Tíminn - 01.06.1991, Blaðsíða 6

14
HELGIN
Laugardagur 1. júní 1991
Dýrlingarnir Ágústínus, Gregor Jerome og Ambrósíus. Karldýrlingar eru helmingi fleiri en kvendýr-
lingar.
Hvernig kemst
fólk í „heilagra
manna tölu“?
Jóhannes Páll II. hefur framleitt fleiri dýrlinga
en nokkur af fyrirrennurum hans á öldinni
Sá siður kaþólsku kirkjunnar
að hefja menn í dýrlingatölu
hefur oft verið gagnrýndur sem
afskræming á hinum hreina
kristindómi. En átrúnaður á
dýrlinga kom snemma til sögu
í kristninni og í mörgum öðr-
um trúarbrögðum er helgum
manneskjum einnig sýnd lotn-
ing. Þar sem heisti vitnisburð-
urinn um helgi dýrlegra manna
og kvenna eru þau kraftaverk
sem fólk telur sig hafa orðið
vitni að fyrir þeirra tilstilli, er
brýnt að rannsakað sé og skil-
greint það sem kalla má „heil-
agt“ í manneðlinu.
í nýrri bók eftir Kenneth L. Wood-
ward, sem hann nefnir „Framleiðsla
á dýrlingum" leiðir höfundur les-
andann að tjaldabaki og sýnir hon-
um hvemig örfáar persónur em
valdar úr hópi þúsunda sem bent er á
til að hefjast í dýrlingatölu. í bókinni
er spurt fjölda athyglisverðra spum-
inga og álítur Woodward að þeir sem
í alvöru velta því fyrir sé hvað verð-
mætast sé og göfugast í manneðlinu
hljóti að velta þessu fyrirbæri fyrir
sér - dýrlingnum.
Því fer fjarri að kaþólikkum sé að
daprast áhuginn á þessum efnum,
því Jóhannes Páll páfi II. hefur gert
umbætur á hinum gömlu vinnuregl-
um við val á dýrlingum og hafíð fleiri
einstaklinga í dýrlingatölu en allir
fyrirrennarar hans á þessari öld. En
þó má ekki gera of mikið úr hlut páf-
ans hér, því menn verða ekki dýr-
lingar nema til komi einróma um-
leitan og vilji safnaða og kirkjunnar
manna. Vilji til dæmis einhver bisk-
up ekki styðja umsókn um að per-
sóna úr biskupsdæmi hans sé tekin í
tölu heilgara manna er málið fallið
um sjálft sig.
Útnefning dýrlinga hefur annars á
sér svip innantóms vafsturs og fyrir-
gangs háklerka, því reglurnar eru í
sjálfu sér ljósar og skilyrðin sem
uppfylla þarf skýr. Það er gamalt í
kaþólsku kirkjunni að líta heldur
niður á konur og því eru karldýrling-
ar tvisvar sinnum fleiri en kvendýr-
lingar. Kirkjan gerir kynhvötinni
ekki hátt undir höfði og hefur því
nær engin manneskja er búið hefur í
hjónabandi orðið að dýrlingi. Þessi
hlálegi skilningur kom mjög vel í
ljós árið 1987 er páfinn lýsti eftirfar-
andi persónur komnar í tölu „hinna
blessuðu": Karl er alla ævina hafði
verið piparsveinn, ungan mann er
lést áður en hann náði að kvænast,
tvær konur er voru fórnarlömb
nauðgunar og mann er yfirgefið
hafði konu og börn vegna trúarlegr-
ar köllunar.
Merkilegt nokk þá hafa fáir páfar og
kardinálar verið gerðir að dýrlingum
frá því er Vatikaniö tók að sér stjóm-
ina á útnefningu dýrlinga. Nú er þó
verið að rannsaka þá Píus XII. og Jó-
hannes XXIII. í þessu tilliti. En valið
er örðugt því ekki væri vinsælt að
gera annan þeirra að helgum manni
en hinn ekki. Þá hafa athuganir á lífi
Jóhannesar leitt sitthvað í ljós er
áhyggjum veldur og þeir sem styðja
Píus XII. eiga bágt með að verja það
að hann fordæmdi aldrei helför gyð-
inga.
Kannske var Jóhannes Páli að reyna
að bæta hlut kirkjunnar er hann fyr-
ir skömmu lýsti nokkur fómarlömb
nasista meðal „blessaðra". Þar á
meðal var Edith Stein, menntakona
af gyðingaættum, sem snerist til
kaþólskrar trúar og gerðist nunna í
Karmelítareglunni. Hún dó í Au-
schwitz. En þetta hneykslaði gyð-
inga víða um heim. Þeir sögðu að
Stein hefði hafnað í gasklefunum
vegna þess eins að hún var gyðingur
og að óviðeigandi væri að velja hana
úr sex milljónum sem „kristinn písl-
arvott." Og það því heldur sem hún
hefði lagst á sveif með þeim er gyð-
ingar álíta villutrúarfólk.
Nú á dögum, þegar menn em orðn-
ir gagnrýnari á hið hræsniskennda í
trúarbragðaiðkun, hefur reynst
nauðsynlegt að endurmeta þýðingu
dýrlingsins. Hefð var fyrir því að
maður varð að deyja píslarvættis-
dauða fyrir málstað Krists eða kirkj-
unnar, svo hann yrði dýrlingur, en
nú nægir þessi þrönga skilgreining
ekki lengur. Til dæmis var Oscar
Romero erkibiskup myrtur framan
við altarið af yfirvöldum í EI Salva-
dor, vegna þess að hann hafði gag-
rýnt stjómarfar landsins. Hann var
þegar lýstur píslarvottur af fjölda
manna í landi sínu, þótt hann hefði
ekki dáið fyrir trúna heldur kröfur
um félagslegar umbætur og fyrir
fólk sem ekki var allt kristið. Vegna
þessa stjómmálalega þáttar hefúr
páfi verið tregur til að gera Romero
að helgum manni.
Vatikanið hefur og farið sér hægt í
að nýta sér aðferðir sálfræðinnar
(Freud og Jung eru taldir guðleys-
ingjar) þótt þörfrn á að geta metið
andlega gerð tilvonandi helgra
manna réttilega sé himinhrópandi.
Alexandrina da Costa varð tvívegis
fómarlamb nauðgana og lamaðist al-
varlega. Á hverjum föstudegi sá hún
sýnir er tengdust þjáningum Krists
og máttvana limir hennar tóku að
hreyfast á óhugnanlegan hátt er hún
líkti eftir hreyfingum frelsarans í
kröm hans. Loks stakk Jesús hana
með gullinni pípu sem hann lét sitt
eigið heilaga blóð renna gegnum inn
í hana. í Vatikaninu segjast menn nú
vera að Iosa sig við þessa tegund
óhollustusamlegra kynjafyrirbæra
(sem eitt sinn var þó látið svo mikið
með). Því erfiðara er að skilja að það
er til alvarlegrar athugunar að gera
Alexandrinu að dýrlingi. Enn krefst
kirkjan þess að Guð staðfesti helgi
tilvonandi dýrlings með kraftaverki.
Alexandrina mun ekki eiga erfitt
með að benda á þau, en öðm máli
gegnir um menntamenn eins og
John Henry Newman, en áhangend-
ur hans vænta ekki kraftaverka af
honum. En eitthvað er bogið við fyr-
irkomulagið þegar fólk á borð við Al-
exandrinu á meiri möguleika á að
verða dýrlingar en þeir Newman og
Romero.
Woodward telur að þeir er ákvörð-
unarvaldið um val á dýrlingum hafa
séu sér meðvitaðir um þessa ágalla
og að þeim sé þetta áhyggjuefni.
Hann telur að það sem kerfið helst
skortir sé ímyndunarafl. Hann segir
að heilagir menn eigi að koma okkur
á óvart og koma huganum á flug. En
Vatikaninu tekst að svipta dýrlingana
flestu því sem gerir þá forvitnilega
og sérstaka. Þeir verða að óraun-
vemleikakenndum myndum og
ímyndum fagurra dyggða, sem ekki
koma á óvart. í dýrlingnum þyrfti að
endurspeglast viðleitnin til þess að
höndla hið göfuga og guðlega sem
gnæfir upp yfir tilvem breyskrar
mannkindar. Dýrlingur sem er
hversdagslegur og litlaus slævir
guðsímynd manna. En þannig má
búast við að margir þeirra verði þeg-
ar valinu er svo háttað að stjórnmál,
kynlíf og fleira má hvergi koma við
sögu þeirra.
KVIKMYNDIR
Of mikið af því góða
Misery
Aðalhlutverk: James Caan, Kathy
Bates, Richard Farnsworth, Graham
Jarvis, Frances Sternhagen.
Leikstjóri: Rob Reiner.
Handrít: Wim Goldman, Stephen
King.
Bönnuð innan 16 ára.
Sýnd I Bfóborginni.
Myndir sem gerðar hafa verið eftir
sögum Stephens King hafa síðustu
ár verið með því allra vinsælasta
sem bíógestum er boðið upp á og
nægir þar að nefna myndirnar Pet
Semetary (vinsælasta spennumynd í
bandaríkjunum 1989) og Cujo. Á
hverju ári er gerð um það bil ein
mynd eftir sögum hans og eru þær
oft æði misjafnar að gæðum. Ein sú
ferskasta sem sýnd hefur verið lengi
er kvikmyndin Misery sem segir frá
Paul Sheldon, gamalgrónum rithöf-
undi sem í gegnum árin hefur öðlast
frægð með bókaflokknum Misery
sem heltekið hefur hjarta annars
hvers bandaríkjamanns.
Paul, sem er mjög hjátrúarfullur
og skrifar allar sínar sögur á hótel-
herbergi í Klettafjöllum, lendir í
slysi þar sem bíll hans fer út af þegar
hann er á leiðinni með nýskrifaða
bók til New York. Hann á líf sitt að
launa geðugri hjúkrunarkonu að
nafni Annie Wilkes sem bjargar hon-
um úr bílflaki þar sem hann situr
fastur gaddfreðinn af kulda. Annie,
sem reynist vera hans stærsti aðdá-
andi, reynist honum vel og býr hon-
um pláss á heimili sínu en þegar á
reynir kemur í Ijós að ekki er allt
með felldu með Ánnie Wilkes. Þessi
geðuga hjúkrunarkona breytist
smátt og smátt í hans verstu mar-
tröð þar sem sjón er sögu ríkari.
Kathy Bates fer með hlutverk
Annie og tekst mjög vel upp og
kæmi mér ekki á óvart þótt hún yrði
rísandi leikkona þar sem hún er
ókrýnd stjarna myndarinnar. Þarna
er á ferðinni mynd sem heldur
áhorfandanum vel við efnið og
gengur fram af mörgum í vissum at-
riðum sem vekja mjög svo óþægi-
legan hroll.
James Caan, gamall í hettunni,
leikur Paul Sheldon og virkaði á mig
sem stökkpallur fyrir Bates þar sem
einleikur hennar varð og æði magn-
aður. Afar fáar sögupersónur koma
fram í myndinni en kemur það eng-
an veginn niður á söguþræðinum
sem Rod Steiner tekst fullkomlega
að rekja án sjáanlegra mistaka. Mis-
ery er mynd sem stendur vel fyrir
sínu og góð útkoma á sögu Steph-
ens King.
ÁHK.