Tíminn - 09.10.1991, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Miðvikudagur 9. október 1991
ÚTLÖND
y Landsbergis varar við öðru valdaráni í Sovétríkjunum:
OSKAR EFTIR HJALP
VESTURLANDA VIÐ AÐ
KOMA HERNUM í BURT
Vytautas Landsbergis, forseti Litháen, hefur varað Vesturlönd við
því að annað valdarán verði framið í Sovétríkjunum. Hann bað Vest-
urlönd jafnframt um hjálp við að fá Moskvu til að kalla hersveitir
Sovétríkjanna í Litháen heim.
Á blaðamannafundi í Bretlandi í gær
sagði hann að enn væri hætta á að
harðlínumenn létu til skarar skríða og
reyndu að ná völdum í Sovétríkjun-
um. „Þrátt fyrir að valdaránið í ágúst
hafi mistekist, er mjög líklegt að
gamlir valdhafar innan kommúnista-
flokksins reyni að ná völdum á ný,“
sagði Landsbergis. Hann sagði að for-
ystumenn sovéska hersins væru mjög
óánægðir og efhahagskeríið væri í
rúsL .Ástandið gefur pólitískum öfl-
um tækifæri til að ná völdum, td.
rússneskum þjóðemissinnum eða
jafnvel samtökum fasista." Landsberg-
is sagði að það ætti að beita Sovétríkin
þrýstingi til að binda endi á það sem
hann kallar „ólöglega hersetu í sínu
landi“. Hann sagðist vonast til þess að
breska ríkisstjómin ræddi um þetta
við sovésk stjómvöld.
Landbergis kom til Blackpool í Bret-
landi þar sem hann mun ávarpa árlega
ráðstefnu íhaldsflokksins þar í landi.
Hann átti fund með John Major, for-
sætisráðherra Bretlands, seinnipart-
inn í gær. Eystrasaltsríkin voru meðal
fyrstu Sovétlýðveldanna til að lýsa yfir
sjálfstæði, en þau vom undir jámhæl
Sovétríkjanna í 50 ár eða síðan Þjóð-
verjar og Sovétmenn gerðu með sér
samning um skiptingu Evrópu.
Landsbergis sagði að lokum: „Ef Sov-
étríkin hafa vopnaðar sveitir sínar í
öðmm löndum, en það er í raun ekki
annað en ofbeldisaðgerð og þvingun,
vekur það spumingu um hvort virki-
lega sé hægt að búast við vinsamlegu
sambandi við þau.“ reuter-sis
Skilaboð Litháa til Sovétmanna.
Ekki mikil átök í Króatíu í gær:
Þingið fundaði
um o|3nsil*iI
Þingið í Króatíu fundaði í gær á
tveimur stöðum til að ræða alls-
hcrjar vopnahlé. Þar var einnig
rætt um að Króatía segi sig form-
lega úr júgóslavneska ríkjasam-
bandinu.
Júgóslavneski herínn hættl
árásum í gær í Króatíu og hélt
áfram viðræðum við ráðamenn
þar og sendifulltrúa Evrópu-
bandaiagsins, til að reyna að
komast að samkomulagi um
vopnahiéð.
Tilkynnt var um átök á stöku
stað eftir að herinn sagðist hafa
hætt árásum um miðnætti í fyrri-
nótt og lofað vopnahiéi ef Króatar
afiéttu umsátrí um höfuðstöðvar
hersins í Króatíu. Annars var
heldur rólegt í Króatfu í gærdag.
Króatar sögðu ekki hvort þeir
samþykktu skiiyrði hersins, en
aðstoðarmaður vamarmálaráð-
herra átti fund með yfirmanni
hersins í Zagreb til að vinna úr
smáatriðum.
Embættismenn í Króatíu segja
að meira en 1.000 manns hafi
látið lífið síðan Króatía lýsti yfir
sjálfstæði þann 25. júní. Nokkr-
um vopnahléum hefur verið kom-
ið á, án árangurs. reuter-sis
Tilkynnt hver fær friðarverðlaun Nóbels á mánudaginn:
Samtök eöa ópólitískur
einstaklingur þykir
helst koma til greina
Á mánudaginn verður tilkynnt hver
hlýtur fríðarverðlaun Nóbels í ár og
er fólk strax faríð að velta vöngum
yfir hver eða hverjir verði handhafar
60 milljóna, heiðurspenings og við-
urkenningarskjals, ásamt þeim
heiðri sem felst í því að fá þessi
verðlaun.
Geir Lundestad, formaður Nóbel-
stofnunarinnar í Ósló, segir að
Honecker ekki framseldur
Moskva og Bonn hafa komist að
samkomulagi um að fyrrum leið-
togi kommúnista í Austur-Þýska-
iandi, Erích Honecker, skuli enn
um sinn dvelja í útlegð í Sovétríkj-
unum. Svo hermir frétt í þýska dag-
blaðinu Bild.
Þrátt fyrir það vilja þýskir rann-
sóknarmenn fá að spyrja Honecker
nokkurra spurninga, en í Þýskalandi
er hann ákærður fyrir manndráp
vegna fýrirskipana sinna til landa-
mæravarða um að skjóta á flótta-
menn við Berlínarmúrinn.
Bild vitnar í vel upplýsta heimilda-
menn í Moskvu, sem segja að Hans-
Dietrich Genscher, utanríkisráð-
herra Þýskalands, og Borís Pankin,
utanríkisráðherra Sovétríkjanna,
hafi gert með sér samkomulag um
þetta, þegar þeir hittust í New York í
síðasta mánuði á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna.
Bild segir að þýskir rannsóknar-
menn vilji fá að leggja nokkrar
spurningar fyrir Honecker, sem var
vikið frá völdum síðla árs 1989, rétt
áður en Berlínarmúrinn féll. Honec-
ker var fluttur frá gamla Austur-
Þýskalandi til Moskvu, undir því yf-
irskini að hann ætti að fara í skurð-
aðgerð. Bonn mótmælti þessu og
krafðist þess að hann yrði framseld-
ur, því hann á yfir höfði sér réttar-
höld í Þýskalandi.
reuter-sis
þrýstihópar starfi grimmt að því að fá
sitt fram. Til að mynda hafa fulltrúar
einnar ótilgreindrar persónu sent
nefndinni, sem sér um að velja verð-
launahafann, 40 kassa fulla af úr-
klippum um afrek hennar ásamt
bænaskjali. „Þessi tiltekna persóna
hefur aldrei komið til greina sem
handhafi friðarverðlauna Nóbels,"
segir Lundestad um þetta mál. „Þar
að auki er tímasóun að reyna að beita
Nóbelsverðlaunanefhdina einhverj-
um þrýstingi.“
í fyrra fékk Mikhaíl Gorbatsjov, for-
seti Sovétríkjanna, verðlaunin og ár-
ið þar á undan var það Dalai Lama,
trúarlegur leiðtogi í Tíbet, sem hlaut
friðarverðlaunin.I ár hafa rúmlega 80
einstaklingar og 20 samtök verið til-
nefnd til verðlaunanna.
Norsku fjölmiðlarnir hallast helst að
því að verðlaunin fari ekki í hendur
stjómmálamanns að þessu sinni,
heldur til samtaka á borð við Rauða
krossinn eða Sameinuðu þjóðanna.
En hvað segir Lundestad um það: „í
gegnum söguna hafa friðarverðlaun-
in farið í hendur ólíkra aðila, til at-
hafnasamra stjómmálamanna, til
mannúðarsamtaka, til friðarsinna í
víðtækri merkingu. Það kemur bara í
ljós.“
Dagbladet í Noregi telur Aung San
Suu Kui, frelsishetjuna frá Búrma,
helst koma til greina. Fleiri em einn-
ig nefndir, svo sem Jóhannes Páll páfi
II, George Bush Bandaríkjaforseti og
Vytautas Landsbergis, forseti Lithá-
en. Baráttumaður blökkumanna í
Suður-Afríku, Nelson Mandela, er
einnig nefndur, svo og Vaclav Havel,
forseti Tékkóslóvakíu. Þeir komu
einnig sterklega til greina í fyrra, en
það sem helst þykir draga úr líkum á
að Havel eða Landsbergis hljóti verð-
launin er sú staðreynd að það var ein-
staklingur úr austurblokkinni sem
hlaut þau í fyrra.
Verðlaunaafhendingin árið 1978
vakti mikla reiði og deilur, en þá
hlutu Menachem Begin, forsætisráð-
herra ísraels, og Anwar Sadat, forseti
Egyptalands, friðarverðlaunin fyrir
friöaráætlun í Miðausturlöndum. Ár-
ið eftir hlaut móðir Teresa verðlaun-
in.
reuter-sis
Þjóðverjar eru að fá nóg af nýnasistum:
Almenningur verndar flóttamenn
Hundruð Þjóðveija hafa fengið sig
fullsadda á framferði nýnasista og
ákveðið að gera eitthvað tíl að spyma
fótum við ofbeldisaðgerðum þeirra.
Fjöldi Þjóðverja tók höndum saman
og sló hring utan um gistiheimili er-
lendra flóttamanna í Wenden tíl að
vemda þá fyrir árásum nýnasista.
Árásir nýnasista á útlendinga und-
anfarið em með þeim verstu síðan á
valdaárum Hitlers.
Nýnasistar hafa staðið að ofbeldisað-
gerðum víða um landið undanfamar
þrjár vikur og em árásimar orðnar
um 500 talsins. Þær beinast gegn er-
lendum flóttamönnum, sem sótt hafa
um hæli í Þýskalandi. Einn Afríkubúi
hefúr látið lifið í þessum árásum og
tvö líbönsk böm em slösuð.
Bemd Winkelmeier, stjómandi fé-
lagslegrar þjónustu í Wenden, segir
að nýnasistamir séu aðeins lítill hluti
þjóðarinnar. Þýskur sagnfræðingur
líkti í gær árásum róttækra nýnasista
útlendinga víða um landið við ástand-
ið í Þýskalandi á fjórða áratugnum.
„Þessar ofbeldisaðgerðir em að eýði-
leggja þá virðingu og það traust sem
Sambandslýðveldið Þýskaland hefur
áunnið sér síðustu 40 ár hjá umheim-
inum,“ segir Golo Mann sagnfræð-
ingur í viðtali við dagblaðið Express.
„Framkoma þessarra nasistahópa,
hrottaleg meðferð á útlendingum, er
sambærileg við ástandið á milli 1932
og 1933,“ segir Mann.
Undanfarið hefur fjöldinn allur af út-
lendum flóttamönnum og innflytj-
endum í Þýskalandi orðið fyrir barð-
inu á nýnasistum. Ríkisstjómin sagði
á mánudaginn að hún gæti lítið gert
til að stöðva þessar árásir, nema biðja
Þjóðverja um hjálp við að verja fóm-
arlömbin.
Mann sagðist ekki geta trúað því að
nasistar tækju völdin í Þýskalandi,
eins og gerðist snemma á fjórða ára-
tugnum þegar nasisminn kippti
stoðunum undan Weimarlýðveldinu
og Adolf Hitler komst til valda.
„Lýðræðisöfl í Þýskalandi eru of
sterk til að fólk leyfi nasistum að
komast til valda á ný,“ segir Mann.
reuter-sis