Tíminn - 26.09.1991, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 26. september 1991
Tíminn 3
Þjóðhagsstofnun reiknar út afkomu í sjávarútvegi:
Hagnaðurinn færður frá
vinnslunni til veiðanna
„Þetta háa hráefnisverö færir hagnað frá vinnslunni til veiðigrein-
anna,“ segir m.a. í niðurstöðu Þjóðhagsstofnunar um afkomu físk-
veiða og vinnslu. Fiskverð er nú um 32% hærra heldur en meðal-
verð síðasta árs, sem aftur þýðir að hráefnisverð hefur hækkað 15%
meira en verð þeirra afurða sem úr því eru unnar. Svo er nú komið
að frystingin þarf nær 60% heildarteknanna til greiðslu á hráefnis-
kostnaðinum einum og saltfískverkendum 75% teknanna.
Lítið er þá orðið eftir til að greiða fyr-
ir allan annan rekstarkostnað og dug-
ir ekki til þótt hlutlall launakostnað-
arins hafi lækkað stöðugt á undan-
fömum ámm. Húrrandi taprekstur,
þrátt fyrir mjög hátt afurðaverð.
Nær 15% tap í saltfisk-
vinnslu
Þjóðhagsstofnun hefur lokið upp-
gjöri á rekstri botnfiskvinnslu 1990.
Niðurstaðan varð sú, að hreinn hagn-
aður af tekjum hafi orðið 0,8% á
vinnslugreinunum samanlögðum.
Þar af var 3% hagnaður af frysting-
unni, en aftur á móti 3,5% tap af sölt-
un. Miðað við rekstrarskilyrði nú í
september hefur áætluð afkoma fisk-
vinnslunnar snúist í 7,5% tap. Það er
4,5% hjá vinnslunni og 14,5% í sölt-
un. (Hjá báðum greinum væri tapið
um 2% meira, ef reiknað væri út frá
því að sá samdráttur í afla og fram-
Ieiðslu, sem ákveðinn hefur verið á
nsesta ári, væri nú þegar orðinn).
... en 15% gróði á
frystitogurum
Þar sem höfuðástæðan fyrir auknu
tapi er hækkun hráefnisverðs, hefur
afkoman í fiskveiðum aftur á móti
batnað um 5% milli ára. Um 3%
hreinn hagnaður varð á veiðunum
árið 1990, sem áætlað er að hafi auk-
ist í 8% um þessar mundir. Minnstur
er hann 3,5% hjá bátunum, þá 9%
hjá togurunum og ætlað er að
hreinn hagnaður frystitogaranna sé
15% um þessar mundir. Miðað við
áætlaðan samdrátt í afla færi meðal-
talið niður í 1,5% hagnað af veiðum.
Þegar veiðar og vinnsla eru tekin
saman sem ein heild var hreinn
hagnaður um 2,5% af tekjum í fyrra.
Áætlað er að hann hafi minnkað nið-
ur í 1% um þessar mundir. En dæm-
ið sýnir 5,5% tap miðað við sam-
dráttinn í afla og vinnslu.
Þjóðhagsstofnun segir að vísu mikl-
um vandkvæðum bundið að meta
áhrif þess á afkomuna þegar afli
dregst svo mikið saman eins og ráð-
gert er á næsta ári. í áðurgreindum
tölum er miðað við að samdráttur-
inn dreifist jafnt á alla. Leiði hann
hins vegar til uppstokkunar, þannig
að verst stæðu fyrirtækin hætti
rekstri, yrði afkoman ekki svona
slæm.
Mjög hátt afurðaverð,
en...
Að sögn Þjóðhagsstofnunar hefur
verð fyrir botnfískafurðir nú hækkað
verulega annað árið í röð. f krónum
talið hefur frystiiðnaðurinn fengið
tæplega 16% hækkun frá meðaltali
síðasta árs, en söltunin rúmlega 12%
á sama tíma. Þjóðhagsstofnun segir
verð þessara afurða mjög hátt um
þessar mundir. Þrátt fyrir lítið fram-
boð sé nokkur hætta á að það geti
lækkað, ef neytendur snúa sér í
meira mæli að ódýrari matvörum.
Líklegt er þó talið að verðið haldist
hátt fram á næsta ár.
„Þrátt fyrir þessar miklu hækkanir
á verði unninna botnfiskafurða og
þrátt fyrir hóflegar kostnaðarhækk-
anir á flestum aðföngum öðrum en
hráefni, þá hefur hagur vinnslunnar
versnað mikið frá því sem var á árinu
1990,“ segir Þjóðhagsstofnun, eins
og rakið hefur verið hér að framan.
Laumast sjóarinn í
vasa verkakonunnar?
Þegar litið er á útreikninga Þjóðhagsstofnunar nú og fyrr, vaknar sú
spuming hvort sjómenn hafí seilst í vasa fískverkafólks þegar kem-
ur að hlutdeild í launaköku sjávarútvegsins. Kemur þá m.a. í ljós að
sá hluti heildartekna fískvinnslunnar, sem fer í launagreiðslur, hef-
ur farið minnkandi ár frá ári á sama tíma og æ stærri hluti teknanna
fer til að borga fyrir fískinn.
Hér má sjá hvað þessir tveir lang-
stærstu kostnaðarliðir fiskvinnsl-
unnar tóku stóran hluta af heildar-
tekjum frystihúsanna á síðustu ár-
um og áætlun fyrir þetta ár. Tölurn-
ar benda t.d. til þess að frystingin
þoli að borga hátt í 75% teknanna í
þessa tvo liði samanlagða.
Helstu gjöld og afkoma í frystingu
Hráefni Laun =H+L Hagnaður
% % % %
1987 49,6 24,8 = 74,4 + 0,8
1989 46,9 23,5 = 70,4 + 1,3
1990 49,6 21,0 =70,6 +3,0
kvæmlega sama hlutfall.
Launahlutinn hefur þó enn sigið
heldur niður á við á þessu ári. Hlut-
inn, sem fer til hráefniskaupanna,
hefur hins vegar rokið upp úr öllu
valdi, eða um 9,3% milli ára (um
12% frá 1989). Enda afkoman hríð-
fallið, um 7,3%, í verulegan tap-
rekstur.
Minna en ekkert eftir
Þegar litið er á saltfiskverkunina
þessi sömu ár verður dæmið á viss-
an hátt ennþá grófara:
Áætlun:
1991 58,9 20,8 = 79,7 +4,3
Ýmsan fróðleik má lesa úr þessum
tölum. Það virðist a.m.k. ljóst að
fiskverkafólk hefur ekki aukið sinn
hlut í takt við hækkandi fiskverð s.l.
tvö ár. Þvert á móti verður jafnvel
ekki betur séð en að bætt afkoma
frystihúsanna hafi náðst með
„sparnaði" í launakostnaði. Athygl-
isvert er t.d. að nákvæmlega jafn
stór hluti heildartekna frystingar-
innar fór í hráefni árin 1987 og
1990. Launakostnaðurinn lækkar
aftur á móti um 3,8% og svo merki-
lega (?) vill til að afkoma greinarinn-
ar batnar einmitt um 3,8%, ná-
Hráefhi Laun =H+L Hagnaður
% % % %
1987 56,0 17,4 : = 73,4 + 5,5
1989 61,4 18,8 = 80,2 + 5,7
1990 64.1 16,3 = 80,4 + 3,5
Áætlun:
1991 75,2 16,4 = 91,6 +14,6
Líklega þarf enginn að undrast tap-
rekstur, þegar í ljós kemur að sá
hluti teknanna, sem fer í greiðslu
hráefnisverðsins, hefur á aðeins
fjórum árum stækkað meira heldur
en nemur öllum launakostnaði salt-
fiskvinnslunnar. En einnig hér hef-
ur samt Iaunahlutfallið lækkað.
Saltfiskverkandinn virðist, eins og
frystihúsið, þurfa einhversstaðar í
kringum fjórðung teknanna fyrir
annað en hráefni og laun, m.a. um-
búðir, flutningskostnað, orku, við-
hald, vexti og afskriftir svo nokkuð
sé nefnt.
Um 225 milljóna
launalækkun?
Hvað þessi hlutföll þýða svo í í
beinhörðum krónum tálið er ekki
síður athyglisvert. Saltfiskurinn
sýnist þar gott dæmi.
Milli áranna 1989 og 1990 jukust
heildartekjur saltfiskverkenda um
510 milljónir kr. (í 12.760 m.kr.).
Hráefnisverðið hækkaði ennþá
meira, eða um 660 milljónir. En
heildarlaunakostnaður lækkaði aft-
ur á móti um 225 milljónir milli ára.
Enn er búist við 1.400 m.kr. hækk-
un tekna milli ára. Hráefnisverðið
hækkar samt rúmlega þúsund millj-
ónum meira, eða 2.475 m.kr. Áætl-
aður launakostnaður hækkar hins
vegar um tæpar 250 m.kr.
3.130 milljónir
á móti 20
Gangi áætlun þessa árs eftir, breyt-
ast þessir stærstu póstar rekstrarins
þannig milli áranna 1989 og 1991:
Tekjur 12.250 14.160 16%
Hráefni 7.520 10.650 42%
Laun 2.300 2.320 1%
Hagnaður + 690 + 2.070
Hráefniskostnaðurinn hækkar um
rúmlega 3,1 milljarða á tveim árum
(hvar af 1.250 milljónir eru hækkun
á aflahlut og kaupi).
Til að mæta því hefur saltfiskverk-
unin samt aðeins fengið innan við
tveggja milljarða hækkun á útflutn-
ingsverði afurðanna (eðlilegt að tap-
ið aukist).
Það virðist þó bót í máli að launa-
kostnaðurinn hefur ekki hækkað
nema 1% eða á þessum tveim árum
(í staðinn fyrir 960 milljónir hefði
hann hækkað um 42% í takt við
hráefnisverðið).
Þrátt fyrir hlutfallslega launalækk-
un hefur tap saltfiskvinnslunnar
samt aukist úr 690 milljónum 1989
upp í 2.070 milljónir á þessu ári.
Minni
framleiðsla
= minna tap?
Það er því líklega að vonum að
Þjóðhagsstofnun skuli hafa reiknast
svo til að samdráttur í kvóta og þar
með saltfiskvinnslu geti dregið
nokkuð úr hinu gríðarlega tapi salt-
fiskverkenda.
Miðað við núverandi rekstrarskil-
yrði en framleiðslu næsta árs er
áætlað að tekjurnar lækki um 2.300
milljónir króna.
Hlutfallslega eykur þetta tapið um
2%.
Eigi að síður þýðir þetta að tap í
krónum talið minnkar um 130
milljónir.
- HEI
Hvern á að kalla
til ef meiriháttar
mengunaróhöpp
verða?
mengun
Umhverfísráðherra skipaði í gær
sérstaka aðgerðanefnd tíl að
stýra aðgerðum þegar meirihátt-
ar mengunaróhöpp í sjó verða.
Nefndin á að koma saman þegar
mengunarslys verða eða stór-
hætta er á þeim. Hún á að meta
mengunarhættu, skipuleggja
rannsóknir á h'friki, leiðbeina
um viðbrögð og samræma að-
gerðir einstakra stofnana.
Þá á nefndin að meta árangur
aðgerða, sem gripið er til vegna
meiriháttar mengunarslysa, þeg-
ar aðgerðum er lokið, og gera til-
lögur um úrbætur tíl umhverfls-
ráðherra, telji hún þörf á.
Nefndin á að bytja starf sitt á
því að gera viðbragðsáætlun um
rannsóknir eða athuganir vegna
hugsanlegra mengunarslysa af
völdum ohu og geislavirkra efna
hér við land og á næriiggjandi
hafsvæðum. Þá skal nefndin fara
yfir og meta árangur viðbragða
við grútarmenguninni fyrir
Norðurlandi sL sumar.
j sérstakri aðgerðanefnd vegna
mengunaróhappa á sjó eiga sæti
dr. Jón Bragi Bjamason formað-
ur, Davíð Egilsson vcrkfrzeðing-
ur, tilnefndur af Siglingamála-
stofnun, Jón Ólafsson haffræð-
ingur, tilnefndur af Hafrann-
sóknastofnun, dr. Sigurður
Magnússon, tiinefndur af
Geislavömum ríkisíns, og dr.
Ævar Petergcn fuglafræðingur,
tílnefndur af Náttúmfræðlstofn-
un. —sá