Tíminn - 16.03.1991, Side 3

Laugardagur 16. mars 1991
11
ingu á þessu, sem varla verður ve-
fengd: Baldvin átti á hættu að missa
styrk sinn og Garðsvist fyrir „usædelig
Opförsel" ef upp hefði komist um
lausaleiksbam hans. Tengdamóðirin
hefur því án efa hótað honum að klaga
hann fyrir háskólastjóminni, ef hann
gengi ekki að eiga stúlkuna. Háskóla-
og embættisframi Baldvins var í
hættu, en af bréfúm hans er ijóst hve
mjög hann hefur metið próf sitt og
embættishorfúr. Hann átti því ekki
annarra kosta völ en ganga að kröfum
„kerlingarinnar". Það fer heldur ekki
milli mála að hann hefur hatað þessa
konu. Hún er heimilismaður hans vor-
ið 1831, er þá dauðveik og Baldvin
verður að fresta prófi til þess að vaka
yfir henni. En hann er sýnilega feginn
að nú er hún feig: „Hún deyr vissulega
innan fárra daga... Kellingin dó þann
22. martii," bætir hann við neðanmáls
í bréfi til föður síns.
Á fomar slóðir
að nýju
Svo sem fyrr er sagt dó bam þeira
Baldvins og Jóhönnu Hansen 1. febrú-
ar 1829. Hjónaband þeirra er þá aðeins
„pro forma“, þau búa ekki saman,
Baldvin býr áfram á Garði. Ef hann
hefði viljað hefði hann getað sótt um
skilnað. En það gerði hann ekki. Hins
vegar getur Tómas Sæmundsson þess
í bréfi því, sem fyrr var vitnað í, að
Baldvin hafi í apríl 1829 verið „farinn
að vitja á fomar slóðir". Svo virðist
sem honum hafi ekki staðið á sama
um þessa dönsku stúlku, sem hann
hafði verið kúgaður til að ganga að
eiga. Nú vill svo til að af báðum ástkon-
um Baldvins Einarssonar getum við
aðeins gert okkur nokkra grein fyrir
Johanne Hansen. Um Kristrúnu Jóns-
dóttur vitum við það eitt að hún var
„falleg" (vitnisburður Tómasar Sæ-
mundssonar) og vel hagmælt, svo sem
vísur hennar benda til. En Johanne
Hansen hefúr Baldvin Einarsson lýst
sjálfur í iðrunarbréfi til æskuunnustu
sinnar á Grenjaðarstað.
Af tiltækum heimildum er ekkert sem
bendir til þess að Kristrún hafi vitað
um kvonfang Baldvins, fyrr en árið
1831. Við vitum heldur ekkert um
samband þeirra frá því Baldvin skrifaði
henni staddur að Upsum 18. ágúst
1828, þangað til hann skrifar henni
langt bréf, ódagsett, einhvem tíma árs
1831, en með vissu eftir marslok,
sennilega síðsumars. Hér vitnar Bald-
vin í fyrra bréf til Kristrúnar, sem er
glatað, því að hann kemst svo að orði:
,Af konunni hefi eg sagt þér áður.“ En
hann virðist ekki hafa sagt henni í því
bréfi frá hjónabandi sínu, því að nú
segir hann: „Nú skal eg herma þér
nokkuð frá ástandi mínu og forlögum
síðan seinast og eg skal þá byrja þar
sem verst er, og það er þar að eg er nú
giptur, þetta er ófarsælt orð, hjartkæra
sálin mín, en nú verður það svo að
vera.“ í upphafi bréfsins þakkar hann
Kristrúnu fyrir mörg bréf sem hann
hafi fengið frá henni með póstskipinu,
en í sömu andránni gerir hann ráð fyr-
ir að hún viti þegar um giftingu hans.
Henni hefur orðið svo mikið um þessi
tíðindi, sem hún hefur sýnilega fengið
frá öðrum, að hún hefur lagst í rúmið:
,Á meðal alls ills sem að mér amar er
það verst að vita að heilsa þín sé á svo
veikum fæti, því það er mín skuld og er
bágt og þungt að hafa það á samvisku
sinni,“ segir hann í bréfi sínu. Honum
er sýnilega órótt vegna Kristrúnar, en
hann virðist hafa tregðast við að segja
henni sjálfúr frá giftingu sinni fyrr en í
síðustu lög.
Johanne Hansen
Það má telja víst að þegar Garðvist
Baldvins lauk í endaðan desember
1830 hafi hann farið að búa með konu
sinni Johanne, sem hann hafði verið
leynilega kvæntur í rúm tvö ár. Hún
var nú ófrísk aftur og komin langt á
leið þegar þau Baldvin tóku saman.
Hún ól sveinbam þann 30. mars 1831
og var það skírt Einar Bessi. Þegar
Baldvin skrifar Kristrúnu þetta sama
ár segir hann að drengurinn sé stór og
sterkur „en heldur lítið útlit hans í
móðurkyn". Baldvin dregur upp mynd
af „móðurkyni“ bams síns í þessu
bréfi, sem er hvort tveggja í senn: iðr-
unarbréf og huggunarbréf. Og menn
verða að minnast þess að lýsingin á
konu hans er einn þáttur í huggun-
inni. Baldvin veit að æskuunnustu
hans leikur forvitni á að vita nokkur
skil á þeirri konu sem hefúr hremmt
ástmann hennar. Hann verður að gæta
fyllstu varúðar í þessari lýsingu, sleppa
öllu sem gæti vakið kvenlega afbrýði
þeirrar, sem svikin var í tryggðum,
dýpka þá drætti myndarinnar, sem
gera muninn mestan á eiginkonu og
fomri unnustu. Og allt skal þetta gert
án þess að verða sekur um hlutdrægni.
Baldvin veit að hin sorgbitna prests-
dóttir spyr í hljóði: „Er hún falleg? Já,
Johanne Hansen er falleg stúlka, en
maður hennar orðar þetta svo: hún
er mest líkamleg en minnst andleg."
Sleipasti sendiherra hefði ekki getað
svarað áleitinni spumingu betur. En
hún er nokkuð óstillt í geði og steytir
sig oft á smáatvikum. Þá kemur bónd-
inn upp í Baldvini og hann gefúr konu
sinni góðan vitnisburð um það er varð-
ar umsýslu búsins: „Hún er góð hús-
freyja í húsi sínu, sparsöm og þrifin og
reglubundin og heldur vandlát og sjálf
er hún flink í öllu og bæði fljót og vel-
virk í öllu sem til hússins heyrir." Hér
talar sá maður sem skrifað hafði snjall-
ast í Ármann á Alþingi um þær dyggð-
ir er búkonu mega prýða. Ekki er Jo-
hanne Hansen heldur heimtufrek,
nema stundum þegar detta í hana ein-
hverjir ósjálfráðir duttlungar, en hætt-
ir því strax, þegar þessjr. duttlungar
hætta, segir Baldvin einlægnislega.
Hún elskar hann mikið og er voðalega
afbrýðisöm, svo að Baldvin má ekki
tala orð við aðrar stúlkur „og kemur af
því margoft grátur og óþægð, er það þó
sannast sagna að eg fer ekki til ann-
arra." Johanne er oftast góð í viðbúð,
en „aldrei kemur andinn í ljós eins og
eg sagði áðan og sakna eg þess mest og
stillingarinnar".
Baldvin veit að æskuunnusta hans
spyr einnig þessarar spumingar: Elsk-
ar hann hana? Og hann svarar dálítið
út í hött og getur þó ekki losað sig við
sakleysislega einlægni sveitapiltsins:
„Eg á mína síðu er góður við hana, en
lítið er eg fyrir dálæti og dekri og helst
Tómas Sæmundsson, sem „allt
vissi“ og fylgdist náiö með ásta-
málum Baldvins.
vil eg vera útaf fyrir mig, þó verð eg að
dekra nokkuð fyrir henni stundum, því
annars verður hún ill við mig.“
Lýsing Baldvins á konu sinni er gerð
með mikilli varfæmi, svo sem tilefnið
krafði, en á bak við hið diplomatiska
orðaval leynist geðfelld, dönsk stúlka,
alls ekki ósamboðin Baldvini, þótt
hana hafi kannske skort nokkuð af
þeim „anda“, sem manni hennar verð-
ur svo tíðrætt um. Og skylt er að geta
þess að undir lokin virðist Baldvin Ein-
arsson hafa notið hljóðlátrar hamingju
í samvistum við þá konu, sem hann
hafði nauðugur gengið að eiga.
„Baldvin minn
hjá þér“
f iðrunarkafla þessa langa bréfs veltir
Baldvin því fyrir sér hvað valdið hafi
því að ástir þeirra Kristrúnar hafi farið
svo illa. Var það honum einum að
kenna eða var það „forsjónarinnar
stýrandi hönd, sem hefúr gert það? Eg
leita og eg finn að eg fór nauðugur inn
í ólukkuna, já, mér var ekið sofandi inn
í hana, en þegar eg vaknaði þá var eg
kominn svo langt að hvörgi var út-
ganga nema að missa æmna... eg var
svo rígbundinn að eg gat hvörgi kom-
ist nema útí eld.“ Þessi orð lýsa vel
beiskju Baldvins út af atburðum
haustsins 1828, þegar nauðungargift-
ing ein gat bjargað frama hans og
framtíð. Og nú blandaðist þessari
gömlu beiskju nýtt samviskubit: ótt-
inn um heilsu Kristrúnar, af bréfum
hennar sér hann hve þungum harmi
hún er lostin. Hann grátbænir hana í
nafni ástar hennar að taka á öllu sínu
sálarþreki og ná aftur gleði sinni og
hreysti. Áður fyrri, í stopulum samvist-
um, hafði Baldvin huggað unnustu
sína með eilífðinni. Nú var það óaftur-
kallanlega komið fram sem hann hafði
oftar en ekki gælt við í hugskoti sínu:
sambúð hans og Kristrúnar var að
fullu slitið. Aldrei átti það betur við en
nú að fella hið gamla eilífðarstef inn í
hljómkviðuna, þegar lokatónar henn-
ar voru að deyja út: „Einhvömtíma
kemur sú tíð að við megum talast við
og umarma hvort annaö og aldrei
skilja aftur og það verður í það
minnsta hinumegin grafar, þángaðtil
eru eigi nema svo sem 30 ár, löng eða
stutt eptir því sem menn taka þau og
kannské það verði miklu skemmra."
Svo virðist sem Kristrún hafi aldrei
svarað þessu bréfi. Kannske hefúr
henni fundist fáfengilegt að skrifast á
við gamlan unnusta og giftan annarri,
það mundi bara ýfa upp þau sár sem
tíminn mundi græða, ef þau fengi að
vera í friði. En Baidvin vill fyrir hvem
mun taka upp þráðinn, það er eins og
hann fái ekki slitið sig við þessa æsku-
ást, sem hann þó getur ekki fundið
neina tilveru nema í eilífðinni. Haustið
1832, nokkrum mánuðum fyrir dauða
sinn, skrifar hann Kristrúnu seinasta
bréfið. Það er komin yfir hann meiri ró
og jafnvægi en áður, konan er orðin
geðbetri, segir hann, og á von á bami
um nýárið, hann er önnum kafinn við
ritstörf og hefur mörg verkefhi á
prjónunum. Hér talar ráðsettur eigin-
maður, sem hefúr fúndið farveg sinn í
rúnmhelgri önn lífsins og í þetta skipti
lætur hann eilífðina lönd og leið. Hann
vonast eftir bréfi frá henni með seinni
skipunum, „nema svo sé þú ætlir nú að
hætta, eg get ekkert sagt til elskaða
Chr. mín, nema það eitt að þú hljótir
því að ráða, því að það er undir þér
einni komið, þar sem eg er afbrota-
maðurinn, hvað guð fyrirgefi mér og
þú hefur gert það.“ Baldvin ætlar að
sætta sig við þessi býti, eftir sviptibylji
tilfinningalífsins næstliðin ár tekur
hann því sem að höndum ber með
ástríðulausu jafnaðargeði.
En heima á Grenjaðarstað situr Krist-
rún Jónsdóttir ein systra í föðurgarði
með tár sín og minningar og þessi bréf
Baidvins, þar sem svo oft var minnst á
kvalir skilnaðarins og endurfúndi í ei-
Iífðinni. Þrjátíu ár hafði hann sagt í
huggunarbréfinu, þá gætu þau fagnað
heimkomunni. Já, það var satt, sem
Baldvin sagði: hún hafði fyrirgefið
honum tryggðrofin. Hún vottaði það í
litlu Ijóði sem hún hefúr kannske ort
um sumarið sem hún fékk tíðindi um
giftingu hans og lagðist í rúmið af
sorg:
Hugur þirm er horfírm mér með
öllu,
harm ei veistu hverri gefa skalt,
en hvort eg geng um grjót eða
grcena völlu,
gefeg hjarta vini mírvum allt.
Árið 1840 giftist Kristrún á Grenjað-
arstað séra Hallgrími Jónssyni á Hólm-
um í Reyðarfirði og varð margra bama
móðir. Sagt er að einu sinni hafi þeim
hjónum sinnast. Þá kvað Kristrún:
Dimmt er úti, dauft er irmi,
drottirm hjálpi mér.
Blítt er uppi, bjart þar inni,
Baldvin minn, hjáþér.
í þessari vísu prestsfrúarinnar á
Hólmum má sá sem leggur við hlustir
enn heyra óm af gömlu, löngu liðnu
stefi.
(Frásögn Sverrís Kristjánssonar)
IPI

ISUZU 4X4 PALLBÍLARNIR
/ /
Staðgreiðsluverð með ryðvörn og skráningu:
SPORTS CAB bensín kr. 1.328.000,- m/vsk. CREW CAB bensín kr. 1.401.000,- m/vsk.
SPORTS CAB diesel kr. 1.431.000,- m/vsk. CREW CAB diesel kr. 1.481.000,- m/vsk.
ISUZU pallbílarnir hafa vakið sérstaka athygli fyrir fallega og nýtískulega hönnun. Þeir eru
sterkir og kraftmiklir, en samt mjúkir og þægilegir í akstri.
Berðu ISUZU pallbílana saman við bestu og vinsælustu jeppana á markaðnum í dag. Þeir
þola fyllilega þann samanburð, enda eru ISUZU RODEO jepparnir, sem nú fara sigurför um
Bandaríkin, smíðaðir á sömu forsendum.
Berðu líka verð, stærð og gæði pallbílanna saman við það sem aðrir bjóða. Komdu svo til
okkar og aktu bflunum til reynslu. Þú munt sannfærast um að þeir eru fremstir í sínum flokki!
ÞRIGGJA ÁRA ÁBYRGÐ!
ÁRLEG ÓKEYPIS SKOÐUN Á VEGUM FRAMLEIÐANDA
TiZlésOtðfý
HÖFÐABAKKA 9 112 REYKJAVÍK SÍMI 91 -670000 og 674300