Tíminn - 21.03.1990, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 21. mars 1990
Tíminn 7
— vettvangur ...................................................... ....................................
Siglaugur Brynleifsson:
FimbuKamb „höfundanna"
Laugardaginn 10. mars birtust skrif
í dagblaðinu Tímanum — „Svar
vegna skrifa um Islenskan söguat-
las“ — sem Árni Daníel Júlíusson
og Jón Ólafur ísberg skrifa. Þeir
verða hér eftir nefndir „höfundar“.
Þeir munu aðstandendur að ritinu
Islenskur söguatlas. Annað inntak-
ið í skrifum þeirra er tilraun til þess
að hnekkja skrifum undirritaðs um
vissa þætti þessa rits, eða öllu held-
ur vissar texta-opnur ritsins. Undir-
ritaður skrifar eftirfarandi pistil
ekki vegna þess að „höfundar“
hnekki í einu eða neinu umfjöllun
undirritaðs um söguatlasinn heldur
vegna þess að samantekt „höfund-
anna“ er einkar gott dæmi um að-
ferðir, heimildanotkun og sérstæð-
an skilning þeirra sem nefna má
„tötramarxista“.
Hitt inntakið í skrifum þeirra og
kveikjan að skrifimum er sú stað-
hæfing undirritaðs að „textinn virð-
ist stundum söguskoðun, sem hefiir
leitt margan manninn til fáránlegra
staðhæfmga...“
Fyrst skal hér fjallað um aðferðir
„höfunda" við að hnekkja gagnrýni
undirritaðs um viss atriði í textum
atlasins. „Höfimdar“ nota þá aðferð
í upphafi skrifa sinna að falsa run-
mæli undirritaðs um upphaf vík-
ingaaldar og útþenslu víkinga með
því að skrifa og eigna höfimdi „að
höfundar hefðu átt að útskýra út-
þenslu víkinga með kenningu
Barða Guðmundssonar.“ Undirrit-
aður fmnur að því að höfimdar
söguatlasins skuli ekki minnast á
kenningar Barða. Ástæður íyrir „út-
þenslu víkinga" eru óútskýrðar enn
þann dag i dag. „Höfundar" gagn-
rýna mjög setninguna í umfjöllun
undirritaðs „heimildimar um stofh-
un Alþingis." Hvort nota skuli
heimild i eintölu eða fleirtölu í
þessari setningu skiftir engu máli,
en hvað um það, þá ættu „höfimd-
ar“ að fletta upp í Landnámuútgáfu
Jakobs Benediktssonar varðandi
stofnun Alþingis (bls. 8, neðan-
málsgrein nr. 1). Einnig skyldu þeir
kynna sér skrif Jóns Jóhannessonar
og Sigurðar Nordals um stofhun
Alþingis og þær heimildir eða
heimild sem þeir byggja á sína um-
fjöllun.
Svo er komið að goðunum sem
höfundar ritsins nefha „forstöðu-
menn blóta“. „Höfundar" telja þýð-
ingu „forstöðumanna blóta“ vera
hverfandi og telja íslenskar heim-
ildir um þau efni marklitlar. Þá
mætti benda þeim góðu „höfund-
um“ á að fletta upp í ritum sem
fjalla um heiðinn dóm, svo sem
„Altgermanische Religionsge-
schichte" eftir Jan de Vries eða rit
Dumezils. Kenningar „höfunda"
um tekjur goða af málafærslu eru
upprunnar .úr riti bandarísks marx-
i'sta, Jesse L. Byocks: „Feud in the
Icelandic Saga“ gefið út í Berkeley
1982.
Varðandi notkun undirritaðs á
stéttahugtakinu þá er sú notkun
bundin umfjöllun þess i textum
söguatlasins. í svari „höfunda"
varðandi hugtökin stétt og stétta-
skipting sleppa þeir smáorðinu
„ströng" stéttaskipting í skrifum
undirritaðs, þegar rætt er um að
ströng stéttaskipting hafi ekki verið
ríkjandi hér á landi. Þetta er gott
dæmi um óvandaðan málflutning.
Síðan er fimulfamlað um að undir-
rituðum sé mjög illa við hugtakið
stétt og dreginn langur lopi út ffá
því, þar koma til sögunnar San Sal-
vador og Bandaríkin og að undirrit-
aður „gerist veijandi landeigenda"
þegar gagnrýnt er folsun höfunda
varðandi leigumáta og ein undan-
tekning talin sanna algilda reglu
eða svo sýnist. Samkvæmt svari
„höfunda" virðast íslendingar ekki
hafa borðað mikinn fisk á fyrri öld-
um, því meira af kjöti, mjólkuraf-
urðum og mjöli. Mjölneysla íslend-
inga á fyrri öldum var hverfandi og
það eitt sýnir hversu kunnáttu „höf-
unda“ um íslenskar aðstæður og
sögu er ótrúlega ábótavant.
Athugasemdir undirritaðs um
klaufalegar staðhæfingar söguatlas-
höfunda um kúgildaleigur strax eft-
ir svarta dauða, þá voru þær athuga-
semdir bundnar því tiltekna atriði
en ekki um kúgildaleigur almennt.
Þetta er eitt fjölmargra dæma um
hvemig „höfundar" hagræða sann-
leikanum.
Allar þessar aðfinnslur „höfunda"
eru því reistar á því að sleppa úr,
hnika til staðhæfingum og ljúga
upp umsögnum. En þessi einkenni
eru alfa og ómega málflutnings og
aðferða tötramarxista.
Nú kemur að hinu inntakinu í -
skrifum „höfunda“. Þeir virðast
vera á nálum um að þeir séu ekki né
aðrir höfundar ritsins kenndir við
marxíska söguskoðun. „Höfundar“
minna hér helst á meykerlingar sem
eru á nálum um meydóminn. Því
fór fjarri að undirritaður teldi að
söguatlasinn væri allur mengaður
marxískri söguskoðun, hann taldi
að vissir kaflar bæru með sér for-
teikn marxískrar söguskoðunar og
taldi ritið vera þakkarvert að ýmsu
öðru leyti. „Höfundar" telja að
hvergi sé „því haldið fram að lykill-
inn að sögulegum skilningi sé
stéttabaráttan". Og í lokin skrifa
„höfundar": „Staðreyndin er sú að
ekkert í bókinni gefur til kynna
marxísk áhrif umfram það (eink. af
undirrituðum) sem almennt er og
viðurkennt í vestrænni söguritun og
væri nær að nefna áherslu á efna-
hagslega og félagslega þætti... Ein-
hliða áhersla á pólitíska sögu og
persónusögu er löngu úrelt.“ Svo
hljóðar lokatextinn. Og það furðu-
lega gerist að með þessum lokaorð-
um segja „höfundar" að hér séu
sveimandi „marxísk áhrif‘ en ekki
umfram það sem almennt sé í vest-
rænni söguritun. Það verður að
upplýsa „höfunda" um að þótt ein-
staklingar sem virðast eftir lestur
svars „höfunda" hafa hlotið meira
en litla marxíska innrætingu og
hafa einnig gengið í björg marx-
ískrar söguskoðunar og ekki síst til-
einkað sér vandlega aðferðir þeirra
bjargbúa, þótt þeir sömu leitist við
að felast bak við „vestræna sögurit-
un“ þá er vestræn söguritun alls
ekki mörkuð marxískum áhrifum
nú og undanfarið. Bestu verk vest-
rænnar söguritunar eru ómenguð af
marxískum áhrifum og stefna þvert
á marxiska söguskoðun. Þeir góðu
„höfundar“ ættu t.d. að kynna sér
þau rit sem út komu á síðasta ári um
frönsku stjómarbyltinguna. Þótt af
þeim ritagrúa séu nokkur rituð sam-
kvæmt „hefðbundinni marxískri
söguskoðun" þá er áberandi hversu
algjört frávik ffá marxisma ein-
kennir meginþorra þeirra. Og varð-
andi undanfama áratugi þá er þessi
steffia rikjandi.
Það var því við hæfi að á tvö
hundmð ára afmæli ffönsku bylt-
ingarinnar skyldi hefjast stjómar-
bylting í Austur-Evrópu. Með hmni
kommúnismans hrynur eðlilega
kveikja hans og réttlæting sem er
fólgin í hinni fmmstæðu söguþró-
unarkenningu marxismans um þýð-
ingarleysi einstaklingsins eða per-
sónusögunnar. Nú er nefnilega svo
komið að persónusagan er talin lyk-
illinn að sögulegum skilningi, en
lykillinn sé ekki „söguleg nauðsyn
á leiðinni til kommúnismans". Þetta
skyldu „höfundar“ hafa hugfast og
reyna að losna úr álögum marxískr-
ar innrætingar og það skjótt, senn
líður að Almenna bókafélagið gefi
út annað bindi Islensks söguatlas.
KLARIN ETTUTON LEIKAR
Hvemig sem á því stendur þá virðast
Islendingar vera sérlega sterkir í klar-
inettuleikurum — fingur annarrar
handar nægja tæpast ef telja skal upp
þá klarinettista vora sem mjög góðir
mega teljast, geisla í kammermúsík
og halda einleikstónleika heima og
erlendis. Einn þeirra af yngstu kyn-
slóð er Jón Aðalsteinn Þorgeirsson
sem lauk námi í Vínarborg fyrir fáum
ámm ef ég man rétt. Hann hélt tón-
leika á Kjarvalsstöðum 11. mars
ásamt Þorsteini Gauta Sigurðssyni
pianóleikara sem um hríð hefiir verið
talinn einn vöxtulegasti sprotinn í
vermireit píanismans hér á landi.
Tónleikamir einkenndust af þeirri
spilagleði ungra manna og ást á hröð-
um skölum og sterkum tónum sem
Heinrich Neuhaus, kennari stóm sov-
ésku píanistanna, segir að einkenni
efftismenn á þessu aldursskeiði.
Á Kjarvalsstöðum er jafnan einum
fleiri þátttakandi i hveijum listvið-
burði en upp em taldir í efnisskrá,
loftið í húsinu. Á myndlistarsýning-
um hrópar loffið: „Hér er ég! Sjáið
mig!“ en á tónleikum á það til að taka
til máls með lágum hvini og braki
sem á viðkvæmum stundum getur
tmflað á sama hátt og áheyrandi sem
er að laumast til að fá sér sælgæti i
sellófanpoka. Loftið hafði hins vegar
hægt um sig á þessum tónleikum,
kannski það sé líka farið að róast með
ámnum og kannski hin litsterka tón-
list hafi yfirgnæft stunur þess. Hver
veit?
Á efnisskránni vom þijú verk, hvert
með sínum hætti: Sónasta í Es- dúr
op. 167 eftir Saint-Saens, Grand Duo
Concertant eftir von Weber og Es-dúr
sónata Brahms.
Saint-Saens (1835-1921) samdi
sónötu þessa (op. 167 sem hann nefn-
ir fyrir klarinettu með píanóundir-
leik) árið 1921 þegar hann var 86 ára;
þetta ár samdi hann tvö önnur verk
fyrir blásturshljóðfæri, óbósónötu
op. 166 og fagottsónötu op. 168 og
loks stutt píanóverk op. 169 sem varð
hans síðasta í þessari jarðvist — það
er algengt að tónskáld snúi sér að
klarinettunni þegar dauðinn nálgast,
sbr. Mozart og Brahmms. Sumum
finnst sónata Saint-Saens heldur los-
araleg, en i henni em mjög fallegir
kaflar sem gera hana vel þess virði að
hlusta á hana þegar vel er spilað.
Grand Duo Concertant eftir von
Weber (1786-1826) er afar glæsilegt
verk en að mínu mati innihaldsrýrt,
stanslausir skalar og hlaup sem þeir
félagar spiluðu af mikilli íþrótt og
klingjandi tóni. Píanóparturinn er
sagður vera mesta torf en Þorsteinn
Gauti virtist ekki finna fýrir því
ffemur en Gamli Nói væri.
Hryggjarstykki tónleikana var auð-
vitað Es-dúr Jóhannesar Brahms
(1833-1897) op. 120 nr. 2, sem
skáldið samdi árið 1894. Ólíkt són-
ötu Saint-Saens fýrir klarinettu með
píanóundirleik er þessi sónata fýrir
klarinettu og píanó, bæði hljóðfærin
em jafhgild og líklega er píanópart-
urinn ennþá erfiðari tæknilega, þvi
Brahms sjálfur var þmmupíanisti.
Mér þótti Jón Aðalsteinn nota rauða
litinn fullmikið, ef svo má að orði
komast, í þessu milda haustlitaverki
hins síðrómantíska skálds — leggja
meira upp úr klingjandi tóni og
sterkri stefjamótun en hinum inn-
hverfa anda verksins. En auðvitað er
það aðal hvers túlkandi listamanns að
móta efhiviðinn að sínu skapi og þeir
félagar spiluðu sónötuna mjög vel.
Loks tóku þeir aukalag, Rómönsu-
kaflann úr klarinettusónötu eftir Po-
ullenc (1899-1963) sem hann samdi
ásmat óbósónötu árið 1962 — einnig
hans síðustu verk! 1 þessum kafla
þótti mér spilamennska Jóns Aðal-
steins og Þorsteins Gauta njóta sín
hvað best, en jafhframt hlýt ég að
dást að þeirri sjálfsstillingu þeirra að
velja ffemur rómönsuna en lokakafl-
ann, Allegro con fuoco.
Sig.St.