Tíminn - 04.07.1990, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 4. júlí 1990
VETTVANGURi
Sveinn Sigurjónsson:
Vegna „Grænna greina“
Góðir lesendur, ég ætla að hafa pistilinn stuttan, enda eru
langar blaðagreinar eitt af því sem mér leiðist Má þó vera að
það komi niður á framsetningunni, en það verður þá að bæta
úr því síðar.
Það hefur orðið mikil vakning á skömmum tíma meðal ein-
staklinga og félaga fýrír uppgræðslu og annarrí gróðurbót
landsins. Ber þar eðlilega hvað hæst skógrækt og þá sama
hvort miðað er við timburframleiðslu í framtíðinni, eða til þess
að skapa skjól og fegra umhverfið.
Værí auðvelt fýrír þéttbýlissveitarfélögin hér á Suðuríandi að
minnka verulega sín útgjöld vegna snjóruðnings, ef þau færu
að mynda skjólveggi úr tíjágróðrí í mestu skafrenningsáttinni
og vafamál hvort nokkur önnur Qárfesting bærí meirí arð.
Einn er þó sá hópur sem hvað
mest vinnur að almennri gróðurbót,
og nokkuð margir vel virkir í skóg-
ræktarfélögunum vítt um landið og
að auki stunda skógrækt á stnum
jörðum, eru hafðir sem blóraböggl-
ar umræðunnar og stéttinni kennd
öll sú gróðurfarslega hnignun sem
orðið hefur í aldanna rás. Ég léti
það vera ef það væri rétt, en því fer
víðs fjarri, eins og ég og margir aðr-
ir höfum bent á með fúllum rökum
á undanfomum árum.
En sú alhæfmgarsýki, sem starfs-
menn Skógræktar ríkisins hafa ver-
ið haldnir allt ffá ofanverðum dög-
um Hákonar Bjamasonar, virðist
lifa vel á meðal þeirra enn í dag.
Hefúr þessi langvarandi sjúkdómur
tafið fyrir þeirri vakningu sem nú
örlar á. Ég vona hins vegar að þessi
málsmeðferð verði ekki til enn
frekari tafa landgræðslustarfa, sem
em orðin knýjandi, en glataður tími
er stórt tjón í glötuðum gróðri.
Myndimar „Á grænni grein“, sem
sýndar hafa verið á vegum Land-
græðsluskógaátaksins, fá heldur
lága einkunn hjá mér. Em þær hroð-
virknislegar að mörgu leyti og að
auki fullar af rangfærslum. Eftir að
búið var að sýna fagrar nýmerkur
lerkis á Hallormsstað, sem vissu-
lega var gaman að sjá og gleður ör-
ugglega mörg mannanna hjörtu,
þurfti endilega að koma með fjar-
stæðulega upphrópun, „hvort menn
vildu heldur sjá landið á þann veg
eða hinn möguleikann eins og sett
var fram, örfoka land í Haukadals-
heiði". Þama er því miður ekkert
val, af þeirri einfoldu ástæðu að
fjármagn vantar til þess að rækta
hana upp.
Skógrækt ríkisins á Haukadal í
Biskupstungum, en ég veit hins
vegar ekki hvort Haukadalsheiði er
líka eign hennar. Það ætti þó ekki
að skipta neinu i því máli.
Rangfærslumar og sögufolsunin
risu þó hæst þegar myndin „Skóg-
urinn og eldfjallið" var sýnd í Rík-
issjónvarpinu 22/4 síðastliðinn. Þar
fór Böðvar Guðmundsson á kostum
um mela og víðáttur auðnanna í
rangfærslum orsaka og afleiðinga,
eins og málið var sett fram. Heklu-
gosið 1970 er á engan hátt dæmi-
gert fyrir þá eldstöð. Það er eitt af
þeim minnstu, en þó olli það um-
talsverðum skaða, sem hálfblindir
Skógræktarmenn verða ekki varir
við. Eldgosið hófst 5. maí, en gróð-
ur var ekkert farinn að lifria í upp-
sveitum Ámes- og Rangárvalla-
sýslna. Kom það upp á hagstæðasta
tíma, hvað gróðurfarið varðar, enda
urðu engar stórfenglegar skemmdir
fyrr en um haustið, er austan- og
norðaustanvindar fóm að þeyta til
vikurfallinu ffá því um vorið.
Það er rétt að benda mönnum á að
hafa með sér áttavita og athuga legu
skógarleifanna hér í nágrenninu
með skjóláhrif fjallanna í huga, hjá
Skriðufelli og Búrfelli, síðan er
vatnsföll liggja þvert fyrir norð-
austanáttinni. Ef þessar aðstæður
væm ekki til, þá væri allur skógur
löngu horfmn í uppblæstrinum sem
hér varð um og fýrir aldamótin. Það
má nefna Lambhaga, Miðtanga,
Merkihvol, Drátt, Hraunteig, Höfð-
ann, Undirlendishól, Heimaskóg og
Myrkvið sem em varðir frá Rangá
að hluta, enda em þar skógartorfur í
brattri hlíð á móti suðvestri. Innar
em nokkrar smærri torfur sem of
langt yrði að telja upp.
Það er alltaf ánægjulegt að sjá
fagran gróður, eins og sýnt var úr
Skriðufellsskógunum. Þar er vik-
urlagið aðeins 8 cm á þykkt og þvi
langt innan hættumarka í vöxnum
skógi, en fram með hlíðunum renn-
ur Sandáin og ver skóginn fyrir
austanáttinni. Ég man þó eftir því
að skógartorfumar, sem em austan
hennar, skemmdust töluvert og
skógartorfúr, sem vom mitt á milli
Fossár og Sandár niður við Þjórsá,
hurfú skömmu eftir gosið 1970, en
þær blöstu við frá svonefúdum
Miðtanga austan Þjórsár í Skarfa-
neslandi. Má telja það afleiðingu
vikurfallsins, því engar kindur hafa
sést f Þjórsárdal marga síðustu ára-
tugina.
Sýndur var skógurinn í Búrfells-
hálsi og sagt að þar hefði verið 20
cm nýfallið vikurlag, sem er rétt, en
sá skógur er eins vel vemdaður og
hægt er af landfræðilegum ástæð-
um. Búrfellið er bratt og hömmm
girt fyrir norðan og í aðal uppblást-
ursáttinni, en í austri, suðri og vestri
er Þjórsá. Þrátt fyrir allar þessar
hagstæðu aðstæður eyddist skógur-
inn efst og austast og færðust skóg-
armörkin í hlíðinni við Bjamalæk
vestar um 500 metra og nú, 20 ámm
síðar, vantar æði mikið að hann sé
kominn að fyrri skógarmörkum.
Þetta verður ekki rakið til annarra
orsaka en Heklu, því veðurfar er ná-
lægt meðaltali. Veðurfarið hefúr þó
leikið stórt hlutverk í gróðureyð-
ingunni á umliðnum öldum. Ég
ætla ekki að rekja það nánar, en
bendi á rit Páls Bergþórssonar veð-
urstofústjóra.
Á hrauninu vestan Búrfells, þar
sem hinir fomu Landskógar vom,
eyddust 1970 nýmerkur birkis um
haustið, þegar vikurinn svarf allan
börk af stofni trjánna, en ungplönt-
ur vom skomar í sundur. Þetta
svæði var á að giska 100 hektarar
og er innan Landgræðslugirðingar
og því varið fyrir fé. Það dugir samt
ekki til að opna augu þeirra sem
ekki vilja sjá. En til viðmiðunar í
sömu fjarlægð og Skriðufell í Þjórs-
árdal var nær 100 cm þykkt vikur-
lag í gosinu 1947. Það hefði ekki
valdið neinum skaða, samkvæmt
spumingu Gísla Gestssonar, en hún
var hvort megi draga þá ályktun að
skógur eða annar gróður hafi orðið
fyrir áfalli eldgosa í aldanna rás.
Niðurstaða þeirra tvímenninga var
tekin luktum augum: eldgos og
veðurfar hafa lítil sem engin áhrif.
30.4.

1 BÆKUR
Þrjú ný Lærdómsrit
Út em komin þijú ný Lærdómsrit
frá Bókmenntafélaginu. Fyrst má
nefúa Sögu tímans eflfr Stephen W.
Hawking. Þýðandi er Guðmundur
Amlaugsson, fyrrum rektor, og henni
fylgir inngangur eftir Láms Thorlaci-
us eðlisfræðing. Annað ritið er
Manngerðir eftir Þeófrastos. Þýð-
andi er Gottskálk Þór Jensson B.A. og
ritar hann jafúframt frmgang og skýr-
ingar. Loks er það Lof heimskunnar
eftir Erasmus frá Rotterdam í þýðingu
Þrastar Ásmundssonar og Arthúrs
Björgvins Bollasonar sem einnig ritar
inngang. Með útkomu þessara rita em
Lærdómsrit Bókmenntafélagsins orð-
in 26 að tölu, en útgáfa þeirra hófst ár-
ið 1970. Á síðasta ári varð sú breyting
á ritstjóm Lærdómsritanna að Þor-
stefrm Hilmarsson varð ritstjóri ásamt
Þorsteini Gylfasyni sem ritstýrt hefúr
bókaflokknum frá upphafi.
Saga tímans
Höfúndur Sögu tímans, Stephen
Hawking, hefúr á undanfomum árum
leitt rannsóknir í hefrnsfræði við Cam-
bridgeháskóla. Rannsóknir hans hafa
meðal annars beinst að upphafi al-
heims í miklahvelli og endalokum
stjama þegar þær hrynja undan eigin
þyngd í svokölluð svarthol. Hann hef-
ur lagt mikið af mörkum til skilnings á
þessum fyrirbæmm og sýnt ffarn á að
samkvæmt almennustu forsendum af-
stæðiskenningarinnar verði að gera
ráð fyrir að heimurinn hafi í upphafi
verið saman kominn í einum punkti
og að saga hans hefjist við miklahvell.
Við miklahvell og í svartholum verða
mælistærðir afstæðiskennfrigarinnar
óendanlegar og hún er ófær um að
lýsa því sem þar gerist. Hawking telur
það óviðunandi og í Sögu tímans leit-
ar hann kenningar sem gæti fellt sam-
an afstæðiskenninguna og skammta-
fræðina sem lýsir hegðun öreinda.
Hann útlistar skilmerkilega helstu at-
riði þessara tveggja höfúðkenninga í
eðlisfræði tuttugustu aldar og skýrir
hvers vegna þær em ósamrýmanlegar
nema gerðar séu ákveðnar breytingar
á þeim. Samþætt skammtaffæði
þyngdar, eins og hann nefúir það, hef-
ur enn ekki litið dagsins ljós, en þó em
ýmis einkenni hennar þekkt. í bókinni
útlistar hann þau og rekur hvaða
breytingar á heimsmyndinni hann tel-
ur að þau hafi í for með sér. Tilgátur
Hawkings fela í sér að tíminn eigi sér
takmörk og stærð alheimsins sé end-
anleg. Tímarúmið telur hann að
myndi samfellu sem er takmörkuð að
stærð svipað og yfirborð jarðar, sem
er endanlegt að flatarmáli en á sér þó
enga jaðra. Saga tímans er skrifúð fýr-
ir almenning fremur en sérffæðinga
og hefúr hvarvetna hlotið fádæma
góðar viðtökur. Vænta má að svo
verði einnig hér.
Manngerðir
Þeóffastos (um 372-287 f.Rr.) var
grískur heimspekingur sem stundaði
nám í Akademíu Platóns og var hand-
genginn Aristótelesi. Hann stofúaði
skóla, Gangaskólann, í Aþenu eftir
dauða Aristótelesar og hélt þar uppi
öflugu skólastarfi með um 2000 nem-
endum. Fátt eitt hefúr varðveist af rit-
um Þeóffastosar. Manngerðir er lýs-
ing á þijátíu mismunandi „sérkennum
í siðum marrna" sem ekki geta talist til
fýrirmyndar. í örstuttum greinum er
útlistað hvað einkennir ólíkindatólið,
smjaðrarann, blaðrarann, óþokkann,
dindilmennið, smásálina og svo ffam-
vegis. í hveijum kafla felst skilgrein-
ing á manngerðinni og útlistun á
hvemig hægt er að þekkja hana í dag-
legu lífi. Textinn er listilega saminn
— og fýndinn er hann, ekki síst fýrir
þá sök að hvergi örlar á áfellisdómi,
sama á hverju gengur. Lýsingar Þe-
óffastosar endurspegla mannlífið nú á
tímum ekkert síður en lífemi Aþenu-
búa fýrir 2300 árum og ekki er ólík-
legt að lesendur kannist við suma af
kauðum Þeóffastosar úr eigin um-
hverfi. Þessi bók Þeófrastosar varð-
veittist með ævintýralegum hætti
ffam á seinni aldir og naut slíkra vin-
sælda á 17. og 18. öld að upp spratt
bókmenntastefna í Englandi og
Frakklandi þar sem menn reyndu að
lýsa manngerðum í stíl Þeóffastosar. I
bókinni em breskar „lyndislestrar-
myndir", frá 19. öld af manngerðun-
um. Henni fýlgja í viðaukum ,ýEvi-
þáttur Þeóffastosar" eftir Díógenes
Laertíos og skólaþýðing úr Bessa-
staðaskóla á tíu manngerðum.
Lof
heimskunnar
Erasmus ffá Rotterdam (1469-1536)
var einn merkasti ffæðimaður á sinni
tíð. Hann lagði mikið af mörkum á
sviði biblíurannsókna, gaf meðal ann-
ars út griskan frumtexta Nýja testa-
mentisins og gerði af honum ná-
kvæmari latínuþýðingu en áður
þekktist. Erasmus gagnrýndi verald-
arvafstur Páfastóls og taldi kirkjuna
ekki sinna sínu rétta hlutverki. Hann
skrifaðist á við Lúter um ýmis frú-
ffæðileg efúi, en þegar hinn síðar-
nefúdi reis upp gegn páfa forðaðist
Erasmus lengi vel að taka afstöðu.
Svo fór um síðir að Erasmus varði
málstað kaþólsku kirkjunnar og af því
spratt ffæg ritdeila þeirra Lúters. Lof
hcimskunnar er skopádeila þar sem
heimskan kveður sér hljóðs og rekur
hvemig mennimir og jafúvel guðimir
megi þakka henni allt það sem ein-
hvers er virði. Hún rekur skilmerki-
Iega hvemig hún birtist á öllum svið-
um mannlífsins og útmálar hlutskipti
heimskingjanna sem hið vænsta hnoss
en líf vitringanna sem píslargöngu.
Eins og nærri má geta ríður heimskan
ekki við einteyming í bókinni en und-
ir býr þó mikilvægur boðskapur um
fegurra mannlíf og andlega spekt sem
Erasmus hefúr talið að samtímann
skorti. Þess má geta að árið 1988 kom
út Lærdómsritið Lof lyginnar eftir
Þorleif Halldórsson sem var samin í
upphafi 18. aldar undir áhrifúm ffá
bók Erasmusar. Lesendur gætu haft
gaman af að kynna sér þessar ádeilur
saman.
(Fréttatilkynning)
tmtm
VETTVANGUR
Stuðmenn leiðréttir
Eg verð að biðja Tímann fýrir fáein
orð til að leiðrétta Stuðmenn. Þeir
fengu fýrir nokkru að hafa blaða-
mannafund í húsakynnum templara
vegna þess að þeir sögðust vera að
gefa út bindindisáróður. Svo er haft
eftir þeim á þeim fúndi að þeir mæli
með neyslu áfengis vegna þess hve
mikill mannasættir það sé.
Þama fóru þeir heldur illilega út af
sporinu. Hvemig ætli þeir skilji orðið
saupsáttur?
Þetta gamla og góða orð geymir
reynslu íslenskra manna af áfengis-
neyslu og áhrifúm hennar á sam-
komulag. Saup er það sem sopið er.
En saupsáttur merkir að vera ósáttur.
Stuðmenn geta væntanlega lesið sér
til um það í orðabókum. Þar er sama
hvort þeir taka Blöndal eða Áma
Böðvarsson.
Stuðmenn ættu raunar að vita það
vegna þess sem þeir hafa sjálfir séð
að missætti fýlgir oft áfengi. Það
urðu ýmsir saupsáttir í samkomu
þeirra í Húnaveri í fýrra og til munu
vera læknisvottorð um það. Hér í
Reykjavik má það heita daglegur við-
burður sem drykkju fýlgir að menn
verða saupsáttir á heimahúsum svo
að kalla verður á lögreglu til að firra
voða og vandræðum og verða þó ým-
is voðaverk unnin.
Hér gildir einu hvort gáð er að sam-
kvæmislífi liðandi daga eða hugað að
þeirri lífsreynslu sem tungumálið
geymir. Samkomulagið spillist.
Menn verða saupsáttir.
Skyldi vera unnt að opna augu Stuð-
manna fyrir þessum staðreyndum?
Það sakar ekki að gera hógværa til-
raun.
Vegna fjarvem úr bænum hefúr orð-
ið dráttur á þessari leiðréttingu frá
mér en málið er enn á dagskrá.
Hinu tökum við ekki þegjandi þegar
opinberlega er sagt að áfengi, höfúð-
fjandi sátta og siðferðis, sé einstakur
mannasættir.
H.Kr.