Tíminn - 27.07.1991, Qupperneq 7

Laugardagur 27. júlí 1991
HELGIN
15
mennskan er í æsifregnastíl, þar er
stöðugt einhver fáránlegur leikur
(bingó) á síðunum með ógnarháum
verðlaunum. Mikið er af væmnum
„sönnum sögum" og kynt er undir
barnaleg þjóðernissjónarmið, þar
sem grunnt er á útlendingahatrinu.
Áhersla er lögð á frásagnir af leikur-
um og sjónvarpsstjörnum og íþróttir
fá vel útilátið rými. Þarna eru og
myndir af ungum stúlkum með öll
mál í góðu lagi. Þótt blaðamenn á
þessum blöðum haldi fast fram að
þau hafi sín glöggu sérkenni, virðist
öðrum að helsti munurinn sé sá að
Daily Mirror (sem styður Verka-
mannaflokkinn) veigri sér við að
birta myndir af „topplausum" stúlk-
um á síðu þrjú, eins og hin blöðin,
sem eru íhaldssinnuð.
TENGSLIN VIÐ STJÓRNMÁLA-
FLOKKANA
Skoði menn úrvalið hjá enskum
blaðasala mætti ætla að fjölbreytnin
sé óendanleg, svo margvíslegar séu
skoðanirnar og umfjöllunin. En
sviðið er þrengra en í fyrstu virðist
vera. Bresku blöðin hneigjast lang-
flest til að styðja einhvern pólitískan
flokk. Aðeins eitt stórblaðanna, Daily
Mirror, styður þó Verkamannaflokk-
inn afdráttarlaust. Þótt Guardian sé
fremur í andstöðu við íhaldið, þá er
blaðið ekki endilega hliðhollt Verka-
mannaflokknum. Independent held-
ur því staðfastlega fram að það sé
staðsett í miðju breskrar stjórnmála-
umræðu, þótt margir efist um til-
veru miðjunnar í tvíflokkakerfi Breta
og segi að á miðjum veginum sé ekk-
ert annað að finna en dauða brodd-
gelti! Financial Times Iæst vera yfir
hið daglega amstur hafið og Today
hefur fyrir skemmstu tekið afstöðu
með Græningjum. Þau blöð, sem
enn eru ótalin og skipta í milli sín
flestum öðrum áskrifendum, eru
ákafir verjendur stefnu íhaldsflokks-
ins, sér í lagi Daily Mail, sem hefði
viljað halda Thatcher við völd til
dómsdags.
ERLENDIR BLAÐAEIGENDUR
Ástæða þess hve hinn hugsjónalegi
vettvangur bresku blaðanna er
þröngur er að eignarhaldið á blöðun-
um er í höndum mjög fárra manna.
Til dæmis á Rupert Murdoch, Amer-
íkani sem eitt sinn var ástralskur
ríkisborgari, þrjú dagblöð. Þau eru
Times, Sun og Today og auk þess á
hann tvö sunnudagsblaðanna,
Sunday Times og News of the World.
Tvö af þessum blöðum, Times og
Sunday Times, keypti hann af Thom-
sonfjölskyldunni, sem var kanadisk.
Robert Maxwell, fyrrum tékkneskur
ríkisborgari, á Daily Mirror, Sunday
Mirror og People. Kanadíski auðjöf-
urinn Conrad Black á Daily Tele-
graph, Sunday Telegraph og vikurit-
ið Spectator.
Svona má halda áfram. Daily Ex-
press og sunnudagsfylgirit þess eru í
eigu breskra manna, en þeir keyptu
þau af Aitkenfjölskyldunni er hafði
erft þau frá Beaverbrook. Hann kom
til Bretlands frá Kanada árið 1910.
Observer á Lonhro-hópurinn, en for-
maður hans, „Tiny" Rowland, er af
þýsku ætterni. Hið merkilegasta er
þó ekki eignarhald útlendra manna á
blöðunum, þótt sums staðar væri
slíkt bannað, heldur að hér skuli
vera um svo voldug blöð að ræða og
svo einlit í málflutningi.
UPPGANGSTÍMAR OG LÆGÐIR
Á fyrstu áratugum aldarinnar ein-
kenndust bresku blöðin af miklum
krafti og uppgangi. Þá tók við langt
hnignunarskeið, sem loks var rofið
af nýrri uppsveiflu er hófst 1985.
Stefnan var mörkuð af djörfum
framkvæmdamönnum, eins og
Harmsworth-bræðrunum og Beaver-
brook lávarði, sem segja má að hafi
fundið upp blöðin sem náðu vin-
sældum meðal almennings. Eina
ráðið, sem Alfred Harmsworth er
sagður hafa gefið blaðamönnum sín-
um, var þetta: „Missið aldrei tilfmn-
inguna fyrir því yfirborðslega, vinir
rnínir." Um miðja öldina bar mest á
blaðaeigendum sem minna gáfu fyrir
að hljóta fjárhagslegan arð af blöð-
unum, en pólitísk áhrif, þjóðfélags-
leg ítök önnur ýmis og boð í hinar
virðulegustu veislur, að ógleymdri
Það var þá áhrifalítið „breiðsíðu"
blað, sem ætlað var fólki með ein-
hverja sérmenntun. Hann minnkaði
brotið þegar í stað og heimtaði að
blaðið yrði ritað þannig að það félli
að smekk almúgans á götunum og
gaf þar hvergi eftir. Sagt var um rit-
stjórann er hann réð, Larry Lamb, að
hann „mætti ekki sjá flagg né merki
án þess að reyna að draga það niður í
svaðið“. En eins og ameríski vitring-
urinn H.L. Mencken sagði, þá varð
enginn nokkru sinni gjaldþrota á því
að vita hvað almenningur vildi. Sun
hjó skarð í raðir áskrifenda fléstra
hinna blaðanna, einkum áskrifenda
Daily Mirror.
Árið 1976 hafði Sun skotið Daily
Mirror fullkomlega ref fyrir rass og
viðvörunarljósin í blaðaheiminum
tóku að blikka í ákafa. Sem vænta
mátti urðu viðbrögð keppinautanna
þau að fyrst þeir ekki gátu slegið
Murdoch við yrðu þeir að taka upp
hans aðferð. Varð þetta til þess að öll
blöðin í minna brotinu tóku nú að
laga sig að smekk þeirra er minnstar
gerðu kröfurnar um andríkið og til
urðu „vinsælu" blöðin, eins og við
nú þekkjum þau. Murdoch var líka
nærstaddur þegar síðasti naglinn var
rekinn í líkkistu gamla kerfisins. Ár-
ið 1984 gaf íhaldsstjórnin út lög sem
skertu vald verkalýðsfélaganna til
boðunar og framkvæmdar verkfalla
verulega. Við þetta færðist sá hugur í
útgefanda nokkurn úti á landi að
hann stofnaði nýtt blað — Today. Út-
gefandi þessi, Eddie Shah, sá fram á
að með því að nota nýja prenttækni,
tölvur og notkun texta er blaðamenn
unnu beint, mátti stórlækka kostn-
að. En þessari innrás var hrundið.
Today komst í hendur gömlu blaða-
eigendanna og Shah dró sig í hlé og
sleikti sár sín. En hann hafði brotið
ísinn. í anda aðferðar hans stofnaði
Andreas Whittam Smith, ritstjóri
Daily Telegraph, blaðið Independent,
en það er eina „alvarlega" stórblaðið
í Bretlandi sem stofnað hefur verið á
þessari öld.
ROY OG REGLUSTIKAN
Einn af þessum metorðapoturum
var Roy Thomson (síðar Thomson lá-
varður), klókur Kanadamaður, og
lýsti hann hlutskipti sínu sem blaða-
eiganda í skoska sjónvarpinu sem
„leyfi til peningaprentunar". Árið
1959 keypti hann Sunday Times, er
þá stóð mjög höllum fæti, af Kems-
leyfjölskyldunni. Hann gerði Harry
Evans að ritstjóra og varð vitni að
miklum uppgangi blaðs síns. Thom-
son sást eitt sínn á baðströnd þar
sem hann var með Sunday Times í
höndunum og virtist ekki vera að
lesa blaðið — heldur mæla það með
reglustiku. Komst þá sú saga á kreik
að hann hefði verið að mæla hlutfall
auglýsinganna í blaðinu. Sögunni
var ætlað að vera til marks um hve
lítið Thomson skeytti um hugsjóna-
lega hlið blaðamennskunnar. Samt
keypti hann Times, sem allir vissu að
aldrei mundi gefa arð. Hann setti
blaðið á einkareikning sinn, svo
hluthafar í öðrum fyrirtækjum hans
mundu ekki skaðast ef illa færi.
Þetta áhugaleysi (að því er virtist)
um fjárhagslegan ávinning var við-
loðandi fram yfir 1960 og ríkjandi
var mikið kæruleysi um viðgang
blaðanna, er Ieiddi til allrahanda
óstjórnar. Einkum notuðu félög
prentara sér aðstöðu sína til þess að
hræða blaðstjórnirnar, sem engan
stuðning fengu frá eigendunum. Því
gátu blaðstjórnirnar engu stjórnað
og völdin færðist í hendur verkalýðs-
félaganna. Þau réðu hverjir unnu,
hvar og hvenær, hvaða tækni skyldi
notuð og hvenær vinna var lögð nið-
ur. Eftir að Thomson hafði keypt
Sunday Times 1959 átti hann fund
með starfsmönnum, en þar var full-
trúi verkalýðsfélagsins kominn.
„Komdu sæll, ég er nýi eigandinn,"
sagði Thomson við hann.
„Það má vera að þú eigir blaðið, en
ég rek það,“ sagði maðurinn.
BYLTINGARMAÐURINN
Financial Times. Sumir segja það blað þeirra sem „eiga landið".
voninni um aðalstign. Það merkilega
er að þessi löstur greip ekki aðeins
um sig meðal breskra blaðaeigenda,
heldur voru útlendingar, er náðu
eignarhaldi á bresku blaði, fljótir að
tileinka sér hann.
MURDOCH
Þrír óvæntir atburðir urðu til þess
að raska þessu ástandi og í öllum
þrem tilvikunum átti ástralskur
framkvæmdamaður hlut að máli —
Rupert Murdoch, en hann kom til
Englands með það nýstárlega sjónar-
mið í farteskinu að blöð væru fyrst
og fremst gróðafyrirtæki.
Fyrsti merkisatburðurinn gerðist er
Murdoch keypti News of the Worid,
sem rambaði á barmi gjaldþrots. Eig-
endur voru Carrfjölskyldan. Þessir
sakleysingjar féllu að fótum
Murdochs í von um að sleppa úr
klónum á Robert Maxwell. Murdoch
lýsti kaupunum síðar sem „mesta
ráni á eftir Lestarráninu mikla".
Þegar hann seinna keypti Times af
Maxwell væntu allir að hann ræddi
um þann heiður að standa að svo
virðulegu blaði. En Murdoch kom
mönnum á óvart, með að lýsa yfir að
Times væri „eins og hvert annað
blað“. Það kom líka á daginn að ein-
mitt þannig hagaði hann rekstrin-
um.
Viðburður númer tvö átti sér stað
er Murdoch keypti Sun árið 1969.
BURT UR FLEET STREET
Mest áhrif hafði uppgötvun Shah þó
að því leyti að Murdoch flutti nú alla
blaðaútgáfu sína úr Fleet- Street í
miðju Lundúna í ný húsakynni í
Wapping, þar sem áhrif verkalýðsfé-
laga voru í lágmarki. Eins og alltaf
þegar Rupert Murdoch gerði eitt-
hvað, fylgdu hinir á eftir. Er nú ekk-
ert blað gefið út lengur í „Stræti
smánarinnar", eins og skopblaðið
Private Eye komst að orði. Þetta
virðist sanna að í breska blaðaheim-
inum er ekkert eins líklegt til árang-
urs og öfgarnar.
(Þýtt úr Scanorama)
FJARFESTING
ERLENDRAAÐILA
í ATVINNUREKSTRI
Á ÍSLANDI,
FYRIR OG EFTIR 25. MARS1991.
Athygli innlendra fyrirtækja í eigu erlendra aðila, að hluta eða öllu leyti, er vakin á
ákvæðum laga nr. 34/1991 um tilkynningarskyldu til Seðlabanka íslands,
gjaldeyriseftirlits, sbr. auglýsingu Seðlabankans i Morgunblaðinu
14. júní 1991 og Lögbirtingarblaði nr. 78/1991.
Samkvæmt ákvæðum til bráðabirgða, bar að tilkynna fjárfestingu
erlendra aðila hér á landi, sem átt hafði sér stað fyrir gildistöku
nefndra laga, innan þriggja mánaða frá gildistöku laganna.
Eyðublöð fyrir tilkynningar fást afhent hjá Seðlabanka íslands, gjaldeyriseftirliti.
Brot gegn ákvæðum laganna varða við 12. grein þeirra.
Reykjavík, 21. júlí 1991.
SEÐLABANKI ÍSLANDS