Tíminn - 17.11.1990, Qupperneq 7

Laugardagur.'l 7. nóvember1990
Kmiriri' 7
indirritar eiðstaf á Þingvölium 17. júní 1944
manns Jónassonar og Eysteins Jóns-
sonar mátti sín mikils í því að koma
í veg fyrir að þessi hugmynd yrði
framkvæmd eða festi rætur meðal
þjóðarinnar.
Það sem við nú köllum Evrópu-
bandalag hét í upphafi Efnahags-
bandalag Evrópu og var komið til
sögu í kringum 1960. Sumarið 1961
hófust miklar umræður hér á landi
um afstöðu íslands til Efnahags-
bandalagsins í tilefni af inntöku-
beiðni Breta, en hún benti til að
bandalagið mundi smám saman ná
til flestra landa Vestur-Evrópu, þ.á
m. Norðurlanda. Þetta var í upphafi
stjómartíma Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks. í Sóknum og sigrum,
sögu Framsóknarflokksins eftir Þór-
arin Þórarinsson, segir svo:
„Það var.Jjóst af skrifum stjómar-
blaðanna sumarið 1961, að fyrstu
viðbrögð stjómarinnar vom þau, að
ísland ætti að sækja um aðild að
Efnahagsbandalaginu. í Morgun-
blaðinu 1. ágúst 1961 birtist forystu-
grein þar sem rætt var um Efnahags-
bandalagið og rakin nauðsyn þess að
íslendingar tækju upp við það sem
nánust tengsl. í greininni sagði m.a.:
„í þessu efni ber allt að sama bmnni:
Við mundum hafa geysimikinn hag
af þátttöku í sameiginlega markaðn-
um.“ í næstu blöðum Morgunblaðs-
ins er svo haldið áfram að ræða mál-
ið á þessa leið. 11. ágúst birtist önn-
ur forystugrein í blaðinu, þar sem
það var rakið enn frekar, hvaða hag
Islendingar myndu hafa af því að
tengjast Efnahagsbandalaginu og að
lokum komist þannig að orði: „Þess
vegna verðum við íslendingar að
vinda að því bráðan bug að sækja um
upptöku í sameiginlega markaðinn,
svo að við getum frá upphafi gætt
sérhagsmuna okkar." í Morgunblað-
inu 19. ágúst 1961 birtist svo enn ein
forystugrein ... þar sem sagði m.a.:
,Astæðan til þess að kunnáttumenn
telja að ekki megi lengi draga að
leggja inn inntökubeiðni er fyrst og
fremst sú að framtíðarskipan Efna-
hagsbandalagsins er nú í mótun.
Með því að sækja um inngöngu geta
íslendingar haft áhrif á það, hvemig
einstökum málum verður háttað, en
ef við leggjum ekki fram inntöku-
beiðni, erum við frá upphafi einangr-
aðir.“ Þarna er það enn ítrekað í aðal-
málgagni ríkisstjórnarinnar (Mbl.)
að Islendingar ættu þá þegar að
leggja fram inntökubeiðni um fulla
aðild að Efnahagsbandalaginu."
Síðan rekur Þórarinn nánar afstöðu
viðreisnarstjórnarinnar sumarið
1961 og hversu brátt sjálfstæðis-
mönnum og Alþýðuflokksmönnum
var að ísland sækti um aðild að
bandalaginu. Hann segir svo:
„Þá var hóað saman í skyndingu
fulltrúum nokkurra félagasamtaka
og þeim uppálagt að segja til um það
fyrir 16. ágúst 1961, hvort þeir væru
því samþykkir að sótt yrði um inn-
göngu í Efnahagsbandalagið. Málið
var túlkað þannig, að útilokað væri
að taka upp nokkrar viðræður við
bandalagið öðruvísi en að jafnframt
væri sótt um fúlla aðild. Frá því var
svo sagt með stóm letri í Morgun-
blaðinu 18. ágúst 1961, að samtök
meginatvinnuvega íslands styðji
inntökubeiðni Islands í Efnahags-
bandalagið."
Kosningamál 1963
Þórarinn Þórarinsson heldur áfram
frásögn sinni: „Framkvæmdastjóm
Framsóknarflokksins taldi þessi tíð-
indi svo alvarleg að á fundi hennar
28. ágúst 1961 kaus hún Eystein
Jónsson og Hermann Jónasson til
þess að fara á fund ríkisstjómarinnar
til að skýra henni frá að Framsóknar-
flokkurinn væri andvígur því að
stefnt væri með slíku ofurkappi að
því að ísland sækti um aðild að Efna-
hagsbandalaginu. Framsóknarflokk-
urinn hvatti eindregið til þess, að
málið yrði athugað miklu betur og
stefnt yrði að tolla- og viðskipta-
samningi, en ekki aðild. Þessi afstaða
framsóknarmanna varð til þess að
stjómin fór að hugsa sig betur um.
Jafnframt munu hafa borist fregnir
utan frá, að íslandi yrði ekki veitt full
aðild sökum þess hversu iðnþróun
þess væri skammt á veg komin. En
stjórnin var samt ekki af baki dottin.
Áhugi hennar beindist næst að auka-
aðildinni.“
Aukaaðildarstefnan var síðan hin
opinbera afstaða viðreisnarstjórnar-
innar og setti mikinn svip á pólitísk-
ar umræður allt árið 1962 og fram á
árið 1963, þar sem fram kom sterk
andstaða Framsóknarflokksins gegn
henni ekki síður en fullri aðild. Hitt
er annað að eftir að umsókn Breta
var lögð til hliðar í febrúar 1963
breyttist afstaða ríkisstjómarinnar
og lýsti viðskiptaráðherra stjórnar-
innar, Gylfi Þ. Gíslason, yfir því að
umsókn íslands væri ekki lengur til
umræðu. Það mál væri úr sögunni.
Forystumenn Framsóknarflokks-
ins töldu hins vegar að ríkisstjórnin
gæti ekki sloppið svo auðveldlega frá
gerðum sínum og hugmyndum um
að tengjast Efnahagsbandalaginu.
Framundan voru alþingiskosningar,
þær vom ákveðnar 9. júní 1963.
Framsóknarflokkurinn gerði and-
stöðu sína gegn aðild að bandalag-
inu að einu aðalmáli kosninganna
og átti með því stóran þátt í að vekja
athygli þjóðarinnar á hversu afdrifa-
ríkt það yrði fyrir sjálfstæði og
sjálfsákvörðunarvald íslendinga að
bindast slíkum samtökum sem
Efnahagsbandalagið væri. Tálsmenn
aðildarhugmyndarinnar í Sjálfstæð-
isflokki og Alþýðuflokki hreyfðu
þessum hugmyndum sínum ekki í
meira en tuttugu ár, enda fóm aðrir
tímar í hönd í samskiptum við Evr-
ópuríki en að það hvetti til náinna
pólitískra tengsla við þau. Tími
hinnar hörðu landhelgisbaráttu var
genginn í garð. Meðan á henni stóð
var þjóðin sameinuð um að berjast
fyrir fullum rétti sínum yfir fiski-
miðum og auðlindalögsögu, sem
menn vissu þá og ættu að vita enn í
dag að samrýmist ekki neins konar
aðild að ríkjabandalagi Evrópu,
heldur ekki því „evrópska efnahags-
svæði" sem nú er staðið í samning-
um um milli EFTA og EB, ef gengið
er skilyrðislaust að fyrirhuguðu
stjórnskipulagi þess.
Frelsið er vöm
smáþjóðar gegn
_________einangrun
Flokksþing Framsóknarflokksins
sem nú er haldið stendur því í sömu
sporum og árið 1963, þegar alþingis-
kosningar stóðu fyrir dyrum, að gera
„Evrópumálin" að kosningamáli í
kosningunum á vori komanda.
Raunar er enn meiri þörf á því nú en
nokkru sinni áður að halda uppi
harðri andstöðu gegn aðild að Evr-
ópubandalaginu, því að áróðurinn
fyrir því máli síðustu þrjú ár hefur
haft meiri áhrif á almenning en við
hefði mátt búast. Aðalforystumenn
Sjálfstæðisflokksins hvetja til þess að
íslendingar fari að undirbúa sig und-
ir inngöngu í bandalagið. Markaðs-
hyggjumenn í hagsmunasamtökum,
stjórnmálaflokkum og áhrifamiklum
valdastöðum beita aðstöðu sinni til
þess að sannfæra þjóðina um nauð-
syn þess að „endurmeta" viðtekinn
skilning á fullveldi þjóðarinnar og
sjálfstæðishugtakinu. Þjóðinni, ekki
síst unga fólkinu, er ógnað með því
að íslendingar „einangrist" sem fá-
tæktarþjóð ef þeir hafni aðild að Evr-
ópuríkinu. Áhrifamiklir fjölmiðlar
ýta undir þennan boðskap með ein-
hliða fréttum og fréttaskýringum.
Flokksþing Framsóknarflokksins
má að vísu ganga út frá því að þessi
áróður hafi síast inn í hug margra
landsmanna. Margt bendir til að svo
sé. Ekki síst þess vegna verður
flokksþingið og forystusveit Fram-
sóknarflokksins að herða andstöð-
una gegn þessum áróðri og vera þar í
fararbroddi. Þetta þarf að koma skýrt
fram í ályktun flokksþingsins og í
kosningabaráttunni, sem fram und-
an er. Þess er auk þess að vænta, að
þótt áróður fyrir nánum tengslum
við Evrópubandalagið hafi fengið
hljómgrunn í bili, er ólíklegt að
hann hafi fest rætur sem ekki sé
hægt að rífa upp. Undir niðri er and-
staðan gegn afsali pólitísks fullveld-
isréttar án efa vakandi hjá íslensku
þjóðinni. Það er horft til Framsókn-
arflokksins um að glæða þjóðrækn-
isandann, jafnt pólitískan sem
menningarlegan. Þá mun það koma
af sjálfu sér að allir skilja, að vörn
smáþjóðar gegn einangrun er að
vera frjáls að stjórnskipan og stjórn-
arfari. Þetta sannar ekki aðeins saga
íslensku þjóðarinnar, heldur saga
allra smáþjóða sem Iotið hafa út-
lendu alríkisvaldi.