Tíminn - 08.09.1989, Side 8

10 Tíminn
Föstudagur 8. september 1989
Föstudagur 8. september 1989
Tíminn 11
Fjárréttir
AUÐKÚLURÉTT í Svínadal
A-Hún. föstudag 15. sept.
og laugardag 16. sept.
BREKKURÉTT í Noröurárdal
Mýr. mánudag 11. sept.
DALSRÉTT í Mosfellsdal
Kjós. mánudag 18. sept.
FLJÓTSTUNGURÉTT í Hvítársíöu
Mýr. sunnudag 10. sept.
FOSSVALLARETT v/Lækjarbotna
(Rvik/Kóp) sunnudag 17. sept.
GRÍMSSTAÐARÉTT í Álftaneshr.
Mýr. fimmtudag 14. sept.
HEIÐARBÆJARRÉTT I Þingvallasveit
Árn. laugardag 16. sept..
HÍTARDALSRÉTT í Hraunhr.
Mýr. miövikudag 13. sept.
HLÍÐARRÉTT í Bólstaöarhl.hr.
A-Hún. sunnudag 17. sept.
HRAUNSRÉTT í Aðaldal
S-Þing. sunnudag 10. sept.
HRUNARÉTT I Hrunamannahr.
Árn. fimmtudag 14. sept.
HRÚTATUNGURÉTT í Hrútafiröi
V-Hún. sunnudag 10. sept.
HÚSMÚLARÉTT v/Kolviðarhól
Árn. laugardag 16. sept.
KALDÁRRÉTT v/Hafnarfjörð
laugardag 16. sept.
KALDÁRBAKKARÉTT í Kolb.st.hr.
Hnapp. sunnudag 10. sept.
KJÓSARRÉTT i Kjósarhr.
Kjósarsýslu mánudag 18. sept.
KLAUSTURHÓLARÉTT í Grímsnesi
Árn. miðvikudag 13. sept.
KOLLAFJARÐARRÉTT Kjalarneshr.
Kjos. mánudag 18. sept.
KRÍSUVÍKURRÉTT í Krísuvík
Gullbr. sunnudag 17. sept.
LANGHOLTSRÉTT í Miklaholtshreppi
Snæf. miövikudag 20. sept.
LAUFSKÁLARÉTT i Hjaltadal
Skagafirði laugardag 9. sept.
MIÐFJARÐARRÉTT í Miöfiröi
V-Hún. sunnudag 10. sept.
MÆLIFELLSRÉTT í Lýtingsstaðahreppi
Skag. sunnuda^ 17. sept.
NESJAVALLARETT í Grafningi
Árn. laugardag 16. sept.
ODDSSTAÐARÉTT í Lundarreykjadal
Borg. miðvikudag 13. sept.
RAUÐSGILSRÉTT i Hálsasveit
Borg. föstud. 15. sept.
REYKJAHLÍÐARRÉTT i Mývatnssveit
S-þing. mánudag 11. sept.
REYNISTAÐARRÉTT í Staðarhr.
Skag. mánudag 11. sept.
SELFLATARÉTT i Grafningi
Árn. mánudag 18. sept.
SELVOGSRÉTT í Selvogi
Árn. mánudag 18. sept.
SILFRASTAÐARÉTT í Akrahreppi
Skag. mánudag 18. sept.
SKAFTHOLTSRÉTT i Gnúpverjahreppi
Árn. fimmtud. 14. sept.
SKAFTÁRRÉTT (Ytri-Dalbæjarrétt)
í Kirkjubæjarhreppi
V-Skaft. laugardag 16. sept.
SKAFTÁRTUNGURÉTT í Skaftártungu
V-Skaft. laugardag 23. sept.
SKARÐARÉTT í Göngusköröum
Skag. sunnudag 10. sept.
SKEIÐARÉTTIR á Skeiðum
Árn. föstudag 15. sept.
SKRAPATUNGURÉTT í Vindhælishr.
A-Hún. sunnudag 17. sept.
STAFNSRÉTT í Svartárdal
A-Hún. laugardag 16. sept.
SVIGNASKARÐSRÉTT í Borgarhr
Mýr. miðvikudag 13. sept.
TUNGNARÉTTIR í Biskupstungum
Árn. miðvikudag 13. sept.
UNDIRFELLSRÉTT í Vatnsdal
A-Hún föstud. 15. sept.
og laugardag 16. sept.
VOGARÉTT á Vatnsleysuströnd
Gullbr. mánudag 18. sept.
VALDARÁSRÉTT í Viðidal
V-Hún. föstudag 15. sept.
VÍÐIDALSTUNGURÉTT í Víðidal
V-Hún. laugardag 16. sept.
ÞÓRKÖTLUSTAÐARÉTT v/Grindavík
sunnudag 17. sept
ÞVERÁRRETT í Þverárhlíð
Mýr. þriðjudag 12. sept.
og miðvikudag 13. sept.
ÖLFUSRÉTT i Ölfusi
Árn. þriðjudag 19. sept.
Helstu stóðréttir
haustið 1989
SKARÐARÉTT í Gönguskörðum
Skag. sunnudag 17. sept.
REYNISTAÐARRÉTT í Staðarhr.
Skag. sunnudag 17. sept.
LAUFSKÁLARÉTT í Hjaltadal
Skag. laugardag 30. sept.
HLÍÐARRÉTT í Bólst.hl.hr.
A-Hún. sunnudag 24. sept.
VÍÐIDALSTUNGURÉTT í Víðidal
V-Hún. laugardag 30. sept.
Erfiðlega gengur víða að útvega menn til smalamennsku:
Eitt af fyrstu merkjum haustsins eru
göngur og réttir. Þær hefjast flestar í
næstu viku. Stöðugt erfiðara verður fyrir
bændur að smala afréttarlönd sín vegna
þess að sauðfé hefur fækkað mikið síð-
ustu árin. Það eru einnig verulegir erfið-
leikar við að smala heimalöndin því
margar jarðir eru orðnar fjárlausar eða
eru komnar í eyði.
Sauðfé hefur fækkað
mikið síðustu ár
Sauðfé landsmanna hefur fækkað um
34% á síðustu 10 árum. Þetta virðist ekki
vera nægilegt því að neysla á kindakjöti
minnkar það hratt að hún heldur ekki í
við fækkunina. Allt bendir því til þess að
sauðfé muni fækka enn frekar á næstu
árum. Þessi fækkun hefur margvíslegar
afleiðingar í för með sér. Byggðaröskun,
ónýttar eignir, fækkun sláturhúsa og
fleira er meðal þess sem kemur fyrst upp
í hugann. Ein hlið þessa máls hefur
einnig verið til umræðu en það eru
erfiðleikar í sambandi við smalamennsk-
ur.
Kindunum fækkar en afrétturinn
er jafn stór eftir sem áður
Erfiðleikarnir eru margvíslegir en fel-
ast allir í því að bændum og sauðfé
fækkar en landið sem þarf að smala er
jafnstórt eftir sem áður. Ekki er hægt að
fækka leitarmönnunum í takt við fækkun
bænda og kinda. Kindurnar dreifa sér um
afréttinn með svipuðum hætti og venju-
lega. Eina breytingin sem leitarmennirnir
verða varir við er að þeir koma með
sífellt færra fé niður af fjalli á haustin.
Sífellt færri sauðfjárbændur verða því að
taka að sér að smala afréttinn. í mörgum
tilfellum hafa þeir ekki mannskap til þess
og verða því að kaupa hann dýru verði.
Nokkuð algengt er þó að þéttbýlisfólk
fari í leitir fyrir bændurna. Margir gera
það með glöðu geði og fá í leitum og
réttum sveitarómantíkina beint í æð.
Stórir fjáreigendur þurfa í mörgum
tilfellum að inna af hendi gífurlega mörg
dagsverk. Dæmi er til um bændur sem
.hafa þurft að gera skil .á nærri 50 dags-
verkum. Þegar svo er komið hafa sveit-
arstjórnirnar, en þær sjá um að deila
fjallskilum niður á bændur, gripið til þess
ráðs að leggja skil, eins og það er kallað,
á alla bændur óháð því hvort þeir eiga
sauðfé eða ekki. Kúabændur, refabændur
og kjúklingabændur þurfa þá að senda
menn í leitir. Þetta er oftast gert með
þeim hætti að allir bændur í hreppunum
er gert skylt að senda einn mann í leit en
síðan er lagt á sauðfjárbændurna eftir
fjárfjölda til viðbótar. Þetta leiðir til þess
að stórir fjáreigendur sem áður þurftu að
senda 4 eða 5 menn í fyrstu leit þurfa ekki
að senda nema 2 eða 3. Þetta fyrirkomu-
lag mun nú hafa rutt sér til rúms í
allnokkrum sveitarfélögum. í lögum er
ákvæði um að heimilt sé að leggja á
fjallskil með þessum hætti.
Hætta bændur að
reka kindur á fjall?
í seinni tíð hafa sauðfjárbændur í
auknum mæli látið vera að reka kindur
sínar til fjalls en látið þær ganga í
heimahögum allt sumarið í staðinn. Þetta
geta þeir gert vegna þess að margir bæir
eru orðnir fjárlausir með öllu. Á sumum
afréttum koma menn því með ærið fátt fé
- Eftir Egil Ólafsson
niður af fjöllum. Það breytir ekki því að
bændur verða að leggja sömu vinnu á sig
til að leita af þessum fáu kindum.
Sama vandamálið blasir einnig við í
heimalöndunum. Landeigendum ber
skylda til að smala lönd sín tvisvar á
hverju hausti. Verulegur misbrestur mun
vera á því að þetta sé gert. Það stafar
m.a. af því að bændur sem ekki eiga
kindur nenna ekki að elta annarra manna
kindur. Einnig er orðið svo algengt að
jarðir séu í eyði og landeigendur búi í
Reykjavík eða einhvers staðar fjærri
jörðunum. Þessir menn hirða margir
hverjir ekki um að gegna þessari laga-
skyldu. Sveitarstjórnum er heimilt að
seicta þá sem ekki smala en það mun ekki
hafa verið gert nema í undantekningatil-
fellum.
Tíminn hafði samband við bónda sem
fargaði kindum sínum fyrir nokkrum
árum síðan og spurði hann hvort hann og
nágrannar hans væru latir að smala á
haustin. Hann hvað svo ekki vera en það
væri erfitt að ná þessum fáu rollum sem
væru þvælast um á þessum fjárlausu
jörðum. Rollurnar væru oftast mjög
styggar og erfitt væri að ná þeim í aðhald.
Hann sagði einnig að þegar lögbundnar
smalamennskur færu fram væru krakk-
arnir farnir í skólann og lítið um mann-
skap í erfiðar smalamennskur.
Fjárbændurnir verða því í mörgum
tilfellum að smala annarra manna lönd.
Það er því mikið að gera hjá fjárbændum
á haustin og flest bendir til að annríki
þeirra eigi eftir að aukast á næstu árum
ef fé heldur áfram að fækka.
í sumum héruðum er orðið nær fjárla-
ust. Þetta á t.d. við um riðusvæðin á
Norðurlandi. Engu að síður þarf að
smala þessi héruð. Til eru dæmi um að
sveitarfélög hafi orðið að sjá um það.
Siglufjarðarbær mun t.d. hafa borgað
félagsskap í bænum einhverja fjármuni
fyrir að smala í nágrenni bæjarins. Einnig
mun vera til dæmi um að björgunarsveitir
taki að sér smala gegn borgun. Félagar í
björgunarsveitunum hafa þá litið á
leitirnar sem þjálfun við að bjarga manns-
lífum.
Göngur eru erfiðar
en skemmtiiegar
Tíminn hafði samband við Ágúst Guð-
röðarson bónda á Sauðanesi í Norður-
Þingeyjarsýslu og spurði hann hvernig
þessi mál horfðu við honum. Ágúst sagði
að þetta mál hefði verið rætt manna á
meðal. Vissulega væru smalamennskur
orðnar erfiðari nú en áður. í fyrra hefðu
bændur í Sauðaneshreppi orðið að teygja
sig austar vegna þess að bændur þar
austur frá eru orðnir svo fáir að þeir sem
enn búa með kindur eru alveg að gefast
upp við að smala. Ágúst sagðist þurfa að
inna af hendi um 50 dagsverk nú í haust.
Hann sagðist þó sleppa við að kaupa
mannskap í smalamennskur. En eru
menn ekki orðnir ansi lúnir og pirraðir
þegar liðið er á haustið.
„Jú, það er a.m.k. betra fyrir menn að
vera ekki að finna að við okkur. Auðvitað
verða menn lúnir af því að smala dag eftir
dag. Ég vorkenni mannskapnum ekki
mest. Ég hef stundum meiri samúð með
hestunum. Þeir fara hratt um og fá oft
takmarkaða hvíld.“
Finnst ykkur ekki gott að fá aðstoð
borgarbúa við leitirnar?
„Jú, vissulega er það gott en margir eru
lítt staðkunnugir og nýtast kannski ekki
sem best.“ Leitir í Sauðaneshrepp hefjast
um miðjan mánuðinn sem er litlu seinna
en venjulega. Blaðamaður spurði Ágúst
hvort hann hlakkaði til.
„Jú, ætli ég verði ekki að viðurkenna
það. Það er gaman að þessu en þetta er
líka erfitt," sagði Ágúst að lokum.
Heimamenn verða að
leysa vandann sjálfir
Þau vandamál sem hér hafa verið
drepið á hafa lítillega verið reifuð í Félagi
sauðfjárbænda. Engin stefna hefur þó
verið mörkuð í þessu máli. Aðstæður eru
svo mismunandi milli svæða að útilokað
er að marka neina heildstæða stefnu í
því. Jóhannes Kristjánsson formaður fé-
lagsins sagði að best færi á því að bændur
á hverjum stað reyndu að leysa vanda-
málið sjálfir. Þeir þekktu aðstæður best
allra. Jóhannes sagði að sums staðar væri
þetta ekkert vandamál. í Biskupstungna-
afrétt og Landmannaafrétt væri fólk í
biðröð eftir að komast í leitir. Þrátt fyrir
allt þykja göngur og réttir spennandi og
sá ævintýrablær sem þeim hefur fylgt
virðist ekkert minnka.