Tíminn - 09.08.1991, Blaðsíða 7

Föstudagur 9. ágúst 1991
Tíminn 7
Þórarinn Þórarinsson:
Skýjaborgir Jóns Baldvins
Fyrir nokkru var Uffe Elleman- Jensen, utanríkisráðherra Dana,
hér á ferð í boði Jóns Baldvins og bar Jón mikið lof á hann, því
hann hefði lofað að styðja innan EB tollfrjálsan innflutning á ís-
lenskum Bski. Taldi Jón þetta mikinn sigur.
Höfuðstöðvar EB í Brussel
Reykjavíkurbréf Morgunblaösins
var hins vegar ekki eins hróðugt
eftir þennan sigur, því danski ráð-
herrann hafði sett skilyrði sem var
annað en ákjósanlegt. Hann lét það
fylgja að á móti frjálsum aðgangi
að mörkuðum EB yrði að koma
frjáls aðgangur skipa frá löndum
bandalagsins að íslenskum höfn-
um, sem m.a. gerði þeim mögulegt
að flytja fisk frá Grænlandi til Is-
lands, sem annaðhvort yrði fluttur
þaðan til EB eða seldur á íslensk-
um fiskmörkuðum.
Haft er eftir Uffe Elleman-Jensen
að um þetta þurfi að nást sam-
komulag við Grænlendinga, en
Mbl. telur það erfítt og e.t.v. útilok-
að. Síðan segir í Reykjavíkurbréfi
Mbl.:
„En jafnvel þótt samningur náist
við Grænlendinga, vaknar sú
spurning, hvort hægt sé að treysta
fiskiskipum frá Evrópubandalags-
ríkjunum. EB-ríkin eru þekkt fyrir
að brjóta alla samninga. Fiskiskip
ffá þessum ríkjum eru þekkt fyrir
að svindla á kvótum eins og þau
framast geta, eins og Kanadamenn
þekkja, og jafnvel fyrir ofbeldi á
fiskimiðum eins og írar hafa
kynnst af hendi Spánverja. Hvaða
tryggingu höfum við fyrir því að
þau veiði aðeins 50 þúsund tonn af
karfa en ekki 100 þúsund tonn, ef
við auðveldum þeim það með því
að hleypa þeim inn í okkar hafnir?
Það eru sjónarmið af þessu tagi
sem hljóta að koma til skoðunar f
sambandi við þá yfirlýsingu sem
danski utanríkisráðherrann gaf á
blaðamannafundinum á föstudag."
Undir þessi vamaðarorð Mbl. 28.
júlí er fyllsta ástæða til að taka. f
tilefni af þessu er óhætt að segja að
íslendingar eigi viðsjárverðan vin
þar sem er Uffe Elleman-Jensen.
Hvernig myndi td. dómstóll Efna-
hagsbandalagsins úrskurða ef EB
ríki færu fram á að mega kaupa fisk
á íslenskum fiskmörkuðum fyrst
þau mættu selja fisk þar? Hvað yrði
þá eftir handa íslenskum fiskverk-
unarstöðvum?
Það er nú ljóst orðið að danski
ráðherrann hefur ekki orðið ís-
landi slíkur bjargvættur innan EB
og ætla mátti af hóli Jóns um hann.
Annars er þetta ekki nema ein af
mörgum skýjaborgum, sem sprott-
ið hafa upp í heilla Jóns í sambandi
við samninga um evrópskt efna-
hagssvæði. Þessar skýjaborgir voru
t.d. mjög áberandi þegar hann
ræddi við Bjarna Einarsson um
þetta mál í sjónvarpinu. Hann full-
yrti þar að íslendingar myndu
græða svo milljörðum skipti á aðild
að efnahagssvæðinu. Allt er þetta
byggt á skýjaborgum eða breyttri
framleiðslu íslenskra fiskiðnaðar-
vara, en allt er óvíst um hverjar
þær vörur væru eða hvaða verð
fengist eða hversu mikið magn
myndi seljast. Þessar fullyrðingar
eru þannig byggðar á skýjaborgum
en ekki haldbærum rökum. Jón
fylgdi þar í slóð manna sem gefa sér
tölur og byggja síðan á þeim sem
öruggum staðreyndum.
Það spáir ekki góðu að Davíð
Oddsson lét það verða eitt fyrsta
verk sitt að gefa slíkum skýja-
glópi fullt umboð til að leiða
samninga um EES til lykta.
Fyrsta afleiðing af því var sú full-
yrðing Davíðs að ísland hefði
unnið stórsigur á Luxemborgar-
fundinum, sem í reynd var ekki
annað en marklaust heiðurs-
mannasamkomulag, líkt og sam-
komulag Davíðs og Jóns í Viðey.
Sigurinn í Luxemborg var ekki
annað en ein af skýjaborgum
Jóns. Þjóðin ætti að hætta að láta
blekkjast af skýjaborgum Jóns
Baldvins. Það er nóg að hann
blekkist sjálfur.
ÚR VIÐSKIPTALÍFINU
ÁRNAÐ HEILLA
Arðsækin sovésk fyrirtæki:
KONTSERNY
f Ráðstjórnarríkjunum hefur stöðumaður eignasjóðs rflds-
nú verið tekinn upp markaðs- ins, gerir sér vonir ura, að 25%
búskapur á allnokkrum sviðum alis þungaiðnaðar hafi tekið
efnahagslífs. Sagði Newsweek þetm umskiptum í árslok 1992.
svo frá 22. júlí 1991: „(Ýms- Áður en lýkur, kunna 70% allra
um) ráðuneytum efnahags- eigna að hafa verið teknar úr
mála, sem víða teygja anga eigu ríldsins, en vopna-, flutn-
sína, er verið að umbreyta í arð- inga- og iinnur lykilfyrirtæki
sækin fyrirtæki (corporations), verða áfram f höndum rikisins.
sem nefnd eru kontserny. Víós En margir starfsmenn við
vegar um landiö hafa afurða- kommúnísk efnahagsembætti
markaðir verið opnaðir, sumir eru að breyta ríkisstofnunum
þeirra með þátttöku útlendra sínum í fyrirtæki - og sjálfum
miðlunarfirma ... Þar með er sér f athafnamenn. Að einu
ekki sagt, að Ráðstjórnarríldn mati á þessum máium hafa frá
séu í þann veginn að taka upp ársbyrjun 1991 verið mynduð
markaösbúskap. Umbótamenn 126 kontsemg, 54 iðnsambönd
eru manna fyrstir til að viður- og 1.500 samtök, að miklu leyti
kenna, að iandið vanhagi enn upp úr ráðuneytum, sem nú
um ýmsa þá þjónustu, sem þró- sækjast eftir arði. Margt, sem
uð hagkerfi þarfnast: Fjár- miklu varðar, skilur með gömlu
mögnunarbanka, vátryggingar- ráðuneytunum og kontsemy.
félög, bókhaldsfirmu, fjar- Þau hafa ekki vald til að ráða
skiptakerfi á háu stigi. „Spá- forstjóra að verksmiðjum, svo
kaup varða enn við lög; að þan hafa eklri fyrri kverkatök
athafnamenn á eigin reikning á efnahagslífinu. — Ráðuneyti
hljóta að brjóta lög f daglegri timburiðnaðar verður tekið
sýslan sinni. Og svartur marit- sem dæmi. í ársbyrjun (1991)
aður blómstrar, og gremju ai- var afnám þess boðað, og 1. júlí
mennings vegna gróðastarf- tílkynnti það sig biátt áfram
seminnar verður vart í skefjum vera Rússneskt framleiðsiufyr-
haldið. Á meðal þeirra, sem irtæld timburvarnings. Ráð-
saman núa höndum, er Míkhael herrann fyrrverandi, Vladimir
Gorbachev. „Það er verra en Melnikov, er formaður stjórnar
KIondyke-guIlæðið,“ var nýlega þess. Hann situr f fyrri skrif-
eftir honum haft.“ stofu sinni í gömlu ráðuneytís-
„Sovéskir löggjafar hafa samt byggingunni, stemsnar frá að-
sem áður snúið sér að lagaleg- alstöðvum KGB í Moskvu. Sum
um og sldpulagsiegum tálmun- sovét(lýðveidanna) telja þessa
um efnahagslegrar framvindu. framvindu sprottna af henti-
Æðsta ráðið, sem og 15 sovét- stefnu gömlu kommúnistafor-
lýðveidanna, hafa samþykkt ný ingjanna, en Önnur sætta sig
iög, sem miða að því að einka- við hana.“
væða þorrann af rfldseigum í „{ Ráðstjórnarríkjunum eru
Ráðstjómarríkjunum, en þær verkamenn hinir eiginlegu
nema 90% allra eigna f þeim. fhaldsmenn f efnahagsmálum.
Sum týðveldanna hyggjast hefia Sterkar almanna raddir kveða á
söiu íbúðarhúsnæðis, lítilla um, að meirihluti hlutabréfa í
búða og þjónustustöðva innan fyrirtækjum skuii fengin
fárra mánaða. Alrfldð mun starfsfólki í henáur, en það eru
breyta stórum fyrirtækjum í eins konar ný-sósíaíísk jöfnun-
hiutaféiög og sameignarfélög arferii, sem kunna að standa
(collectively owned compani- þróun markaðsbúskapar fyrir
es). Stanislas Assekritov, for- þrifum.“
Sextugur í dag:
Einar Laxness
Mikil nauðsyn er það suðumanni, að
potturinn sé heill, ef ekki þá glatast
innihald í eld niður og eldamaðurinn
verður ergilegur. Mér koma sannindi
þessi í hug árla morgunsins er sól skín
á Djúpið og ég hugsa til foms vinar
míns frá stúdentsárunum og æ síðan.
Vinátta okkar var heil og endingargóð
í þessum annars hverfula heimi, orðin
löng, og varir úr þessu óbrotgjöm svo
sem góður pottur góðs eldameistara,
sem viðheldur sínu áhaldi af natni.
Það er með vináttuna eins og ástina:
það þarf að rækta hana. Hávamál um
vináttuna: „... geði skaltu við þann
blanda/og gjöfum skipta/fara að finna
oft.“ Hefur Einar jafrian fært mér á
ferðum sínum hér í vestrinu eitthvað
gott, eintak bókar, hljómplötu ...
í þessari samantekt er ættfærsla
óþörf. Einar er sonur Halldórs skálds
og Ingu Laxness, leikkonu, þáverandi
konu skáldsins, en dóttur Einars Am-
órssonar prófessors og ráðherra, en
eftir hann liggja mikil skrif um lög-
fræðileg og söguleg efni.
Sagnfræði átti og á hug Einars allan,
svo og húmanfsk fræði almennt og
liggja hin bestu verk eftir hann á
þessu sviði og vil ég nefna uppsláttar-
rit í íslandssögu, tveggja binda verk er
Menningarsjóður gaf ÚL Koma fram í
verki þessu þær eigindir er við vinir
hans urðum snemma varir við í fari
hans: nákvæmni án smásmugu og
skörp athyglisgáfa, ásamt virðingu
hans fyrir viðfangsefninu hverju
sinni. Vinnubrögð hans vönduð,
gengið úr skugga um, fullvissað sig,
flett upp, borið saman. Veitist honum
þetta létt verk, borið saman við marg-
an annan, fljótur að átta sig, snar í
hugsun, - og hreyfingu, ef svo ber
undir, lifir lífinu lifandi. Fáum árum
eftir kandídatspróf í sögu kom út mik-
ið verk frá hans hendi um Jón Guð-
mundsson ritstjóra, ævisaga hans, en
hvati að því verki var m.a. sá, eins og
segir í eftirmála, að honum fannst
þessi samheiji Jóns Sigurðssonar í
sjálfstæðisbaráttunni hafa legið
óbættur hjá garði. Hefur Einar bætt
rækilega úr því, en að öðru lýsir þetta
viðhorf höfundi verksins vel.
Sameiginlegar minningar okkar frá
cand. mag.
stúdentsárunum eru margar, bæði
um menn og málefni, enda ævintýri
ýmis, og áhugamál áttum við mörg.
Stúdentapólitík var nokkuð hörð í þá
daga, en útlendur her settist hér að í
byrjun áratugarins. Var það ekkert
fagnaðarefni róttækum, en fyrir þá sat
Einar í stúdentaráði eitt skeið, og tók
að jöfnu góðan þátt í því andófi er uppi
var haft gegn dvöl þessa veslings fólks
hér á eyjunni. Má vera að slíkt viðhorf
hafi gefið vinum hersetu átyllu til að
bendla unga menn þeirrar tíðar frekar
við hugmyndakerfi, sem nú berja
nestið, en raun var á. Minnist ég þess
er Einar tók að hefja máls á þessum
hlutum í hópi gamalla félaga, að mér
þótti nóg um. En glöggskyggni hans,
víðtæk þekking og ekki síst næmleiki
fyrir mönnum og atburðum leiddu
hann til þess sannleika, að hér var
ekki heill pottur á hlóðum hafður,
þótt fægður væri utan, svo og hins að
þeim skeggjaða soðgreifa, er þar fór
með þvöru langan dag, lá í léttu rúmi
þótt eitthvað læki í eld, af nógu að
taka á þeim bæ....
Um þennan tíma allan, hina góðu tíð
ungra ára og það andrúmsloft er ríkti
í hópi kunningja og vina, og Einar átti
sinn þátt í að móta, verður ekki fjasað
hér, en á það bent að fyrir þá er áttu
gott vor, gildir nú að eiga eigi síðra
haust með fögrum litum síðsumars-
ins og angan úr runna.
Það fór að líkum að Einari voru falin
mörg trúnaðar- og stjómunarstörf á
sviði menningarmála. Þannig átti
hann sæti í Menntamálaráði langar
stundir - tók þar reyndar fyrst sæti
innan við þrítugt, formaður þess um
skeið. Forseti Sögufélagsins árum
saman og fór þar í fótspor afa síns og
nafna Amórssonar er þar var í forsæti
frá 1935 til æviloka. Veit ég það af
samstarfsmönnum hans að þar þótti
fara góður liðsmaður, er Einar var, og
leysti hann öll þessi störf af hendi af
skömngsskap, hefur enda notið þar
yfirgripsmikillar söguþekkingar sinn-
ar og bókmennta.
Hin síðari árin hefur hann setið í
Landshöfðingjahöllinni gömlu og fell-
ur vel í það landslag er þar er innan
veggja og hefur með höndum Bókaút-
gáfu Menningarsjóðs, framkvæmda-
stjóri þar.
Ég þakka þér sextugum góð kynni.
Minnist ferðalaga okkar og ótal
margra stunda annarra, einnig á þínu
heimili. Og ekki get ég svo skilist við
þessar línur að ég flytji ekki þakkir til
frú Elsu, fyrir alúðíegar móttökur
jafnan er ég hef litið inn á ferðum
mínum við Faxaflóann.
Mér býður í gmn að vinir hans hittist
í dag að drekka afmæliskaffið og sam-
fagna á þessum degi afmælisbami,
sem á að baki giftudrjúgt starf á vett-
vangi þeim er hann helst hefði kosið
sér. Má raunar segja að hann hafi eflst
af starfinu og starfið af honum, svo
mjög sem honum er umhugað að þeir
hlutir gangi fram er hann hefur af-
skipti af. - Föstudagurinn í dag er
dagur Romanusar og er fyrir þá sök
merkilegur, svo og afmælisins vegna,
þess er áminnst hefur verið. En einnig
má sjá í Almanaki Hins íslenska þjóð-
vinafélags, að hann er hinn eini dagur
í þessari viku með því nafni. Má ein-
hverjum verða slíkt til umhugsunar,
því varla er um prentvillu að ræða, og
gæti þá einhver spurt sjálfan sig: Af
hverju eru þeir ekki tveir?
Enn: Þakkir....
Á degi Ciriacusar,
Baldur Vilhelmsson
prófastur, Vatnsfirðl