Tíminn - 08.09.1989, Síða 7

Tíminn 7
Föstudagur 8. september 1989
VETTVANGUR
lllllllllll!!Í!!!!l
Guðjón Jónsson:
Verðtrygging - naf nvextir
Enn einu sinni neyðist ég til að stinga niður penna og
skrifa grein um vexti og verðbólgu - en í þetta sinn er það
sjálfskaparvíti. Mér varð það á í grein í Tímanum 12. maí
að vísa til þess, að vextir á „skiptikjarareikningum“ væru
3,5% - eins og til var ætlast. Eg vissi að þetta var ekki
nákvæm tala, en taldi mig mundu skrifa lengra mál en
skyldi, þó að ég færi ekki að útskýra hugsanleg frávik, enda
virtist það ekki skipta máli. Seinna komst ég að raun um,
að þarna skjátlaðist mér, og því hlýt ég að gera Ieiðréttingu.
Hefur stjórnendum banka orðið það á, að ákveða nafnvexti
stundum svo háa, að ávöxtun hefur orðið langt fyrir ofan
það sem að var stefnt, að raunvextir yrðu 3,5% (eða lægri,
nú 3% eða minna), og varaðist ég þetta ekki.
enda þótt þeir séu dýrir, þá fylgir
enn meiri „fjármagnskostnaður"
þeirri ofnotkun ávísana og
greiðslukorta sem nú á sér stað.
Nú er svo komið, að flestir
bankar bjóða nær eða alveg sömu
kjör á almennri sparisjóðsbók og
ávísanareikningi (sértékkareikn-
ingi).
Þar með virðist hin almenna
sparisjóðsbók hljóta að heyra sög-
unni til, því að hún er óhæf sem
safnreikningur fyrir geymslufé, og
stenst ekki samanburð við ávísana-
reikning til daglegra nota. Svo
virðist þó sem almenningur sé
vinnur, vogun tapar. Sá sem lagði
fé sitt inn í Ávöxtun, vogaði líka -
og tapaði, svo getur farið um
„pappírs-auð“ jafnt og aðrar eign-
ir.
Aðrir kjósa minni áhættu, sætta
sig við litla ávöxtun eða enga, en
leita öryggis fyrir þann hluta af arði
vinnu sinnar, sem þeir geta lagt til
hliðar um skeið. Nú á tímum er
ekki eðlilegt að þetta fólk verði að
spara af tekjum sínum með þyí að
kaupa jarðir eða búsmala, vópn
eða kastala - eða íbúðir umfram
þörf til eigin nota. Nú á tímuni er
eðlilegt að geta varðveitt afgaug af
Þetta haggar ekki grein minni að
öðru leyti, en mér þykir illt að hafa
farið með rangt mál, og alveg
sérstaklega harma ég að hafa farið
ómaklegum orðum um álit vinar
míns, Þorsteins Ólafssonar
kennara, á ávöxtun þessara reikn-
inga, sem hann hafði í viðtali við
mig talið of mikla. En um það er
ég honum fyllilega sammála, þegar
í ljós kemur að raunvaxtaviðmiðun
bankanna stóðst ekki. Það má að
vísu deila um álit okkar Þorsteins,
hvort viðmiðun bankanna var rétt-
mæt - en það eru hrein afglöp að
hafa nafnvexti langtímum saman
svo háa, að þeir gefi meiri ávöxtun
en verðtrygging, og hófsamlegir
raunvextir.
Það var þetta sem gerðist á s.l. i
ári og jafnvel oftar, án þess að mig
óraði fyrir, og bið ég bæði Þ.Ó. og
lesendur afsökunar á gáleysi mínu.
Á þessu ári hefur þetta færst í betra
horf, og mun verðtryggingin nú
ráða ávöxtun, sem er 3% og sums-
staðar minni. Og sú ávöxtun er
reiknuð eftir nýrri lánskjaravísi-
tölu, sem enn lækkar ávöxtun - í
bili. Skal engu spáð um framhald-
ið, en meðan launataxtar eru með
öllu marklausir, hlýtur að vera
örðugt að mæla trúverðuga launa-
vísitölu og þar með lánskjaravísi-
tölu eins og hún er nú reiknuð.
Þetta veldur óhjákvæmilega van-
trausti, kann og að koma mönnum
í koll, þegar laun hækka, en hætt
er við að fyrstu áhrif orki letjandi
á menn að kveða verðbólgu niður.
Skiptikjarareikningar
Það er annars um þessa reikn-
inga að segja, að þeir hafa verið
nokkuð góðir, þrátt fyrir framan-
greint slys, og þrátt fyrir að þeir
eru svo breytilegir (milli banka) og
flóknir, að jafnvel sérfræðingar
kunna ekki á þá til hlítar. Það er
borin von að almenningur átti sig á
hverju munar milli banka eða hvar
bestu ávöxtun er að fá - eða hvaða
klókindum þarf að beita í innlögn
og úttekt til að sæta í raun bestu
auglýstum kjörum. En þettaskiptir
ekki mjög miklu máli, vegna þess
að munur er ekki ýkja mikill og
fólk sættir sig við þessa óvissu.
Mestu varðar að þessir reikningar
svara vel brýnni þörf fyrir verð-
tryggðan reikning, sem er ekki
bundinn þegar mest liggur við.
Nú hef ég séð í lesendabréfum í
blöðum, að sumir halda að þessir
reikningar hafi verið lagðir niður
að kröfu ríkisstjómarinnar. Það er
að sjálfsögðu rangt, einungis var
þeim lítillega breytt. En ekki er sú
breyting til bóta fyrir neinn, og er
illt til þess að vita að ríkisstjómin
skuli ítrekað skemmta skrattanum
með orðræðum og afskiptum af
þessu tagi. Af breytingunni leiðir
að öllu eðlilegu það eitt, að auknar
kröfur eru gerðar til hverrar banka-
stjórnar. Það þarf enn meiri ár-
vekni en áður um ákvörðun nafn-
vaxta, sem fá aukið vægi í stað
verðtryggingar - og sýna þó slysin:
of háir nafnvextir f.á,, hversu
miklu skynsamlegra ér að búa við
verðtryggingu (lánskjaravísitölu)
heldur en það lotterí sem nafnvext-
ir eru í óðaverðbólgu.
Að vísu verður að ætla að mark-
mið með breytingunni sé annað og
verra en af yfirborðinu sést, nefni-
lega að fella stjórnendur banka í
þá gryfju að gera vexti að hluta til
neikvæða á nýjan leik. Annar til-
gangur er ekki auðsær! Enda er
þessi breyting til þess fallin að
spilla trausti almennings bæði á
bankakerfi og ríkisstjórn, og var
þó síst á vantraust bætandi. Mun
ekki af veita að brýna fyrir fólki,
að skiptikjarareikningar eru enn
góðir, svo framarlega sem banka-
stjórnir reynast vanda sínum
vaxnar.
Eins og þegar er komið fram er
það skoðun mín, að þessir reikn-
ingar væru þó enn betri, ef þeir
væru einvörðungu og algerlega
verðtryggðir, en ekki með „skipti-
kjömm“. Kostur þeirra umfram
aðra verðtryggða reikninga er þá
sá, að þeir em óbundnir, og væri
eðlilegt að einhver munur væri á
ávöxtun. Annars kostar hljóta hin-
ir bundnu að hverfa úr sögu, og
mega gera það. Almenningi nægir
að eiga tvenns konar bankareikn-
inga: Verðtryggðan safnreikning
með 2-4% raunvöxtum, skattfrjáls-
um, sem er eiganda tiltækur þegar
hann þarf vegna meiri háttar út-
gjalda, sem em óvænt eða verða
ekki nákvæmlega tímasett löngu
fyrirfram, t.a.m. kaup á íbúð eða
bíl. En þessi reikningur þarf ekki
að vera laus til daglegra nota, þó
að síst sé ástæða til að amast við
því. Flestum ætti að nægja að mega
taka út af safnreikningnum 2-4
sinnum á ári, ef tímasetning er
frjáls. Slík binding hlýtur því að
koma til greina, ef hún býður upp
á betri ávöxtun. Til daglegra nota
þarf fólk að eiga annan reikning,
ávísanareikning, greiðslukorta-
eða gíróreikning, og þeir sem njóta
ekki trausts til að eiga slíka reikn-
inga þurfa enn einn kost, t.a.m.
alménna sparisjóðsbók, og hljóta
að' nota peninga meira en aðrir.
Reyndar ætti almennt að nota
peninga meira en nú er gert til að
greiða smáar upphæðir, því að
seinn að átta sig á þessu, því að enn
er mikið fé á almennum bókum og
rýrnar ört í verðbólgunni. Eins og
fyrr segir hæfa þær nú þeim.einum,
sem njóta ekki trausts til að eiga
ávísanareikning - og þá aðeins
fyrir litlar upphæðir eða „daglega
notkun". Aðsjálfsögðuættu þessar
bækur að vera verðtryggðar, líka
skammtímainnstæður á skipti-
kjarareikningum og jafnvel ávís-
anareikningar, en af þeim ætti ekki
að reikna vexti (raunvexti). Þessu
marki yrði þó líklega ekki náð
nema með hinni óeiginlegu trygg-
ingu, að láta nafnvexti fylgja verð-
bólgu sem nákvæmlegast.
„Pappírs-auður“
Á steinöld og lengur þó voru
viðskipti miklum annmörkum háð.
Sá sem fór með sauð til vopna-
smiðsins að kaupa sér öxi, þurfti
kannski að borga með hálfum sauð
- en hvað átti þá að gera við hinn
Það er að vísu skoðun
mín, að vextiraf spari-
fé í öruggum banka
(innlánsvextir) eigi að
jafnaði að vera lágir.
En alveg ótvírætt eiga
það að vera vextir,
þ.e. raunvextir. Bætur
á sparifé, hvað sem
þær eru nefndar, verða
að vera fyllilega sam-
svarandi verðbólgu.
Aðrar kenningar eru
gersamlega fráleitar
og óþolandi, hvaðan
sem þær koma.
helminginn? Leggja hann á bakið
og bera heim aftur? Þetta varð
auðveldara eftir að peningar komu
til sögu - einkum pappírspeningar
(og annar „pappírs-auður“ eins og
Gunnar Tómasson hagfræðingur
segir í Mbl. að því er virðist í
niðrunarskyni).
Peningar eru meðfærileg byrði,
enda ekki verðmæti heldur ávísun
á verðmæti og ígildi þeirra. En þeir
glata þessu gildi sínu og réttu
hlutverki að stórum hluta þegar
verðbólga geisar - þá verður
kannski að hverfa á ný til hátta
steinaldar og taka upp vöruskipti.
Verðtrygging peninga er nauðvöm
í verðbólgu, einungis í verðbólgu,
þó að Steingrímur segi viðmælend-
ur sína í útlöndum spottast að
þessu hjá okkur. (Skyldu þeir
verða hissa á að við borðum einmitt
þegar við verðum svöng?)
Sá sem aflar meira en fyrir
daglegum nauðsynjum á ýmissa
kosta völ. Hann getur dregið úr
afla sínum, t.d. lagst í leti. Hann
getur gefið öðrum jafnóðum, þeim
sem þurfandi eru. Hann getur líka
lagt til hliðar, sparað, til að njóta
þess síðar, eiga til vara, eða til að
leyfa öðrum að njóta þess: „Ein-
hver kemur eftir mig sem hlýtur".
Spamaður er mikilvægt öryggis-
atriði fyrir þann sem sparar og
hans nánustu, en það er jafnframt
mikilvægt fyrir aðra og fyrir samfé-
lagið. Þetta er því í sjálfu sér mjög
lofsvert, og ekki einungis ósann-
gjarat heldur beinbnis þjóðhættu-
legt að lasta menn fyrir að spara og
leggja fé á vöxtu.
Varðveisla
Á vöxtu. - En hversu háa vöxtu,
það getur verið ágreiningsmál og
er það. Flestum er þó örugg varð-
veisla aðalatriði.
Sá sem safnar korni í hlöðu (eins
og Jósef gerði með góðum árangri
fyrir Faraó), sá sem kaupir hest
eða skip, íbúð eða jörð, tekur
áhættu. Allt kann þetta að verða
arðlaust, hrynja, ryðga eða rotna
eða falla í hendur þjófa. En það
gæti líka gefið mikinn arð: Vogun
arði vinnu sinnar í sparisjóði. En
hann láni féð út, leigi það þeim
sem standa í framkvæmdum eða
rekstri. Sparifé sem lagt er í banka,
sér í lagi ríkisbanka, er ekki
áhættufé (svo fremi það sé
verðtryggt). Og bregðast þó gæslu-
menn þess stundum, enda mann-
legir sem ég og þú. Flestar aðrar
aðferðir til að geyma sparifé eru
áhættusamar og kosta áhyggjur og
erfiði. Þær freista því aðeins, að
þær teljist líklegar til að skila meiri
arði en innstæða í banka. Segja
má, að sparifjáreiganda sé nóg að
fá sitt fé varðveitt, án þess að það
skili ávöxtun, - já hann ætti jafnvel
að sættast á að borga eitthvað fyrir
örugga geymslu. Að fé hans væri
með öðrum orðum á „neikvæðum
vöxtum“. Sumir eru þessarar
skoðunar, eins og alkunna er. Á
hinn bóginn þykir ávallt eðlilegt,
að menn fái gjald fyrir það sem
þeir láná eða leigja öðrum, t.a.m.
bifreið, íbúð, jörð eða laxá. Á
sama hátt er eðlilegt að menn
greiði vexti af fé, sem þeir fá að
láni, og að eigandinn njóti nokkurs
af þeim vöxtum, þó að banki hafi
meðalgöngu um lánið.
Það er að vísu skoðun mín, að
vextir af sparifé í öruggum banka
(innlánsvextir) eigi að jafnaði að
vera lágir. En alveg ótvírætt eiga
það að vera vextir, þ.e. raunvextir.
Bætur á sparifé, hvað sem þær eru
nefndar, verða að vera fyllilega
samsvarandi verðbólgu. Aðrar
kenningar eru gersamlega fráleitar
og óþolandi, hvaðan sem þær
koma. Mönnum sem þannig tala,
stjómmálamönnum sem öðrum,
er með engu móti hægt að treysta,
ekki heldur í öðrpm og óskyldum
málum.
Eðlilegustu ograunhæfustu bæt-
ur á sparifé er verðtrygging, sam-
kvæmt „lánskjaravísitölu" eða öðr-
um þeim mæli sem best sýnir
verðbólgu hverju sinni. Nafnvext-
ir, sem eiga að gegna sama hlut-
verki, eru happa og glappa aðferð
- og reynslan af skiptikjarareikn-
ingum s.l. ár ætti vissulega að vera
til viðvörunar um þetta.
Guðjón Jónsson '