Tíminn - 16.12.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 16. desember 1989
Titniim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGG JU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent Ti.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Hver á að ráða?
Eftir áralangar samningaviðræður ríkisins og
sveitarfélaga um verkaskiptingu þessara tveggja
stjórnsýslustiga í íslensku stjórnkerfi voru sam-
þykktar nýjar lagareglur um þetta mikilvæga mál á
síðasta Alþingi.
Þess var vænst að sú verkaskipting sem nýju lögin
fólu í sér, leiddi til friðsamlegrar sambúðar um
verkaskiptingarmál eitthvað til frambúðar. Svo
ætlar þó ekki að reynast. Skyndilega hefur borgar-
stjórnarmeirihlutinn í Reykjavík stofnað til illvígs
ágreinings um eitt þeirra mála sem samkomulag var
um og lætur eins og Reykjavík sé óbundin af öllu
sem um hefur samist. Krafa íhaldsins er m.a. sú að
önnur lög skuli gilda um stjórnarnefnd Borgarspít-
alans í Reykjavík en á sér stað um önnur sjúkrahús
annars staðar á landinu og heilsugæslustöðvarnar.
í samkomulaginu um verkaskiptingu milli ríkis og
sveitarfélaga er gengið út frá því að ríkið greiði allan
kostnað við rekstur heilsugæslustöðva og sjúkra-
húsa. Ríkið hefur tekið að sér að bera þennan
kostnað og þar með létt af sveitarfélögunum mikilli
kostnaðarbyrði. Þetta er sveitarfélögunum augljós-
lega í hag, enda meginkrafa þeirra að ríkið kostaði
þennan rekstur.
Nú er það almennt viðurkennd regla að sá aðilinn
sem hefur skyldur til að standa undir kostnaði við
rekstur opinberra stofnana skuli eiga þann rétt að
stjórna slíkum stofnunum, hafa stjórnvald yfir
þeim. Þegar svo er komið að rekstur heilsugæslu-
stöðva og sjúkrahúsa er allur á ábyrgð ríkisvaldsins,
þá leiðir af sjálfu sér að heilbrigðisráðherra ber að
hafa yfirvald þessa rekstrar. Hann getur að sjálf-
sögðu útdeilt þessu valdi sínu til stjórnarnefnda sem
þá starfa í umboði hans en hefur ekki vald til þess
að afsala sér ráðherraábyrgð, því að stjórnskipulega
hlýtur hann að eiga að sinna yfirstjórn þeirra
verkefna í heilsugæslu- og sjúkrahúsarekstri sem
ríkissjóður heldur uppi.
Krafa borgarstjórnar Reykjavíkur er því á engum
rökum reist, að borgaryfirvöld eigi að ráða rekstrar-
stjórn Borgarspítalans ef ríkið ber uppi allan
rekstrarkostnaðinn. Slíkri kröfu geta ríkisstjórn og
Alþingi ekki sinnt.
Heilbrigðisráðherra hefur lagt fyrir Alþingi tillög-
ur um hvernig haga skuli stjórn heilsugæslustöðva
og sjúkrahúsa. Þar er gert ráð fyrir að ráðherra skipi
fimm manna stjórnarnefnd yfir hvert sjúkrahús og
heilsugæslustöð. Þrír stjórnarmanna skuli tilnefndir
af sveitarfélagi (eða sveitarfélögum), einn skal
tilnefndur af starfsfólki viðkomandi stofnunar, en
fimmta stjórnarnefndarmanninn skipi heilbrigðis-
ráðherra án tilnefningar og sé hann formaður.
Eins og sjá má er með þessu tekið fullt tillit til
hagsmuna sveitarfélaganna, þ.á m. Reykjavíkur-
borgar, því að þau eiga þrjá fulltrúa í stjórnarnefnd-
inni auk þess sem starfsmenn eiga sinn fulltrúa,
þannig að formlega hafa sveitarfélögin meirihluta í
stjórninni. Ef Reykjavíkurborg vill njóta hagræðis
af því að ríkið borgi allan rekstrarkostnað við
Borgarspítalann þá verða borgaryfirvöld að sætta
sig við að heilbrigðisráðherra sé yfirvald rekstrar-
stjórnar hans. Annað væri yfirgangur og lögleysa.
P
JL—/NGINN SAMDRÁTT-
UR sýnist vera í íslenskri bóka-
útgáfu á þessu ári og er það vel.
Sá háttur helst sem lengi hefur
loðað við, að bókaútgáfa er hér
með vertíðarbrag og tengist jól-
unum eins og óaðskiljanlegur
hluti hátíðarhaldanna.
E.t.v. hefur það einhver
óþægindi í för með sér að stefna
megninu af útgáfustarfinu inn á
svo þröngan tímafarveg. Trú-
lega eykur þetta útgáfukostnað
og gerir bækur dýrari en þær
gætu orðið ef vinnu við þær
mætti dreifa jafnar yfir árið.
Þetta mikla bókaflóð á fáum
vikum veldur auknu annríki hjá
blöðunum við að kynna bækur
og höfunda, sem þó er ágætt
blaðaefni og vinsælt hjá lesend-
um. Það er töluverð tiíbreyting í
fréttum og greinaskrifum að
blöðin fjalli um nýjar bækur,
þannig að bókmenntir setji svip
á dagblöðin framar því sem
annars er. Hins vegar má búast
við að umsagnir um bækur í
dagblöðum verði við þessar að-
stæður hvorki ítarlegar né
óumdeildar og gefi ekki þá
heildarsýn um bókaútgáfuna
sem æskilegt væri. Þess er heldur
ekki kostur að kveða upp úr um
það á sjálfri bókahátíðinni hvað
lifa muni lengst þessara rita eða
hvaða gildi einstakar bækur hafa
þegar frá líður.
Fjölbreytt
bókaútgáfa__________
Sjálfsagt má ganga út frá því
sem gefnu að mikið af fram-
leiðslu jólabókaflóðsins fari fyrir
lítið, jafnvel þær bækur sem
höfundar hafa metnað til að fái
vísan sess í bókmenntasögunni.
Eigi að síður er það þáttur í
starfi þeirra sem skrifa um bæk-
ur að sýna viðleitni til að spá um
framtíðargildi þeirra, þótt hend-
ing hljóti oft að ráða hversu
sannspáir menn verða. Þetta á
ekki síst við um skáldritin, sem
leitast er við að skrifa um af
mestri andagift og spásagnar-
gáfu, að því er ráða má af
ábúðarmikilli framsetningu
margra bókadómara og um-
sagna höfunda um sjálfa sig.
Samkvæmt upplýsingum bóka-
útgefenda eru nú gefnar út 30
skáldsögur íslenskra höfunda og
24 ljóðabækur. Það þarf varla
sérfræðing til að komast að
þeirri niðurstöðu að ekki mun
stór hluti þessara bóka eiga það
fyrir sér að koma nokkru sinni
út í annarri útgáfu, hvað þá
meira. Líklegast er að fátt þess-
ara skáldrita sé þeim kostum
búið að valda aldahvörfum, en
mörg þeirra kunna eigi að síður
að sóma sér vel meðal læsilegri
bóka. Raunar er það býsna góð
einkunn bókar ef hún nær slíku
marki.
Annars er forvitnilegt að átta
sig á hversu bókaútgáfan er
fjölbreytt. Þótt íslensk skáld-
hneigð láti ekki að sér hæða með
því að dregið sé úr yrkingum og
skáldsagnagerð, þá ber fleira
fyrir augu í bókabúðum en ljóð-
abækur og Iistrænar sögur. Ekk-
ert lát er á því, nema síður sé,
að menn semji ævisögur sínar
eða láti skrá eftir sér endur-
minningar. Stundum eru spak-
vitrir menn og meinfýsnir að -
gera lítið úr þessu. Til þess er þó
engin ástæða. Sjálfsagt tekst
misvel til um samsetningu slíkra
bóka. En þegar betur er að gætt
gegna ævisögur og endur-
minningar menningarhlutverki,
sem aðrar bækur leika ekki auð-
veldlega eftir. Þar er fyrst til að
taka að slíkar bækur eru að-
gengilegt og eftirsótt lestrarefni.
Þær hafa lag á því að fá fólk til
að handleika bækur og lesa ritað
mál fremur en að gera eitthvað
annað sér til dægrastyttingar.
Ævisögur og endurminningar
eru auk þess vísar til þess að
vera fróðlegar og upplýsandi um
liðinn tíma, sem annars er svo
auðvelt að gleyma og slitna úr
tengslum við. Sumar ævisögur
hafa reynst svo merkar og mikils
virði að þær verða lesnar kyn-
slóð eftir kynslóð.
Tíu matreiðslubækur
og rímorðabók
En með fjölbreytni bókaút-
gáfunnar á vörunum má geta
þess að gefnar eru út tíu mat-
reiðslubækur á þessari bókaver-
tíð, sem minnir á þá menningar-
byltingu sem orðin er frá því að
íslenskar húsmæður framan af
öldinni notuðust áratugum sam-
an við endurútgáfur á bókum
þeirra frændkvenna Jóninnu
Sigurðardóttur á Hótel Goða-
fossi og Helgu Sigurðardóttur,
skólastýru Húsmæðrakennara-
skólans. Þær frænkur voru þjóð-
legar í matargerð í fyllsta skiln-
ingi þess orðs og frábáðu sér
ekki kjarnmikinn mat. Höfund-
ar nútímamatreiðslubóka eru
sýnu alþjóðlegri í matarmenn-
ingu og miklu nákvæmari í að
telja út hitaeiningar í fæðunni
en þær gömlu gerðu. Þessar
nýju matreiðslubækur eru til
viðbótar mörgum öðrum bókum
um nútímamatargerðarlist og
matarvenjur, sem hafa verið
gefnar út á undanfömum árum.
Þar á ofan má sjá í bókabúðum
erlendar bækur, jafnvel doðr-
anta, um matargerð hinna ólík-
ustu þjóða heimshornanna á
milli. Vel er því séð fyrir að
sinna áhugamálum matmanna
og þeirra sem una sér best í
eldhúsinu með svuntu og upp-
brettar ermar.
Þá vekur það ánægju hjá þeim
sem kunna vel við sig í skrif-
borðsstól og hafa gaman af
tungumálum og þurfa reyndar
að nota tungumál í störfum
sínum, að nú eru að koma út
orðabækur, sem mikið gagn er
að og ekki hafa áður verið til.
Örn og Örlygur gefa t.d. út
íslensk-enska viðskiptaorðabók
eftir Þóri Einarsson prófessor
og Terry Lacy háskólakennara,
bók sem hefur sýnilega mikið
hagnýtt gildi. Orðsifjabók Ás-
geirs Blöndals Magnússonar á
engan sinn líka, enda kærkomin
grúskurum og áhugamönnum
um íslenskt mál. Það er einnig
dálítið frumlegt - jafnvel skot-
hent - að Eiríkur Rögnvaldsson
hefur samið Rímorðabók þegar
margir óttast að rímað mál sé að
syngja sitt síðasta og eigi ekki
afturkvæmt í skáldskapinn. Lík-
lega er það ofsögum sagt, en hitt
er meiri ástæða til að óttast að
stuðlasetning í ljóðmáli sé að
fara veg allrar veraldar, ef
marka má skáldskap í þingræð-
um, verðlaunavísurnar á Rás 2
og söngtexta Valgeirs Guðjóns-
sonar og annarra höfuðskálda
poppheimsins - nema hvað
Megas er svo náttúrlega hag-
mæltur að hann ræður ekki við
að stuðla rangt, þótt hann feginn
vildi.
Þá er það ánægjulegt hvað
íslenskri sagnfræði og þjóðfræði
fleygir fram sem áreiðanlega er
ávöxtur af góðu starfi húman-
iskra menntastofnana, m.a.
heimspekideildar Háskóla
íslands, þeirrar háskóladeildar
sem mestu máli skiptir fyrir þá
merku stofnun, þótt viðurkenn-
ing á því liggi ekki alltaf á lausu
hjá landsfeðrum og tæknikröt-
um sjálfs háskólaráðs.
Flóabændur semja
sagnfræðirit
Annars rak á fjörur okkar
Tímamanna sagnfræðibók, sem
fyrirfram hefði ekki verið ástæða
til að trúa að væri jafn skemmti-
leg og hún er, þegar maður fer
að lesa hana. Þessi bók heitir því
Iátlausa nafni Flóabúið, saga
Mjólkurbús Flóamanna í 60 ár.
Getur ekki óskáldlegra nafn á
bókamarkaði um þessar mundir.
Þessi bók kemur út á eiginforlagi
Mjólkurbúsins í mjög vönduð-
um búningi, prentuð í Prent-
smiðju Suðurlands á Selfossi, en
líklega bundin inn í Reykjavík,
því að bókbandsstofur þrífast
ekki almennt á landsbyggðinni.
Höfundar bókarinnar eru þrír
bændur og einn af þeim látinn,
Sigurgrímur í Holti. Jón Guð-
mundsson í Fjalli er einn höf-
undanna, en sá þriðji er Páll
Lýðsson í Litlu-Sandvík, sem
verður að teljast aðalhöfundur
og ritstjóri. Páll er að því leyti
tilmeira en „venjulegur“ bóndi,
að hann er líka háskólagenginn
sagnfræðingur. Bókin í heild
ber þess merki að hún hefur
notið fagmannlegra vinnu-
bragða Páls Lýðssonar, þess sem
hann lærði í háskólanum, en
frásagnarhátturinn gæti sem best
verið honum meðfæddur, ef það
fær þá staðist að menn öðlist
sérgáfur í vöggugjöf. Textinn á
þessari bók er ekki þurr skýrsla
um framleiðslu og bygginga-
framkvæmdir merkilegs at-
vinnufyrirtækis, þar sem vélar
og tæki leika aðalrulluna, heldur
er bókin full af skemmtilegum
sögum, tilsvörum og atvika- og
mannlýsingum, sem gætu minnt
á sagnameistara á borð við
Sturlu Þórðarson eða William
Heinesen. Þessi skemmtilegheit
í frásögninni skyggja ekki á
rökvíslega sagnfræði bókarinnar
og sannorða skýrslu um atburða-
rás þeirrar sögu sem er verið að
segja.
Það er fróðlegt að kynnast
aðdragandanum að stofnun
Flóabúsins, sem á rætur sínar í
því gríðarlega mannvirki sem
Flóaáveitan var á sinni tíð og
fólst í því að veita Hvítá skipu-
lega yfir ræktarlönd lágsveit-
anna, sem er hin náttúrlega
ræktunaraðferð, undir stjórn
skynsamlegrar tækni. Það er
einnig fróðlegt að vera minntur
á þá staðreynd eftir 60-70 ár, að
íhaldsmenn höfðu undirtökin í
Flóaáveitunni og framsóknar-