Tíminn - 27.07.1991, Page 1

JJ
Þríhryggbrotinn
verinn var
U
Samkomulag búenda á Skarðsströnd var í
meira lagi stirt snemma á fyrri öld. Sveit-
arbragnum er snillilega lýst í minningum
Friðriks prest Eggerz, sem hvergi sparar
háð og níð um sveitungana
Séð heim að Skarði á Skarðsströnd.
Á söguöld var æði agasamt á
Skarðsströnd og áttust þar við menn
er miklir voru fyrir sér og engir vei-
fiskatar. En í upphafi 19. aldar geis-
aði þar á ströndinni mikil ófriðaröld
að nýju, þótt ekki fari sögur af tiltak-
anlegum blóðsúthellingum. Þar átt-
ust við veraldlegir valdsmenn ann-
ars vegar og svo geistlegrar stéttar
menn og voru hvorugir þess sinnis
að þeir létu hlut sinn. Sveitarbragn-
um er vel lýst í miklu minningariti
Friðriks prests Eggerz, er hann rit-
aði á áttunda áratug fyrri aldar, þá
háaldraður orðinn. Minningar þess-
ar eru afburðavel stflaðar, þótt hinu
sé ekki að neita að illmælgi, háð og
hverskyns níð um grannana — svo
skylda sem óskylda — er mikið að
vöxtum í bókunum. Minningar séra
Friðriks gaf Jón Guðnason fræði-
maður út árið 1950 undir nafninu
„Úr fylgsnum fyrri aldar“ og er hér
birtur stuttur þáttur úr þeim. Segir
Friðrik hér af viðskiptum föður síns,
séra Eggerts Jónssonar á Ballará, við
mág sinn Skúla sýslumann Magnús-
son á Skarði, svo og nokkra sveit-
unga fleiri.
Reglusemi Skúla
sýslumanns
„Skúli var átmaður heima, sem áð-
ur er sagt, en ekki annars staðar. Var
hann þá hófsamur og kurteis, væri
hann ekki við öl. Hann svaf manna
mest og furðu sætti að hann hélt þar
við heilsu sinni, því ætlandi er að
mikið át, svefn, iðjuleysi og brenni-
vínsdrykkja, allt í sambrúkun, sé
manni ógott.
Sjaldan mátti heita að hann liti í
bók utan Randers Amts- og Avert-
issements-Tidende. Þau fékk hann
sér árlega send af Einari Thoroddsen
og þá kostaði árgangurinn fjóra rík-
isdali. En verst var að hann gat aldr-
ei fengið þau fvrr en árið eftir að þau
voru samin. Á helgum eftir messu
sagði hann fréttir úr þeim, það sem
hann þá mundi af vikulesningunni.
Að því brostu margir er hann var
fréttafróður úr öðrum löndum um
hávetur.
Séra Eggert heyrði fréttirnar sem
aðrir. Fannst honum fátt um og tal-
aði stundum fram í „að sig minnti
það hefði heyrst í fyrra.“
Þá varð það einhverju sinni við öl
eftir messu er margt bar á góma að
séra Eggert mælti: „Ég dáist að þér,
Skúli minn, og þekki nú engan sem
bera aldur sinn með jafn mikilli um-
sjón og umsvifum sem þú verður að
hafa.“ Skúla þótti þetta talað að
sannindum og sagði: „Veistu hvað,
séra Eggert, vittu, ég segi mér,
gamla Skúla var ekki fisjað saman."
Séra Eggert: „Ég furða mig líka oft á
því að þú skulir þola svo stöðuga
reglu að sofa sextán tíma í hverjum
sólarhring, éta í sex tíma, lesa vit-
lausa avísa og prédika út af sjálfum
þér í tvo tírna."
Ræðan endaði með rifrildi og Skúli
hrökk að vanda úr stofunni, en séra
Eggert reið burt þaðan.
Reikningslist
Eitt sinn var það að séra Eggert og
Skúli ræddust við, þá mælti séra
Eggert: „Um hvað ertu að lesa
núna?“ Skúli svaraði: „Um forn-
menn. Súlla hefur verið mesti mað-
ur og honum hefði ég helst viljað
líkjast." Séra Eggert: „Og verða
blóðtökumaður. Eg skil það.“ Skúli:
„Já, hann var maður eftir mínu
skapi og hefði ég verið á Sturlunga-
tíð væri ég fyrir löngu búinn að
brenna þig inni.“ Séra Eggert: „Því
trúi ég, hefði ekkert orðið mér til
hlífðar."
Skúli var óslyngur við allt leikfang
og kunni ekki til þess og þó hafði
hann helst gaman að „Forkjæring",
er Þorvaldur kenndi honum og
tefldi hann við kerlingu sína. Það
mátti varla heita að hann kynni
neitt í reikningi.
Það var einhverju sinni að séra
Eggert kom þangað á sumardegi.
Sat þá Skúli í stofu sinni og var
borð, allt út krítað í tölum, hjá hon-
um. Prestur spurði hvað hann væri
að reikna. Skúli kvaðst skipta litlu
dánarbúi úr Dölum, sem yrði þó
ekki alllítill vandi, að taka frá því
skuldir og prósentur og skipta svo
jafnt á milli erfingjanna og kvaðst
lengi hafa brotið heilann yfir því.
Séra Eggert hló og sagðist skyldi
gefa honum ráð er duga mundi, en
það væri að taka kvarnir og telja þær
í sundur í skuldirnar, hundraðs-
gjaldið og arfalóðin, og þá gæti hann
best séð hvað hverjum bæri.
Merin Múta
Það var eitt sinn er Skúli var í góðu
skapi að hann þóttist vilja gera
skemmtiför til ^systur sinnar, Guð-
rúnar, á Baliará og urðu þeir séra
Eggert samferða frá Skarði, og var
þá sem í bróðerni væri á milli þeirra,
og voru þeir báðir hóflega kenndir af
víni. Skúli reið Ijósri hryssu er amt-
maður Stefán á Hvítárvöllum hafði
gefið honum. Var hún lipur og
nokkurn veginn skeiðgeng. En sem
þeir komu út fyrir Grástein fór Skúli
að hrósa hryssu sinni og kvað að
enginn hestur skyldi jafnast til
skeiðs og flýtis við hana í sýslunni,
hún væri svoleiðis vel riðin á Suður-
landi. Ekki hélt séra Eggert að svo
mundi reynast og kom þá í nokkura
keppni með þeim. Skúli lést albúinn
að reyna við hans hest og kvaðst
séra Eggert ekki undan því mælast
og að Skúli skyldi ríða götuna og
bíða sín við skeiðsenda, ef hann yrði
fljótari. „En verði ég fljótari," mælti
hann, „mun ég taka götuna hvar
sem ég næ henni og staldra við, yrð-
ir þú á eftir." Gerðu þeir þetta statt
og stöðugt.
Skúli var engi reiðmaður og fór þá
götuna sem mest mátti hann. Séra
Eggert hafði sagt Skúla að hann
mundi kalla til hans nær hann byrj-
aði sprettinn og nú varð það að
hann kallaði: „Hana!“ og lagði Ýr-
ung á skeið. Dró saman milli þeirra,
reið hann merina um koll á götunni
og hrökk riddarinn af henni, orgaði
og var reiður, en ekki hafði hann
meiðst. Séra Eggert sneri til baka og
voru þau þá bæði upp staðin. Hann
mælti til Skúla: „Þar féllstu með
henni Mútu. Ég sagði þér að illt væri
að trúa á merarbeinin, þó þér þætti
góður að henni nauturinn.“ Var
merin síðan kölluð Múta. Vildi þá
Skúli snúa til baka, en séra Eggert
frýði honum hugar að hann þyrði
ekki að finna systur sína að Ballará,
sem hann hefði upphaflega ætlað
sér og vildi heldur svíkjast um það.
Skúli kvaðst ekki vilja verða honum
samferða, hann kannske dræpi sig.
Reið þá Skúli út með sjó og lét séra
Eggert son sinn, Stefán, er var í
ferðinni, fylgja honum. Er þar óveg-
ur einn, bleyta og flæðilækir og
urðu föt Skúla öll ötuð leirblettum,
áður hann kæmist að Ballará. Var þá
séra Eggert þangað fyrir nokkru
kominn og uppi í rúmi. Guðrún tók
á móti bróður sínum, hressti hann
og þurrkaði föt hans og að því búnu
fór hann af stað. Varð honum það
lítil skemmtiför og ætla ég hann
kveddi ekki séra Eggert að því sinni
og að þeir sæjust ekki.
Mikið orð lék á því að Skúli drægi
af tíund sinni eins og sonur hans,
Kristján, er bjó eftir hann á Skarði.
Var það þá á einu hausti að Skúli
hafði sent skriflegt framtal sitt að
vanda á hreppaskilin og stungu
nokkrir nefjum saman um það.