Tíminn - 18.05.1991, Qupperneq 7

Laugardagur 18. maí 1991
Tíminn 7
Frá Akureyri
ríkisstjórnar og Alþingis. Núver-
andi ríkisstjórn getur því ekki
setið hjá við þá kjaramálaum-
ræðu sem þegar er hafin af full-
um krafti. Hún verður fyrr eða
síðar neydd til þess að láta þar
að sér kveða að því marki sem
eðlilegt er af hennar hálfu og
nauðsynlegt í reynd að ríkis-
valdið komi þar nærri.
Samvinnufyrirtækin
Á undanförnum vikum hafa
fréttir frá aðalfundum stærri og
smærri fyrirtækja borið hátt í
fjölmiðlum landsins. Er ekki of-
sagt að upplýsingar um afkomu
þessara fyrirtækja séu á einn
veg, að hún sé góð og hafi stór-
um batnað miðað við fyrri ár,
ekki síst árið 1987 og 1988.
Hér skai sérstaklega leidd at-
hygli að afkomu kaupfélaganna
vegna þess að hagur þeirra og
annarra fyrirtækja samvinnu-
hreyfingarinnar var mjög umtal-
aður fyrir 2-3 árum og ekki laust
við að óheillaspár væru látnar
falla um framtíð samvinnufyrir-
tækjanna í landinu og jafnframt
látið að því liggja að ástæður erf-
iðleika samvinnufyrirtækja yrðu
ekki einungis raktar til hins al-
menna ástands og efnahagsum-
hverfis, heldur lægi meinsemdin
í eðli samvinnufélaganna sjálfra.
Ekki er ástæða til að fara mikið
út í slíkar hugmyndir, en í höf-
uðatriðum hafa þær ekki reynst
eiga við rök að styðjast að öðru
leyti en því að samvinnuhreyf-
ingin verður að laga sig að
breyttum tímum og grípa til úr-
ræða í starfsemi sinni sem laga-
legar, fjárhagslegar og efnahags-
legar aðstæður krefjast hverju
sinni.
Þótt samvinnuhreyfingin hafi
gengið í gegnum mikið um-
brotaskeið undanfarin ár, ekki
síst sjálft Samband íslenskra
samvinnufélaga með sína víð-
tæku starfsemi, hefur þegar orð-
ið breyting á afkomu samvinnu-
fyrirtækjanna og má rekja til
margvíslegra orsaka. Enginn ef-
ast um að þar má sín mikils
batnandi efnahagsumhverfi eins
og forshóri Sambandsins, Guð-
jón B. Olafsson, orðaði það eitt
sinn og var vel að orði komist.
En hagræðing og skipulags-
breytingar koma þar auðvitað
við sögu.
Kaupfélögin sem eru burðarás-
ar atvinnulífs og framleiðslu
víða um land, áttu við mikla fjár-
hagserfiðleika að stríða í efna-
hagskreppu síðustu ára, en aðal-
fundir þeirra að undanförnu
sýna að þau eru almennt að rétta
við. Afkomubati kaupfélaganna á
sér ýmsar ástæður og hafa
stjórnir kaupfélaga og kaupfé-
lagsstjórar gert grein fyrir þeim í
aðalfundarskýrslum.
Batnandi rekstur
___________KEA_______________
í skýrslu stjórnarformanns
Kaupfélags Eyfirðinga, Jóhann-
esar Sigvaldasonar, og kaupfé-
lagsstjórans, Magnúsar Gauta
Gautasonar, eru raktar helstu
ástæður bætts rekstrar KEA eins
og hann birtist í ársreikningi
fyrir árið 1990. Rekstur þess árs
skilaði 262ja milljón króna
hagnaði gagnstætt því að tap
varð á rekstri félagsins 1989 að
fjárhæð 177 milljónir og rúmar
200 milljónir 1988.
Stjórnendur Kaupfélags Eyfirð-
inga rekja þennan mikla bata að
nokkru til ytri skilyrða, en einn-
ig þess að gripið var til margvís-
legra aðgerða innan félagsins og
fyrirtækja þess til hagræðingar í
rekstri. Þau ytri skilyrði sem
þarna er átt við eru m.a. minnk-
andi verðbólga, stöðugt gengi,
lægri nafnvextir og hófsamir
kjarasamningar. Þessi atriði
höfðu ekki síst áhrif til lækkunar
á fjármagnskostnaði, sem að
sjálfsögðu létti stórlega þann
bagga sem fjármagnskostnaður-
inn var á árum hallarekstrar
ásamt miklum gengistöpum,
sem einkenndu afkomuna þau
ár.
Vafalaust eru það sömu ástæð-
ur og hér hafa verið raktar sem
legið hafa til grundvallar batn-
andi afkomu annarra kaupfé-
laga. Án efa væri einnig hægt að
heimfæra þær upp á öll önnur
atvinnufyrirtæki í landinu, sem
bætt hafa rekstur sinn að undan-
förnu, snúið hallarekstri í góða
afkomu. En af þessu sést einnig
að þessi batnandi afkoma í at-
vinnurekstri á meginorsök sína í
þrennu: Stöðugleika, góðum
markaðsskilyrðum og rekstrar-
hagræðingu. Af þessu þrennu
geta ráðamenn atvinnulífs og
vinnumarkaðar ráðið mestu um
stöðu og þróun tvenns, þ.e. stöð-
ugleika og skynsamlegs rekstrar.
Markaðsskilyrðin hefur atvinnu-
lífið e.t.v. ekki í hendi sér, en
jafnvel á því sviði er ábyrgðin
eigi að síður að mestu á herðum
þeirra sem stjórna atvinnulífinu.
Það er þeirra mál að þekkja þá
markaði sem framleitt er fyrir og
fylgjast með markaðsþróun yfir-
leitt.
Ný þjóðarsátt nauðsyn
Efnahagsþróun síðustu tveggja
ára, eftir að endurreisnarstarf
fráfarandi ríkisstjórnar tók að
bera ávöxt, hefur lagt grundvöll
að betur reknu atvinnulífi í land-
inu en áður hefur verið. Þessi
grundvöllur hefur verið styrktur
með þeim stöðugleika sem skap-
ast hefur fyrir þjóðarsáttina,
samkomulag hagsmunaafla og
stéttasamtaka um jafnvægi í
þjóðarbúskapnum. Að þessu
samkomulagi standa öll áhrifaöfl
þjóðfélagsins, markaðsöflin og
ríkisvaldið, atvinnurekendur og
launamenn, Alþingi og ríkis-
stjórn, þjóðin sem heild.
Þessi samvinna ráðandi þjóðfé-
lagsafla er ekki neins konar út-
þurrkun eða afnám frjálsrar
hagsmunabaráttu og þaðan af
síður yfirlýsing um að engin
kjaramismunun eigi sér stað og
búið sé að finna upp eitthvert
óumbreytanlegt jafnvægi milli
hagsmunahópanna í landinu.
Hins vegar byggist þessi sam-
vinna á að ítarleg samráð og um-
ræður eigi sér stað um heildar-
hagsmuni, sem óhjákvæmilegt
er að taka tillit til þegar tekju-
skipting í þjóðfélaginu er ákveð-
in.
Þetta sjónarmið var ríkjandi við
gerð kjarasamninga í febrúar
1990. Þann hug sem þar lá að
baki þarf að glæða, halda honum
sem lengst vakandi.
Galdur
efnahagsstjómar
Þjóðarsáttartíminn er senn á
enda eins og samningar hljóða
um. Tímabært er að fara að
vinna að nýrri þjóðarsátt sem
tryggi jafngóðan árangur næstu
misseri eins og sú sem staðið
hefur að undanförnu. Sem áður
eru það aðilar vinnumarkaðarins
sem ráða úrslitum í þessu efni,
en hlutur ríkisvaldsins má sín
eigi að síður mikils, ekki á þann
hátt sem stundum er sagt að rík-
isvaldið eitt geti tryggt stöðug-
leika, heldur hitt að ríkisvaldið
sé samstiga aðilum vinnumark-
aðarins um að stöðugleika sé
haldið. Það er ekki stjórnvaldsat-
höfn að ákveða efnahagslegan
stöðugleika. Efnahagslegur
stöðugleiki skapast því aðeins að
þjóðarsátt ríki um að svo skuli
vera. Það er galdur efnahags-
stjórnar.