Tíminn - 10.01.1991, Blaðsíða 6

6 Tíminn
FimmtudagurlO. janúar 1991
Timírm
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin i Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason
SkrHstofurLyngháls 9,110 Reykjavik. Sfml: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsfmar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð i lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Her gegn Eystrasaltsþjóðum
Þrátt fyrir ítrekaðar yfirlýsingar valdamanna
risavelda og annarra stórvelda, ráðherrafunda
hernaðarbandalaga og fjölþjóðasamtaka um ör-
yggi og frið í Evrópu um að eftirstríðsástandi og
kaldastríðsátökum sé endanlega lokið, bera
heimsfréttir síðustu daga þess lítil merki að frið-
urinn hafi tekið völdin til langframa á heims-
byggðinni.
Nýliðið ár hófst sem vonarár um friðsamlega
sambúð ríkja heimsins og á því byggt að risa-
veldin í austri og vestri, Bandaríkin og Sovétrík-
in, hefðu náð tímamótasamkomulagi um sam-
drátt herafla og vopnabúnaðar. Hitt skipti ekki
síður miklu, að Sovétmenn létu spilaborg aust-
urblakkarinnar og Varsjárbandalagsins hrynja
undan sínum eigin missmíðum, þannig að al-
þýðulýðveldin hurfu sem framleiðslu- og stjórn-
kerfi og í þeirra stað hafin uppbygging lýðræðis-
skipulags í viðkomandi löndum. Allt hefur þetta
gengið mjög hratt fyrir sig, þannig að austur-
blökk eftirstríðsáranna er ekki lengur til og get-
ur ekki risið að nýju. Hvað það snertir var vafa-
laust rétt að marglýsa hátíðlega yfir því að kalda
stríðinu væri lokið, því að það orð hafði sína
merkingu og lýsti ákveðnu heimsástandi.
Það var í samræmi við þá almennu skoðun að
meginhvatningin að öllum þessum breytingum
lægi í umbótastefnu þeirra valdhafa sem tóku
við stjórnartaumum í Sovétríkjunum vorið
1985, að Mikael Gorbatsjov, sem er persónu-
gervingur þessarar stefnu, ekki síst á Vestur-
löndum, var ekki einasta útnefndur „maður ára-
tugarins“ í bandarískum blöðum, heldur var
hann sæmdur sjálfum friðarverðlaunum Nób-
els. Hins vegar átti verðlaunahafinn ekki heim-
angengt þegar verðlaunaveisjan skyldi fara fram
í Osló í upphafi jólaföstu. Ástæðan fyrir þeim
forföllum var því miður sú að ástand mála í sov-
étsamveldinu leyfði ekki fjarvistir foringjans.
Þótt ekki verði bornar brigður á hæfileika
Mikaels Gorbatsjovs og áhrif hans á heims-
stjórnmál til þessa, hlýtur það eigi að síður að
vera áhyggjuefni þeirra, sem mikils hafa vænst
af honum og fylgismönnum hans í innanlands-
málum, að ósamkomulag og ókyrrð setur allan
svip á þróun mála í Sovétríkjunum. Að svo
miklu leyti sem umbótastefnan átti að verða til
þess að bæta framleiðslu og lífskjör, hefur það
brugðist og lyft til áhrifa lýðskrumurum og
efnahagskuklurum. Hins vegar hefur lýðræðis-
bylting Gorbatsjovs leyst úr læðingi eðlilegar
þjóðfrelsishreyfingar metnaðarfullra smáþjóða,
ekki síst Eystrasaltsþjóðanna, sem stunið hafa
undan kúgun og ófrelsi, en krefjast nú þess sjálf-
stæðis sem af þeim var tekið með ofbeldi. Það
yrði sorglegur endir lýðræðisumbótanna, ef per-
sónugervingur þeirra og friðarverðlaunahafi léti
þeim lokið með því að bæla sjálfstæðisvilja
Eystrasaltsþjóðanna niður með hervaldi.
iipipi
GARRI

Alþjóöasamtök um stangavetöi í
$jó og fersku vatní gefur út ár-
bók, $em borið hefur fyrir augu
Garra. Þar eru taldir upp fuiltrúar
hinrrn alþjóölegu samtaka sport-
veiðimanna um allan heim, frá
Singapore til Senegal og Íslandí
tíl Suöur- Ameríku. Fulltrúi ís-
Ragnarlngólfsson, framkvæmda-
stjóri í Rejrfkjavík, kunnur $port-
veiöimaöur og jafnvígur á $tanga-
veiöi í sjó og i fersku vatni. í ár-
hók aiþjóðasamtakanna er m.a.
getið ýmis$a Hsktegunda, bæði
torkennilegra og alþekktra. í ár-
hókinni fyrir 1990 er m.a. skýrt
frá þorSkinum, sem varia þarf aö
segja ísiendingum frá, enda
stendur hann undir nær 80% út-
fiutningstekna okkar eins og er,
en var áður enn þýðinganneiri út-
fiutningsafurð. Þorskurinn á $ór
víðar lendur t hafinu, en hann
beldur síg þó fyr$t og fremst á
norölægum hafsvæðum, eða frá
Grænlandi til Suöur-Karóhnu í
Bandarikjunum og frá Nova
Semlja til Biskajaflóa. Bein úr
þorski hafa fundist viö uppgröft á
fomminjum á strandsvæöum frá
miðsteinöld, svo lengi hefur hann
verið nýttur af mönnum.
Lönd til norðvesturs
Forvitnilegt er aö sjá f árhók-
inni, aö Baskar skuii hafa veitt
þorsk við Nýfundnaiand löngu
fyrir daga Kolumbusar. Þcir
veiddu þorsk við ísland líka, eink-
um á síðari tímum, og fræg er
vist þeirra á Austfjaröamiöum og
við suöurströndina á síðustu öld.
Um veru þeirra hér viö fsiand
hafa veriö skrifaðar hækur og ort-
ar vlsur og ljóö, eins og frægt er.
um einhverja bióöblöndun aö
ræöa, þegar kaldir og hraktir
strandmenn voru iagðir í rúm hjá
konum til að vita hvort ekfci
fisfcveiða Baska hefur eflaust ails
staðarveriö meö Jíku sniði, nema
hvað varia hefur Nýfundnaland
veriö byggt löngu fyrir daga Kól-
umbusar. En þorskurinn var þar
og erindiö var fyrst og fremst við
hann. En aúðvitað urðu til sögur
af þessum fjörru veiðum Bask-
anna. Þær henda iíka til þess að
nokkuð almennt hafi verið á vi-
torði um norðanverða Evrópu, að
iönd væru í norðvestri.
Kryddrútan vesttir
Þegar Kolumbus kom til sög-
unnar lá vitneskja Baskanna fyrhr
um iönd í norövestri. Þá voru
einnig tii sagnir um Vínlandsfund
Leifs hcppna, sem staðsettur hef-
ur verið jafnvei sunnar en Ný-
fundnaland. Þannig bjáipuðust
hafvillur og þorskar að við að
iönd C vestri, Aftur á mótt vissl
enginn á þessum tímum annað en
aö um væri aö ræöa norðlæg
lönd, og enn héldu menn, að leið-
in tíl kryddlanda Asíu væri ppin ef
Kolumbus htrti ekfci um aö stgla í
norövestur, þar sem hann aö Ufc-
índum vissi af þeim iöndum sem
Leifur og Basbrnir höfðu fund-
ið, Hann vildi opna nýja kiyddr-
útú handa Spánarkóngi. Aftur á
mótí er líklegt að honum hafi
vaxiö kjarkur tíl aö sigla, fyrst
hann vissi af iöndum á leiöinni,
þótt þau lægu norðar en kryddr-
útan. Menn óttuðust þá enn að
þeir kynnu að sigla út af jaröar-
plöiunni og falia I afgrunnlð,
færu þeir of iangt í ófcannaða átt,
Engu aö síður var vitneskjan um
hin norðlægu lönd ö! hughreyst-
ingar þeim $em lögöu af staö frá
Seviila til að kaupa krydd.
Fiskur landafunda
Engum þarf að segja hver lifs-
björg er aö þorskinum. En færri
munu hafa vitað hvaða þýöingu
hann hafði við að stækka heiminn
með tilsfyrk Baskanna. Vegna
mikilla veiða hefur þorski fækkað
mjog á síöustu áratugum, og bar-
ist er hart tii aö vemda hann og
hindra gjöreyöingu hans. Þar
viröast menn ekkt sammála um
aðferðir og þeir sem hagsmuna
hafa aö gæia finnst harkalegt, að
þeir skuli ekki mega ganga I
skrokk á þessum nytjafiski eins
og þeim sýnist. Það er auðvitaö á
ábyrgð stjómvalda á hverjum $taö
að vemda þorskinn. En honum
hefur hrakað mikið. í matmánuði
189S veiddist stærsti þorskur
sem sogur fara af undan strönd
Massachusetts í Bandaríkjunum.
Hann var 95,90 kg. að þyngd og
yfir sex fet á iengd. Meðaiþynd á
þorski I dag er talin vera 2-7 kfló,
þótt enn fáist fiskar, $em eru um
þijátfu kfló. Þannig er komið fyr-
ir þessum góöa fisld, sem hefur
um aldir veriö lífgjafi þjóöa og
þýðíngarmikill þáttur utanríkis-
viöskipta - að ekki sé minnst á
landafundi. Garri

WSMi VÍTT OG BREITT
OFRIDURIBOÐI
Til er saga um illan þurs sem var
þeirrar náttúru að þegar eitthvert
göfugmennið, sem ætlaði að betr-
umbæta heiminn og íýrirkoma þurs-
anum, hjó af honum höfúðið spruttu
tvö í staðinn. Þegar þeir hausar fuku
urðu þursahöfuðin fjögur og svo koll
afkolli.
Þessa dagana brýna riddarar frelsis
og markaðsbúskapar vopn sín og
ætla innan tíðar, eða svo sem viku, að
sníða ofan af Saddam Hussein, sem
Hvíta húsið heldur að sé Adolf Hitler
endurborinn. Að því loknu munu
milljarðamæringar Kúvæt setjast
aftur í hallir sínar og taka aftur til við
að rífa arðmiða af pappírum sem
gefnir eru út á Vesturlöndum og selja
dýra olíu til ríkra sem fátækra.
Svartagallsrausarar eru ekki alveg
vissir um að ævintýrið fari svona vel
og telja jafnvel að því fleiri hausar
sem fjúki af Saddam þessum þeim
mun fleiri þurfi að kljást við.
Vöm?
Óhug setur að mörgum Frónbúan-
um þegar fréttir eru famar að berast
af viðbúnaði í Leifsstöð og myndir
birtar af alvopnuðum íslenskum vík-
ingasveitarmönnum, sem eiga að
vera einhver vöm gegn hugsanleg-
um hryðjuverkamönnum.
Eftirlit er stóreflt og Arabar settir
undir smásjá, sagði í Tímanum í gær.
Arabar eru heill menningarheimur
og em þeir nú dreifðir víða um heim
og ef einhver heldur að það sé hægt
að halda þeim undir smásjá er óhætt
að fullyrða að það verður álíka erfitt
og að ætla sér að kveða Múhameðs-
trú niður.
Varast ber að ætla alla Araba og
Múslima vera hermdarverkamenn
og er þá ekki vandinn annar en að
greina hafrana frá sauðunum.
Sumir halda því fram að stríðið hefj-
ist þá fyrst er Hvíta húsið og Öryggis-
ráð Sameinuðu þjóðanna hafa lýst
yfir hemaðarsigri í Kúvæt og írak. Þá
muni hryðjuverkamönnum vaxa ás-
megin og munu þeir stríða víða um
heim og mun riddaramennskan lítt
stoða til að setja þeim leikreglur.
Þetta hljóta menn að hafa í huga
þegar tekin er afstaða til þeirrar
flækju sem málin em í við Persaflóa,
Miðausturlöndum eða í samskiptum
múslimaríkja innbyrðis eða út á við.
Amerísku hershöfðingjamir em
hvergi bangnir og eins og slíkra er
háttur fyrr og síðar ætla þeir að ljúka
enn einu stórstríðinu á nokkmm
dögum. Þeim koma afleiðingamar
ekki við, enda verða þeir komnir með
enn fleiri heiðursmerki á brjóstið að
sínu stríði loknu en þeir hafa nú og
loforð um þóknanlegar fjárveitingar
til að efla heri sína enn betur til að
fást við marghöfða þursa sem spretta
munu upp hér og hvar um heims-
byggðina.
Flókinn friður
Fyrir örfáum ámm var þáverandi
Bandaríkjaforseti svo lúsheppinn að
hafa sjálft „keisaraveldi hins illa“ að
kljást við. Með því aflaði hann sér
virðingar og vinsælda og hótaði
hann að ganga á milli bols og höfuðs
á illskunni með stjömustríði ef ekki
öðmm ráðum.
En það fór ekki betur en svo að keis-
aradæmið hmndi undan eigin yfir-
byggingu og þurfti enga utanaðkom-
andi aðstoð, hvað þá tilstyrk geim-
vopna, til að rústa sjálft sig.
Illi keisarinn varð allt í einu góði
keisarinn og vesturheimskingjar
hengdu á hann friðarverðlaun sín og
þykir sumum hann vera kominn þar
í verðugan félagsskap.
Nú er friðarhöfðinginn aftur farinn
að lumbra á þegnum sínum, þeim
sem krefjast einhvers sjálfræðis.
Hvernig á að snúast við því vita
hvorki Öryggisráðið né Hvíta húsið.
Því er tryggast að vera ekkert að káss-
ast upp á annarra manna jússur í
þeim heimshluta.
Eini valdamaðurinn sem hafði vit,
þor og framsýni til að sýna hvað
þarna var í vændum, Shevardnadse
utanríkisráðherra, sagði af sér í sama
mánuði og friðarkrossinn var hengd-
ur á keisarann.
Ráðherrann fyrrverandi sagði í af-
sagnarræðu sinni ...að einræði væri
að festa rætur á ný og enginn vissi
hvemig alræði það mundi verða,
hvers konar einræðisherra færi með
völdin né hvaða reglur mundu gilda í
því keisaradæmi.
Enn sfður er hægt að segja ti! um
hvað mun verða úr stríði Öryggis-
ráðsins og Hvíta hússins í Mið-Aust-
urlöndum og geta velviljaðir menn
ekki gert annað en biðja um frið, en
við svo einfaldri bón er aldrei hægt
að verða vegna þess hve ófriðarmálin
em flókin.
Og margir eru þeir sem aldrei þiggja
frið þegar ófriður er í boði.
OÓ