Tíminn - 01.06.1990, Blaðsíða 7

Tíminn 7
Föstudagitf 1. júní 1990
Sigurður Kristjánsson:
Samvinnan á villigötum
Sú umræða sem snýr að landsmönnum um samvinnumál er
oft harla einkennileg. Ef vel gengur hjá samvinnufyrirtækjum
þá eru þau gjaman bæði óalandi og óferjandi í munni sam-
keppnisaðila og pólitískra öfgamanna. Ef illa gengur ræða
samvinnumenn sjálfir um það að breyta skipulaginu og kenn-
ir margra grasa í þeim hugmyndum. Að sjálfsögðu verða
samvinnufýrirtækin að aðlagast breyttum tímum og nýjum
verkefnum, en ég vil leyfa mérað halda því fram að ýmis leið-
armerki séu sígild og með því að sniðganga þau sé boðið
upp á óhöpp og slys.
Mér er efst í huga eftirfarandi
leiðarmerki fyrir samvinnumenn:
1. Kaupfélögin í landinu eru
grunneining í samvinnustarfi og
Sambandið og ýmis dótturíyrirtæki
þess hafa byggt tilveru sína á sam-
starfi við kaupfélögin — ekki öf-
ugt.
2. Kaupfélögin eiga að ráða ferð-
inni í samvinnumálum — hvert á
sínu svæði.
3. Sambandið og dótturfyrirtæki
þess ættu að miða sem mest umsvif
sín við þarfir kaupfélaganna. í sam-
ræmi við það eiga kaupfélögin að
sitja fyrir um hvers konar umboðs-
starfsemi fyrir Sambandið og dótt-
urfyrirtæki.
Margt fleira má til nefha en til
þess að gera málið sem einfaldast
vil ég halda mig við aðalatriðin. Ég
tel nokkuð augljóst að vanda Sam-
bandsins og margra kaupfélaga
þurfi umfram allt að mæta með því
að bæta reksturinn. Ef öll ráð
bregðast þá leggja menn niður ein-
hveijar deildir fremur en kollsigla
fyrirtækin sjálf. Ég minni á það að
kostir felast i uppbyggingu bland-
aðra kaupfélaga og Sambandsins,
þeir kostir að rekstursáhættan dreif-
ist. í stuttan tíma getur rekstur í erf-
iðleikum búið í skjóli þess sem bet-
ur gengur. I dag halda ýmsir því
fram að besti kosturinn og allra
meina bót sé að snúa ffá samvinnu-
forminu og benda á það að löggjaf-
inn hafi haldið með hlutafélags-
formi í búningi hlutafélaga- og
samvinnulaga. Ef svo er, er líklega
best að endurskoða okkar annars
ágætu samvinnufélög — án tafar.
Mér þykir nefhilega kenningin um
mörg hlutafélög, sem sköpuð yrðu
úr sambandinu, dálítið varhugaverð
og þessi nýju félög ólíkleg til þess
að vera kaupfélögunum heppilegir
bandamenn fyrir ísl. samvinnu-
hreyfingu. Sambandið get ég hins
vegar hugsað mér í aðalatriðum
sem eitt hlutafélag og það sem að-
ferð við erfiðar aðstæður til þess að
ná nýju fjármagni til Sambandsins.
Ég held að víða sé skilningur á því
úti á landsbyggðinni að besta
tryggingin fyrir farsælli byggða-
þróun sá að standa vel saman um
sitt kaupfélag. Mér finnst vel við-
eigandi að þar sem vagga ísl. sam-
vinnuhreyfingar stóð, í S- Þingeyj-
arsýslu, hafi samvinnumenn sýnt
okkur i dag hvemig vel sé hægt að
snúa nær töpuðu tafli í vænlega
skák. Ég tel mig vita að þama hafi
menn þurft að taka sársaukafullar
ákvarðanir en menn tóku þær undir
merki samvinnunnar.
Samvinnumenn í dag þurfa einnig
að styrkja sem mest sinn rekstur út
á við, m.a. gegnum Sambandið.
Menn þurfa að ná góðri samstöðu
um farsælar leiðir.
Aftur kem ég að leiðarmerkjun-
um. Það má ætla að ekki hefði þurft
að minnast á svo eðlileg samvinnu-
boðorð ef ekki væri víða pottur
brotinn í þessum efhum. Hér hefur
orðið varhugaverð þróun síðustu
áratugi sem stjómir samvinnufyrir-
tækjanna hljóta að bera ábyrgð á,
ekki síður en ffamkvæmdastjórar
eða forstjórar þessara fyrirtækja.
Tillaga, sem samþykkt var á síðasta
aðalfundi Sambandsins um það að
tengja starfsemi fyrirtækja í sam-
vinnuhreyfingunni betur saman,
hefur trúlega rykfallið eða týnst í
Samvinnurhenn í dag
þurfa einnig að styrkja
sem mest sinn rekstur
út á við, m.a. gegnum
Sambandið. Menn
þurfa að ná góðri sam-
stöðu um farsælar leið-
ir.
möppum. Ég tel málum þannig
komið að erfitt verði að koma á
bærilegri verkaskiptingu að nýju
eftir langt tímabil skipulagsleysis.
Þreytumerki stærstu kaupfélaganna
yfir ýmsum vinnubrögðum deilda
Sambandsins og fyrirtækja þess
sem lýsa sér í minni viðskiptum
þama á milli era augljós. Hér er
vandasöm leið og ástæða til að fara
eftir vegvísum.
Mér þótti á árum áður einkennileg
hagfræði innan samvinnuhreyfmg-
ar þegar ýmis kaupfélög börðust í
bökkum og stefna Sambandsins var
að styrkja þau með ráðum og dáð,
raunar með umtalsverðri lánafyrir-
greiðslu, þá var umboðsstarfsemi á
vegum dótturfyrirtækja Sambands-
ins gjaman af þessum fyrirtækjum
tekin þannig að möguleikar til að
komast af voru í reynd minnkaðir.
Einhveijir gætu þó munað enn eftir
því hversu vel flest kaupfélög stóðu
að því að koma á legg fyrirtækjum
samvinnumanna eins og Sam-
vinnutryggingum, Olíufélaginu og
deildum SíS eins og skipadeild. Nú
á liðandi stund er það helst að heyra
að kaupfélögin séu nokkrum þess-
ara félaga frekast fjötur um fór í
þeirra vasklegu samkeppni á mark-
aðnum. Eitt nýjasta merki um þetta
er missir umboðs Samvinnutrygg-
inga frá kaupfélögunum með til-
komu Vátryggingafélags Islands
hf. Ég segi fyrir mig að ég ætlaðist
til þess af fulltrúaráði Samvinnu-
trygginga að samvinnufólk tryggði
kaupfélögimum sem flestum að
vera áffam í þessu samvinnustarfi,
bæði af sögulegri hefð og fjárhags-
legum hagsmunum og til þess að
bijóta ekki niður verkefhalega sam-
stöðu innan samvinnufyrirtækja.
Ef mönnum líst svo á að eitthvert
samvinnuafl skuli notað til þess að
valta yfir starfsemi kaupfélaga í
stað þess að leggja áherslu á sam-
starf og samstöðu, þá er hætt við
því að kaupfélögin þurfi viða að
fitja upp á nýjum sokk í samvinnu-
starfi og henda gömlum og slitnum.
Sem betur fer eigum við ennþá stór
og sterk samstarfsfýrirtæki en ég
þekki ekki hvemig sú ákvörðun
gerist innan samvinnuhreyfingar að
í staðinn fyrir þá samstöðu sem ég
tel eðlilega verðu máttarstólpi eins
og Olíufélagið hf. allt í einu að al-
menningshlutafélagi.
Það er líklegt að þrátt fyrir tap-
rekstur margra kaupfélaga og
gjaldþrot sumra þeirra sem hafa
lagt stórar byrðar á margnefnt Sam-
band hafi það sem betur fer ekki
titrað að marki vegna kaupfélag-
anna einna. Ég nefhi eitt hlutafélag,
Islandslax hf., sem dæmi um gælu-
verkefhi sem ráðist var í af hálfu
Sambandsins að nauðsynjalausu og
án þess að það þjónaði nokkrum til-
gangi fyrir kaupfélögin í landinu.
Nú er komið sem komið er — en
menn hafa takmarkaðan tíma til
þess að temja sér önnur vinnu-
brögð, til þess að samræma krafta
samvinnumanna fyrir þau verkefhi
samvinnufyrirtækja sem ekki síst
dreifbýlið þarf á að halda.
Þórarinn Þórarinson:
Hermann og Steingrímur
Talsvert hefur verið rætt um það
eftir sveitarstjómarkosningamar,
hvort meiru ráði um fylgi flokk-
anna málefni eða ffambjóðendur.
Mitt svar, sem byggt er á nokkurri
reynslu, er að ffambjóðendur, og þó
fyrst og fremst flokksforystan, hafi
mest að segja. Enginn flokkur er
sterkur nema hann njóti traustrar
forystu. Ef menn hafa ekki trú á
forystunni hafa málefhin ein oft lít-
ið að segja. Menn verða að geta
treyst því að flokkurinn standi við
orð sín. Það gera menn ekki nema
þeir geti treyst forystu og þó eink-
um forystumanni.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur byggt
fylgi sitt í Reykjavík á því, að hann
hefur jafnan getað bent á forystu-
mann eða borgarstjóra. í borgar-
stjórastöðunni hafa verið traustir
menn sem nutu álits; sennilega
hefði flokkurinn tapað í bæjar-
stjómarkosningunum 1934, efhann
hefði ekki boðið ffam Jón Þorláks-
son, þegar Knud Zimsen lét af
embætti. Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur notið þess í öllum bæjar- og
borgarstjómarkosningum síðan, að
hann hefur getað bent á borgar-
stjóraefni sitt meðan minnihlutinn
hefur ekki haft neitt borgarstjóra-
efni. Það, sem minnihlutaflokkam-
ir þurfa að gera fyrir kosningar, er
að koma sér saman um borgar-
stjóraefni, sem nyti tiltrúar, og
bjóða síðan ffam hver í sínu lagi.
Samstaða um einhvem málefnalista
og sameiginlegt ffamboð á þeim
gmndvelli myndi ekki vekja nauð-
synlega tiltrú meðan óvíst er um
þann mann, sem á að fylgja málefn-
unum eftir. Fyrir því er margfold
reynsla, að samfylking á þessum
grundvelli vekur ekki tiltrú.
Kosningasigrar byggjast fyrst og
ffemst á því að menn hafi tiltrú á
foringjum. A þeim gmndvelli hafa
bæði Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn unnið sina
stærstu sigra og einnig Alþýðu-
bandalagið meðan það var og hét.
Foringjamir þurfa líka að hafa
meira til að bera en að þeim sé
treyst til ömggrar forystu síns
flokks í því fjölflokkakerfi, sem er
hér að myndast. Foringjamir þurfa
einnig að hafa lagni og sveigju til
að geta sameinað mismunandi
flokka. Þeir þurfa að vera góðir
samningamenn. Þetta átti við um þá
Hermann Jónasson og Ólaf Thors.
Ég hefi átt samtöl við marga menn,
sem vom ráðherrar í stjóm með
Hermanni Jónassyni, og vom sam-
mála um, að honum hefði jafhan
tekist vel að samræma þar mismun-
andi skoðanir. Menn treystu orðum
hans og drengskap. Ólafur Thors
hafði einnig þá eiginleika að geta
fylkt mismunandi liði flokka. Þar
naut hann glaðværðar sinnar og
gáska.
Svo mikilvægir sem slíkir eigin-
Hermann Jónasson.
leikar vom áður fyrr, em þeir þó
enn mikilvægari með sívaxandi
flokkafjölda í þjóðfélaginu.
Hermann Jónasson dró upp glögga
mynd af því í áramótaræðu sinni
1940 hversu mikilvægt það er að
geta komið á og haldið saman
stjóm ólíkra flokka, en þjóðstjómin
hafði þá starfað um skeið og unnið
mikilvæg verk í byijun stríðsins.
Honum fómst svo orð:
„Hvcmig þetta tekst getum við
ekki spáð neinu um nú, — en við
getum þó í allri óvissunni glaðzt yf-
ir því, að í þeirri baráttu, sem þjóð-
Steingrímur Hermannsson
in nú heyir fyrir hlutleysi sinu, til-
vem sinni og frelsi, er hún sam-
hentari en áður. Það var okkur mik-
ið lán, sem enginn íslendingur
vefengir lengur, að andstöðuflokk-
amir hófu samstarf og höfðu í
nokkra mánuði, áður en stríðið
hófst, vanizt í samstarfi, sem tekur
sinn tíma, eftir harðar deilur. Það er
vissulega ekki hægt að ná settum
markmiðum á erfiðum tímum, ef
þau nást ekki með sameiginlegu
átaki. Um margt hefur í þessu sam-
starfi tekizt að ná samkomulagi,
sem áður var um deilt, — en sam-
starfið kostar oft mikla vinnu. —
Það kostar að sýna sanngimi og
víkja öfgum á bug. Það er vissulega
list út af fyrir sig að deila. En það er
fegri og vandameiri list að semja
kringum hið kringlótta borð. Og ég
held að við höfum gott af að temja
okkur þá list um skeið dálítið meira
en við höfum gert. Vonandi verður
það einmitt þessi list — samningar,
orðheldni og tillitssemi, sem sigrar
að leikslokum óffiðarins, hvemig
sem honum annars lýkur, án þess er
næsta erfitt að sjá og skilja, hvemig
hinn nýi tími þar sem lífinu sé lif-
andi, á að skapast og vara. Já, sam-
starf er okkur nauðsynlegt."
Steingrímur Hermannsson hefur í
ríkum mæli öðlast þá hæfileika
foður síns að geta leyst deilur og
sameinað menn með ólik sjónar-
mið. I fyrsta sinn í sögu Islands
starfa hér nú fjórir flokkar í ríkis-
stjóm og hafa náð miklum árangri á
erfiðum tímum. Stjómin hefur ver-
ið undir forystu Steingríms og not-
ið hinna óvenjulegu hæfileika hans
til að samhæfa ólík öfl.
Það er mikils vert fyrir þjóðina á
erfiðum tímum að eiga sterka
flokksforingja, sem njóta tiltrúar,
en þó umfram allt slíka foringja,
sem einnig em gæddir þeim hæfi-
leika að geta samfylkt ólíkum
flokkum og dregið úr deilum, sem
ella gætu leitt til nýrra Sturlunga-
tíma.