufyrirtæki. Á
síðasta ári vann séra Jakob að þýðingu
doktorsritgerðarinnar á íslensku og
hafði nýlega lokið við að lesa prófarkir
að útgáfunni er hann lést. Mun ritgerð-
in koma út hjá Menningarsjóði fyrir
næstu jól.
Árið 1966 var dr. Jakob kjörinn
meðlimur í alþjóðlegu félagi Nýja-
testamentisfræðinga og var hann eini
íslenski guðfræðingurinn sem hefur
hlotnast þessi vísindalegi heiður. Sótti
hann marga fundi í þessum samtökum
sem árlega eru haldnir í hinum ýmsu
löndum. Á síðasta ári sótti hann fund
sem haldinn var í Cambridge og hann
hafði fyrirhugað að sækja fund í Dublin
nú í sumar. Á þessum vettvangi fylgdist
hann vel með og kynnti sér nýjungar í
Nýjatestamentisfræðum í tengslum við
fundina. Þá kynntist hann einnig mörg-
um erlendum Nýjatestamentisfræðing-
um persónulega og átti við marga
þeirra tíð bréfaskipti um hin margvís-
legustu viðfangsefni.
Hér er ekki rúm til að telja upp
ritverk séra Jakobs, en á síðari árum
ritaði hann bók um Hallgrímssálma og
höfund þeirra og tvær rannsóknarrit-
gerðir um Nýjatestamentið. Á síðustu
árum komu einnig tvær ljóðabækur út
eftir hann og hann fékkst við ljóðagerð
allt fram á síðasta dag. Bókin Sex
leikrit kom út árið 1948 en fyrir hálfum
öðrum mánuði voru þrír nýir einþátt-
ungar hans Sjáið manninn! frumsýndir
í Hallgrímskirkju við mjög góðar
undirtektir og síðar sýndir á nokkrum
stöðum utan Reykjavíkur og í tengsl-
um við það naut hann ánægjulegrar
samvinnu við listafólk sem var honum
mikils virði. Var aðdáunarvert hve
vakandi og lifandi hugur séra Jakobs
var til hinstu stundar, áhugaefnin
óþrjótandi og viðfangsefnin næg. Er
hann féll frá á áttugasta og sjötta ári
hafði hann enn fjölda verkefna á
prjónunum.
í einkalífi sínu var séra Jakob gæfu-
maður. Hann kvæntist árið 1928 Þóru
Einarsdóttur. Foreldrar hennar voru
Einar Ólafsson múrari í Reykjavík og
Guðrún Jónasdóttir frá Mörk á Landi.
Hjónaband þeirra Þóru og Jakobs var
einkar ástríkt og farsælt. Þau voru
samhent um alla hluti og veittu hvort
öðru styrk öll sín hjúskaparár. Þóra lét
sig prestsstarfið miklu varða og var
manni sínum stoð og stytta við embætt-
isstörfin sem oft fóru fram inni á
heimili þeirra. Hún naut síðan einlægr-
ar og ástríkrar umhyggju hans hin
síðari ár er heilsu hennar hafði hrakað.
Missir Þóru er því mikill og sár nú.
Þóra og Jakob eignuðust fimm börn
og létu sér mjög annt um uppeldi
þeirra, menntun og velferð. Þau eru:
Guðrún Sigríður, hjúkrunarkona,
exam. art. í persnesku, gift Hans
Walter Rothenborg lækni og sérfræð-
ingi í húðsjúkdómum í Kaupmanna-
höfn. Þau eiga þrjú börn.
Svava, rithöfundur og fyrrv. alþm.,
gift þeim sem þetta ritar og eigum við
einn son.
Jökull, rithöfundur, látinn 1978.
Fyrri kona hans var Jóhanna Kristjóns-
dóttir blaðamaður og síðari kona Ása
Árnadóttir Beck. Börn Jökuls eru
fimm.
Þór Edward Ph.D. deildarstjóri á
Veðurstofu íslands, kvæntur Jóhönnu
Jóhannesdóttur rannsóknartækni-
fræðingi. Þau eiga tvö börn.
Jón Einar hdl. og stórkaupmaður,
kvæntur Gudrun f. Larsson, verslunar-
stjóra. Þau eiga þrjú böm.
Auk þess fóstruðu þau eitt barna-
barn sitt, Þóru Þórsdóttur, til tveggja
ára aldurs.
Barnabörn og barnabarnabörn hafa
misst mikið við fráfall afa síns og
Iangafa. Var samband hans við þau
afar innilegt.
Ég naut þess í tæpa fjóra áratugi að
þekkja séra Jakob og umgangast hann
náið. Ég var við nám í guðfræði er ég
varð tengdasonur hans og heimagang-
ur á heimilinu. Eru mér minnisstæðar
frá þeim árum uppörvandi og áhuga-
vekjandi umræður um guðfræði sem ég
átti við hann. Þá kenndi hann mér
margt í hagnýtri guðfræði sem kom að
góðum notum er ég hóf störf í kirkj-
unni. Það var einmitt einn af eðlisþátt-
um séra Jakobs hve uppörvandi og
áhugasamur hann var um það sem
aðrir voru að gera, óspar að hvetja til
dáða og auka mönnum sjálfstraust þar
sem það var ef til vill af skornum
skammti. Þessi lifandi áhugi var samof-
inn velvild og ástúð sem hann miðlaði
í ríkum mæli til allra sem umgengust
hann. Þeir nutu þó þessa viðmóts best
sem stóðu honum næst. Hann var
óvenjulega kærleiksríkur faðir og
traust stoð barna sinna sem þau kunnu
vel að meta.
Séra Jakob var til hinstu stundar
úrræðagóður sálusorgari og hjálpar-
hella hverjum þeim sem sótti til hans
ráð eða til hans leitaði. Liðsinni hans
við þá sem stóðu fyrir einhverjar sakir
höllum fæti í lífinu fór ekki hátt en um
það vita þeir best sem nutu. Hvort sem
leitað var til hans sem sóknarprests,
fræðimanns eða heimilisföður bar allt
að sama brunni. Hann leysti ekki
eingöngu úr persónulegum vandamál-
um heldur var hann einnig óþreytandi
að finna lausnir á fræðilegum viðfangs-
efnum í fleiri en einni grein, því að
menntun hans var breið og alhliða. Og
ef hann hafði ekki svar á reiðum
höndum við þeim spurningum sem til
hans var beint þá fór hann í bókasafn
sitt og aflaði svara, því að honum var
ósýnt um að láta nokkurn fara bónleið-
an til búðar sem leitaði á náðir hans.
Þekking hans var söm og jöfn til
æviloka og hann hélt dómgreind sinni,
andlegum styrk og jafnaðargeði á
hverju sem gekk. Styrk sinn, bæði í
meðlæti og mótlæti, sótti hann í óbifan-
lega trú sína, sem aldrei brást á hverju
sem gekk.
Séra Jakob og Þóra hafa síðustu árin
búið á dvalarheimili aldraðra við Selja-
hlíð og notið þar frábærrar umönnunar
og góðs atlætis. Fyrir þetta vilja að-
standendur þeirra þakka á þessari
stundu. Þá vilja aðstandendur einnig
flytja hugheilar þakkir til sóknarprests-
ins á Djúpavogi, forráðamanna þar og
staðarbúa allra fyrir hlýhug og virðingu
sem þar var sýnd við hið sviplega
fráfall séra Jakobs. Hann var alinn upp
á Djúpavogi, þar hófu þau Þóra búskap
sinn og þar hóf hann störf í þjónustu
kirkjunnar. Séra Jakob átti því margar
helgar minningar tengdar þessum stað
og hann hlakkaði mjög til að heim-
sækja hann á afmælisárinu.
Þrátt fyrir háan aldur naut séra
Jakob þess að eiga virkan hlut að
skapandi starfi til æviloka. Ég veit að
hann taldi sig gæfumann. Farsælt er að
hafa lifað eins og séra Jakob hefur
gert, ætíð trúr sínum grundvallarvið-
horfum, jákvæðri afstöðu til lífsins og
einlægu trúartrausti.
Við fráfall séra Jakobs er söknuður
fjölskyldunnar sár en styrkur og hugg-
un mega þeim vera orð hans sjálfs í
bókinni Frá sólarupprás til sólarlags:
„Dauðinn er mér ekkert kvíðaefni.
Ég hefi skynjað Guð, og ég hefi
skynjað kærleika hans. Dauðinn setur
gæzku Guðs engin takmörk. Bjartsýni
mín í þessum heimi hefir grundvallazt
á trú á hann, og sama gildir um
bjartsýni mína gagnvart öðru lífi.“
Ég þakka séra Jakobi fyrir samfylgd
gegnum árin og bið Þóru og öðrum
aðstandendum hans Guðs blessunar.
Jón Hnefill Aðalsteinsson
Afmælis- og
minmngargremar
Þeim, sem óska birtingar á afmælis- og eða minningar-
greinum í blaðinu, er bent á, að þær þurfa að berast
a.m.k. tveim dögum fyrir birtingardag. Þær þurfa að
vera vélritaðar.