Tíminn - 23.11.1989, Síða 8

8 Tíminnj
Fimmtudagur 23. nóvember 1989
lllllRlillllllllll TÓNLIST IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIM^^^
Mögnuð Tosca
íslenska óperan frumsýndi Toscu
eftir Puccini föstudaginn 17. nóv-
ember. Sýningin er samvinnuverk-
efni íslensku óperunnar í Reykjavík
og hinnar norsku í Osló en Garðar
Cortes söng, sem kunnugt er, hlut-
verk Cavaradossis listmálara á sýn-
ingum þar. Tosca í Reykjavík er
samt að verulegu leyti ný uppfærsla,
frá Noregi komu leiktjöldin (Lubos
Hruza) og aðalsöngvararnir þrír,
auk leikstjórans, Per E. Fosser, sem
einnig annast lýsingu, en hann mun
þó hafa endurskapað uppfærsluna
hér í samræmi við breyttar aðstæður.
Öll önnur hlutverk eru í höndum
söngvara íslensku óperunnar, kór-
inn er hennar, sem og hljómsveitin.
Að ógleymdu því heljarstökki áfram
í óperukúnst sem textunarvél ís-
lensku óperunnar er, nú geta allir
skilið hvað er að gerast á sviðinu, en
líbretto Toscu er eftir Giacosa og
Illica.
Sýningin er mjög magnað leikhús-
verk, finnska söngkonan Margareta
Haverinen er algjör eldibrandur í
hlutverki Toscu, augun skjóta
gneistum og gríðarleg sópranrödd
hennar, með sérkennilega hröðu
„víbratói", hæfir vel hinni geðríku
persónu. Norski baritónsöngvarinn
Stein Arild Thorsen er djöfullegur í
hlutverki Scarpia lögregluforingja.
Thorsen var greinilega rámur fram-
an af fyrsta þætti, en ræskti sig svo
hressilega og söng kröftugt eftir það.
Enda var annar þáttur, viðureign
Scarpia og Toscu, mjög áhirfamikill
og óhugnanlegur í túlkun þessara
listamanna. Að auki herma fregnir
að á annarri sýningu hafi hann verið
ennþá betri, og raunar sýningin öll,
og þótti mér frumsýningin þó
afbragð. Þriðja aðalhlutverkið, Ca-
varadossi, syngur Garðar Cortes af
miklum glæsibrag og þrótti.
Guðjón Óskarsson vakti mikla
. athygli í hlutverki djáknans á Toscu-
sýningu Þjóðleikhússins 1986-1987,
nú syngur hann þetta hlutverk aftur,
af ennþá meiri kunnáttu og öryggi -
mjög skemmtileg bassarödd og
prýðilegir hæfileikar, en þó fullmikill
farsaleikur sem væntanlega skrifast
á reikning leikstjóra. Viðar Gunn-
arsson, annar afbragðsbassi, syngur
Cesare Angelotti nú eins og í Þjóð-
leikhúsinu. Gervið og framkoman
hefðu mátt hafa heldur meiri höfð-
inglega reisn, þrátt fyrir illar aðstæð-
ur, því Angelotti er forseti hins
nýfallna rómverska lýðveldis á flótta
undan lögreglunni - sem sömuleiðis
skrifast á reikning leikstjóra. Önnur
nafngreind en örsmá hlutverk eru í
höndum Sigurðar Björnssonar
(Spoletta), Ragnars Davíðssonar
(Sciarrone), Sigurðar Þórðarsonar
(fangavörður) og Sigurgeirs Agnars-
sonar (rödd smaladrengs).
Eins og fyrr sagði leggur þessi
sýning mikla áherslu á innihald óper-
unnar Toscu, nefnilega leikritið, sem
gerir hana miklu áhrifameiri en ella
mundi ef meiri áhersla væri lögð á
„fallegan söng“. Að vísu áttu aðal-
söngvararnir mjög fínar söngrispur,
vel studdir af hljómsveitinni undir
stjórn Robins Stapleton hins breska,
en hin heillandi og seiðandi tónlist
Puccinis þjónaði þó fyrst og fremst
því hlutverki sem henni er með réttu
ætlað í óperum, að undirstrika örlög
og tilfinningar.
Tosca verður ekki sýnd nema sex
sinnum núna og ættu allir sem vettl-
ingi geta valdið að reyna að ná í
miða - kannski verður þá hægt að
herja út aukasýningu - því sýningin
er mjög mögnuð, auk þess sem við
höfum öll gott af því að heyra
„erlenda krafta" annað veifið til
samanburðar og uppfrískunar í okk-
ar annars ágætu íslensku óperu.
Sig.St.
Einsömul
þverflauta
Einn af okkar ágætustu flautu-
leikurum, Martial Nardeau, flutti
sex Fantasíur fyrir einsamla flautu
eftir Telemann á Háskólatónleik-
um miðvikudaginn 15. nóvember.
Áður hafði hann flutt aðrar sex, á
Háskólatónleikum 1987, en Tel-
emann (1681-1767) samdi tólf fant-
asíur fyrir þetta hljóðfæri. Eins og
segir í tónleikaskránni er Martial
Nardeau af frönsku bergi brotinn
og útskrifaðist úr tónlistarskólan-
um í Boulogne við Ermarsund 16
ára að aldri. Þaðan lá leiðin til
Parísar til frekara náms og starfa,
en síðan 1982 hefur Nardeau starf-
að í Reykjavík við hljóðfæraleik
og tónlistarkennslu.
Tónleikar af þessu tagi kalla
auðvitað á mikla kunnáttu flautu-
leikarans, bæði tón, tækni og
túlkun, ef áheyrendum á ekki að
leiðast, því flautan er ekki í hópi
raunverulegra einleikshljóðfæra.
Auk þess getur flautuleikari eins
og Martial Nardeau tæplega leitað
mikillar aðstoðar í heillandi sviðs-
framkomu og klæðaburði, eins og
t.d. Manuela Wiesler hefur gert til
að lyfta tónleikum af þessu tagi til
listrænna hæða. Nardeau skilaði
þessu hins vegar mjög vel, þrátt
fyrir þá fötlun sína að vera
karlkyns.
Þessar fantasíur Telemanns eru
að vísu furðulega fjölbreytilegar,
því tónskáldið var hugkvæmt vel;
skemmtilegastar þóttu mér þær í
D-dúr og fís-moll, sérstaklega
fyrstu kaflar þeirra með yfirskrift
„dolce“ og „A tempo giusto“, sem
fyrrum hefði verið þýtt „blíðlega"
og „gustmikið" eða „með gusti“.
Og það sýnir vinsældir flautunnar
eða Martials Nardeau, nema hvort
tveggja sé, að hann spilaði fyrir
nær því fullu húsi. Og tók aukalag
í lokin, sem mér þótti reyndar best
af öllu, úr einleikssónötu eftir
Bach. Sem líklega er alltaf bestur
þegar grannt er skoðað.
Sig.St.
Elsa Waage.
Dimmrödduð söngkona
Laugardaginn 18. nóvember
kvaddi sér hljóðs ný alt-söngkona,
Elsa Waage, með metnaðarfullum
tónleikum í íslensku óperunni. Á
efnisskrá var hvorki meira né minna
en 21 verk eftir 12 tónskáld sem
spanna 300 ára tónlistarsögu; textar
voru á 6 tungumálum. í stuttu máli
leysti hún þetta allt af hendi með
glæsibrag og af öryggi sem ekki bar
með sér vott af nýliðabrag. Enda
hefur söngkonan víða verið, nam
fyrst hér á landi, síðan í Hollandi og
loks í Bandaríkjunum, þar sem hún
hefur einnig komið talsvert fram.
Þetta voru samt hennar fyrstu eigin-
legu tónleikar hér á heimaslóð og
með því að „debúttera“ í Gamla
bíói gætti hún þess að brjóta ekki
áratuga hefð í þeim málum - hér
hafa flestir íslenskir söngvarar stigið
sín fyrstu listamannsspor, sem
stundum urðu jafnframt hin síðustu.
Undirleikari var John Walter sem
er með háskólagráðu í þeim fræðum
og starfar núna m.a. sem undirleik-
ari við Julliard tónlistarskólann í
New York. Enda spilaði hann af
miklu öryggi, en samspil söngvara
og píanóleikara bar vott um mikla
og agaða vinnu sem að baki tón-
leikunum lá; þar var hvorki á blettur
né hrukka, allir textar á hreinu,
leikræn tilþrif eftir innihaldi söngv-
anna - mjög fagmannlegt í hvívetna,
eins og vænta má frá landi hinnar
hörðu samkeppni.
Tónleikarnir hófust með langri
aríu úr Jólaóratóríu Bachs, Nun
wird mein liebster Bráutigam, sem
sýndi þegar í stað að hér róru engir
aukvisar. Þá komu tveir söngvar op.
91 eftir Brahms, þar sem fyrsti
knéfiðlari Sinfóníuhljómsveitar
fslands, Malgorzata Kuziemska-
Sawek, bættist í hópinn, þrátt fyrir
það tilstand, og öruggan sellóleik,
var Brahms einna slakastur þarna,
þótti mér. Næst komu þrír söngvar
eftir Richard Strauss og loks Segui-
dilla úr Carmen eftir Bizet. Eftir hlé
söng Elsa Waage fyrst The Blue
Mountain Ballads, fjórar ballöður
eftir P. Bowles við texta Tennessee
Williams, þar sem hún fékk góð
tækifæri til leikrænna tilþrifa; þá
komu tvö söngljóð eftir Síbelíus, en
söngkonan hefur einmitt fengið sér-
staka viðurkenningu fyrir túlkun
sína á lögum þessa tónskálds; síðan
þrjú lög eftir Grieg og loks fimm
íslensk lög, eftir Karl Ó. Runólfs-
son, Jón Þórarinsson, Atla Heimi
Sveinsson og Hallgrím Helgason.
Ágætir sinfóníutónleikar
Og loks komu tvö aukalög og fleiri
blómvendir en hér hafa áður sést á
tónleikum.
Ég spái Elsu Waage góðum frama
í sönglistinni: hún er mjög raddmikil
af svo dimmraddaðri söngkonu að
vera, hefur ágæta leikhæfileika -
sem bæði gagnast í ljóðasöng og
óperu - og flutti sitt mikla efni af
kunnáttu og innlifun. Kannski á
röddin eftir að slípast eitthvað og
verða sveigjanlegri, enda segir tón-
leikaskráin að söngkonan haldi nú
utan til frekara náms. En Tíminn
tekur ofan fyrir frumraun svo glæsi-
lega af hendi leystri.
Sig.St.
„Ekki er gaman að guðspjöllun-
um, því enginn er í þeim bardaginn,“
er gamalt máltæki, ekki veit ég
hvaðan. Og eins hljóta lesendur
þessara pistla, ef einhverjir eru, að
gerast leiðir á því að öllum tónleik-
um og tónlistarmönnum sé hælt í
hástert og að engu fundið - skemmti-
legast þætti mönnum auðvitað ef
tónleikar væru tættir í sundur og
listamennirnir þannig leiknir að þeir
ættu sér tæpast viðreisnar von. En
við þessu er ekki gott að gera, því
hljómlistarmenntun hefur fleygt
fram og tónleikar eru yfirleitt vand-
aðir núorðið. Hinu verður að vísu
ekki neitað, að þeir tónleikar eða
tónlistarmenn sem raunverulega
kalla á stærstu lýsingarorð eru fátíð-
ir, en jafnframt eru lélegir tónleikar
svo sjaldgæfir að réttast er að sleppa
því að fjalla um þá - enginn veit
betur en listamaðurinn sjálfur ef illa
hefur tekist eða höndum verið kast-
að til. Án þess ég vilji tala illa um
aðrar listgreinar, þá hygg ég að
ástandið sé víðast hvar æði mikið
verra, enda hvorki við alþjóðlegan
samanburð að styðjast né hefur
verið staðið að málum með sama
myndarskap og í tónlistinni. Nú
virðist að suinu leyti kasta tólfum,
þegar leikarar og aðrir aðstandendur
Þjóðleikhússins ætla að kenna það
árinni ef illa hefur róist undanfarin
ár, og leggja út í gersamlega fárán-
lega aðgerð upp á hálfan milljarð til
að bæta áhorfendasalinn - mennta-
málaráðherra á að sjálfsögðu að
víkja byggingarnefndinni frá störf-
um þegar í stað fyrir tillöguflutning
sem þennan. Þegar illa ræst er venju-
lega við ræðarana að sakast en ekki
árarnar.
Sinfóníutónleikarnir 16. nóvem-
ber voru aldeilis ljómandi, bæði
vegna þess hve góð tónlist var flutt
og hve vel var spilað - auk þess sem
alltaf er ástæða til að fagna hinni
prýðilegu framgöngu aðalstjórnand-
ans Petri Sakari, sem sjálfsagt á eftir
að verða víðfrægur í framtíðinni.
Fyrst flutti hljómsveitin tónaljóðið
Don Juan op. 20 eftir Richard
Strauss (1864-1949), einn ágætasta
Bæjara sem uppi hefur verið að
margra dómi. Strauss þykir einn
mesti hljómsveitarútsetjari allra
tíma, og kemur sú snilli hans fram
þegar í verkum eins og Don Juan.
Þetta var prýðilega flutt, þó á væru
smávægilegir gallar en ónauðsynleg-
ir, eitthvað valt um í hljómsveitinni
með miklu glamri á einum stað, ekki
tókst að dempa málmgjöll á réttum
tíma á öðrum og lokatónninn var
ósamtaka hjá blásurunum -en heild-
arsvipurinn var prýðilegur.
Næst kom fiðlukonsert nr. 1 í
D-dúr op. 19 eftir Sergei Prokofjeff
(1891-1953), eitt hinna stóru sovésku
tónskálda. Einleikari var tvítugur
Bandaríkjamaður, Joshua Bell, sem
mun flokkast til undrabarna sökum
síns bráða þroska sem fiðlusnilling-
ur. Leikstíil Joshua Bell fellur ann-
ars dæmalaust vel að þessum
konsert, því hann hreyfir sig undar-
lega trémennislega, en tónlist Prok-
ofjeffs er oft hálfhryssingsleg og
halfkæringsleg. Þar fyrir utan spilaði
Bell ákaflega vel og tók í lokin
aukalag eftir annað undrabarn, Fritz
Kreisler, sem sýndi ennþá betur
tæknikunnáttu hans.
Síðast var svo hin klukkustundar-
langa Lemminkáinen Svíta op. 22
eftir Jean Sibelius (1865-1957), sem
byggð er á fjórum sögnum úr Kal-
evalakvæðunum. Tónleikaskrá segir
að verkið reki ættir til óperu sem
Sibelius var með í smíðum sumarið
1894 en lagði á hilluna eftir að hafa
komist í kynni við óperur Wagners í
Bayreuth. Þekktasti þátturinn í svítu
þessari er Tuonela-svanurinn sem
telst með „Sibelius' Greatest Hits“ á
amerískum hljómplötum. Daði Kol-
beinsson spilaði svaninn sjálfan fag-
urlega á enskt horn (Cor Anglais).
Vafalaust þarf mikið til að halda
fullum dampi gegnum svo gríðarlega
langt verk, en hljómsveit og stjórn-
anda tókst það furðuvel. Sig.St.
Nýr tónn í
heita pottinum
{ tilefni af útkomu plötunnar Nýr
tónn verða haldnir tónleikar í djass-
klúbbi Reykjavíkur, Heita pottinum
í Duus-húsi, sunnudaginn 26. nóv-
ember n.k. Kvintett Tómasar R.
Einarssonar verður breyttur frá
hljómsveitinni á Nýjum tóni, þeir
Pétur Östlund og Jens Winther sinna
nú störfum sínum í Stokkhólmi og
New York, en í þeirra stað spila í
Heita pottinum trommuleikarinn
Matthías Hemstock og gítarleikar-
inn Hilmar Jensson. Saxófón- og
píanóleikur er áfram í höndum
þeirra Sigurðar Flosasonar og Ey-
þórs Gunnarssonar. Sérstakur gest-
ur á sunnudagskvöldið verður söng-
konan Ellen Kristjánsdóttir.
Hljómleikarnir hefjast kl. 21.30.
(Frcttatilkynning)