Tíminn - 09.10.1991, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Miðvikudagur 9. október 1991
Miðvikudagur 9. október 1991
Tíminn 9

.

flllt

Uppgræðslan á Auðkúlu- og Eyvindarstaðaheiði 1981-1989:
Árangurinn bestur þar sem friðað
var i 2 ár en síðan hóflega beitt
„Hinn mikli beitarþungi og sú síbeit,
sem verið hefur á miklum hluta upp-
græðslusvæðanna vegna þess að þau
eru ógirt, varð bæði til þess að seinka
framvindu gróðurs á þeim og draga úr
uppskeru. Svæðin hafa oft verið beitt of
snemma og vegna síbeitar hefur plönt-
unum ekki gefist nægilegur tími til að
mynda blaðmassa. Árangur varð bestur
þar sem landið var friðað fyrstu tvö árin
eftir sáningu, síðan beitt í hófi og ekki
fyrr en gróður var kominn vel á veg á
vorin."
Þessi orð Ingva Þorsteinssonar, sér-
fræðings hjá Rannsóknastofnun land-
búnaðarins, standa í nýútkominni
skýrslu Rannsóknastofnunar landbún-
aðarins um uppgræðslu á Eyvindar-
staðaheiði og Auðkúluheiði á árunum
1981-1989. Þessi uppgræðsla hófst að
frumkvæði og á kostnað Landsvirkjun-
ar og var henni ætlað að bæta fyrir það
gróðurlendi sem fyrirsjáanlega myndi
tapast undir uppistöðulón Blönduvirkj-
unar og framkvæmdir vegna hennar.
Samkvæmt samningum Landsvirkjun-
ar og landeigenda var gert ráð fyrir því
að grædd yrðu upp svæði allt að þrjú
þúsund hekturum. Nú nemur stærð
uppgrædds lands á bæði Auðkúlu- og
Eyvindarstaðaheiði um 1650 hektur-
um.
Landgræðsla ríkisins hefur að mestu
framkvæmt sjálfa vinnuna við upp-
græðsluverkefnið, en Rannsóknastofn-
un landbúnaðarins hefur fylgst með
vexti og framgangi gróðurs og sérfræð-
ingar stofnunarinnar og fleiri vísinda-
menn hafa samhliða uppgræðslunni
stundað margvíslegar rannsóknir og
tilraunir.
í formála skýrslunnar segir ritstjóri
hennar, Ingvi Þorsteinsson, að tilgang-
ur rannsóknanna hafi m.a. verið að
komast eftir því hve mikinn áburð
þyrfti til að viðhalda viðunandi gróður-
þekju og uppskeru á uppgræðslusvæð-
unum, bera saman grastegundir og
stofna til ræktunar við hin erfiðu gróð-
urskilyrði á hálendinu og að kanna
beitar- og næringargildi gróðurs á upp-
græðslusvæðunum.
Sumarið 1989, þegar níu ár voru liðin
frá því að uppgræðslan hófst, voru
gerðar mjög ítarlegar rannsóknir á
gróðri og jarðvegi svæðanna og er
greint frá þeim og niðurstöðum þeirra í
skýrslunni. Ingvi Þorsteinsson telur að
skýrslan marki þáttaskil í gróðurrann-
sóknum og vonast til að niðurstöður,
sem í henni koma fram, nýtist sem best
við að græða upp landið.
Sé litið yfir árangur af uppgræðslu-
starfinu á Auðkúlu- og Eyvindarstaða-
heiði, þá telja fræðimenn hann góðan
og jafnvel betri en mátt hefði vænta við
jafn erfið veðurfars- og gróðurskilyrði

■ , .
,
Svona leit út áríð 1981 á svonefndum Öfuguggavatnshæðum áður en uppgræðsla
hófst.
og eru á heiðunum. Uppgræðslusvæðin
eru í 425-610 m yfir sjávarmáli eða ríf-
lega yfir gróðurfarslegum hálendis-
mörkum. Gera má ráð fyrir því að vaxt-
artími sé þar með um mánuði styttri en
á láglendi norðanlands og meðalhiti 2-3
gráðum lægri.
Þegar uppgræðslan hófst árið 1981
voru heiðarnar nánast gróðurvana og
örfoka, en gróður tók fljótt við sér þeg-
ar byrjað var að dreifa áburði og gras-
fræi, en dreifingin fór einkum fram úr
flugvélum. Nokkur hluti svæðisins var
frá upphafi friðaður fyrir beit og varð
hann alþakinn gróðri á 5-6 árum. Mikið
beitarálag var hins vegar víða annars-
staðar á svæðinu og þar var landið ekki
algróið fyrr en eftir 8-9 ár. Þá var reynt
að græöa upp tvö sandfokssvæði, en ár-
angur varð ófullnægjandi, enda svæðin
ekki friðuð.
Breytt gróðurfar
Þegar menn sá grasfræi á landsvæði
með „villigróðri" og dreifa áburði, má
vitanlega gera ráð fyrir breytingum á
gróðurfari. I yfiriiti um árangur upp-
græðslunnar segir Ingvi Þorsteinsson
um þetta:
„Sá takmarkaði gróður, sem var á
svæðunum við upphaf uppgræðslunn-
ar, var dæmigerður hálendis- og mela-
gróður, en tiltölulega fjölbreytilegur.
Eftir sáningu og áburðardreifingu gjör-
breyttist gróðurfarið, ekki aðeins hvað
varðar þéttleika heldur einnig tegundir.
Grös svara best áburði og urðu þau ríkj-
andi í gróðurfari samfara áburðardreif-
ingunni, en þær gróðurtegundir, sem
fyrir voru í landinu, hurfu að mestu.
Slík breyting átti sér einnig stað í
gróðurfari þeirra svæða, sem aðeins var
f uppgræðsluverkefninu var m.a. sáð
til beringspuntar. Hann spjaraði
sig ágætlega á friðuðum svæðum,
en þar sem sauðfé náði til hans
gekk honum miður.
Á Öfuguggahæðum höfðu orðið alger
umskipti um mitt ár 1988.
dreift á áburði en engu grasfræi. Þar
jókst hlutdeild innlendra grasa í gróð-
urbreiðunni. Uppgræðsla með áburði,
hvort sem er með eða án sáningar
grasfræs, leiðir þannig til myndunar
graslendis með tiltölulega einhæfu
gróðurfari, sem er ólíkt hinu fjölbreyti-
lega, náttúrulega gróðurfari heiðanna
að yfirbragði og eiginleikum.
Framvinda gróðurs á uppgræðslu-
svæðunum hefur að sjálfsögðu verið
mishröð. Ekki hefur verið unnt að rekja
það til mismunandi hæðar svæðanna
yfir sjó, heldur fyrst og fremst til ann-
arra þátta, svo sem landgerðar, skjóls,
snjóalaga, rakaskilyrða og mismunandi
beitarálags.
Frá því að uppgræðslan hófst árið
1981 hefur gróður uppgræðslusvæð-
anna tvisvar orðið fyrir áföllum af völd-
um vetrarveðráttu. Það var eftir vet-
urna 1983-1984 og 1988-1989, sem
voru mjög snjóþungir. Bæði árin var þó
um óverulegar gróðurskemmdir að
ræða.
Eftir
Stefán
Ásgrímsson
Uppskera sveiflast með árferði, beitar-
álagi og því hversu vel áburðardreifing-
in tókst. Á hinum friðaða hluta svæð-
anna hefur hún verið frá einu til fjög-
urra tonna þurrefnis á hektara, en á
beitta hlutanum hefur hún verið tals-
vert minni vegna mikils beitarálags."
Lostætur gróður
Ingvi Þorsteinsson segir í yfirliti sínu
um árangur uppgræðslunnar, að gróð-
urinn á þeim svæðum, sem grædd voru
upp, hafí reynst afar lostætur og fé sótt
mjög í hann. Beitarþungi hafi að jafnaði
verið nálægt tveim ærgildum á hektara
og svari það til þess að um þrjú þúsund
ærgildi gengju að jafnaði á þeim 1650
hekturum sem græddir voru. Eftir því
sem uppgræddu svæðin stækkuðu,
hefði þó beitin minnkað á úthaganum.
Bæði þess vegna og eins vegna þess að
sauðfé hefur mjög fækkað að undan-
förnu, megi vænta þess að ástand út-
hagans batni.
Ekki var borinn áburður á allsstaðar
um allan ræktunartímann, heldur fóru
fram víðtækar og allflóknar tilraunir í
áburðargjöf. Þannig var t.d. hætt að
bera áburð á nokkra reiti eftir fjögurra
ára áburðargjöf. Þar breyttist gróður-
farið fljótlega úr hreinu graslendi nán-
ast, í gróðurlendi þar sem ríkjandi var
mosi og háplöntur á strjálingi. Eftir að
fimm ár án áburðar höfðu liðið var upp-
skera orðin afar lítil, hvort sem um var
að ræða friðaða reiti, eða reiti sem beitt
var á.
Það er hins vegar mat manna að mosa-
þekjan, sem eftir stendur, eigi eftir að
bæta verulega gróðurskilyrði í jarðveg-
inum umfram ógróið land, m.a. á þann
veg að yfirborðið verði stöðugra og
rakaskilyrðin verði betri. Þarna hafi því
verið búið í haginn fyrir það að aðrar
tegundir nái að festa rætur og breiðast
út. Forsendur þess séu hins vegar þær,
að í jarðveginum sé einhver fræforði
eða að í nánd séu gróðurlendi og þaðan
geti fræ borist með vindum eða á annan
hátt. Það muni síðan ráðast af ýmsu,
svo sem veðurfari og meðferð landsins,
hvort nýliðun á slíku landi verði upphaf
að frekari gróðurþróun og nýjum gróð-
urlendum, eða hvort hin áunnu gróð-
urskilyrði jarðvegarins mnuni rýrna til
þess horfs er var í upphafi uppgræðsl-
unnar.
Skýrslan um uppgræðslu Eyvindar-
staða- og Auðkúluheiðar er viðamikið
plagg, og í henni er tekið á flestum
þeim þáttum sem málið varða. í henni
er fjallað um upphaf þess og forsendur
að ráðist var í verkefnið. Þá fjalla fjöl-
margir vísindamenn um sértæk atriði
verkefnisins. Sem dæmi um það má
nefna að fjallað er í sérstökum kafla um
jarðfræði svæðanna, veðurfar og gróð-
urfar í upphafi.
Þá er ritað um einstaka þætti sjálfrar
uppgræðslunnar, svo sem áburðartil-
raunir, jarðvegsrannsóknir og jarðvegs-
hitamælingar, mælingar á rótakerfi
grasa, athuganir á stökkmori, fjarkönn-
unarmælingar sem gerðar hafa verið og
um rafgirðingar og notkun þeirra með-
an á verkefninu hefur staðið, svo aðeins
fátt sé nefnt. Skýrslan, sem er fjölrit
RALA nr 151, fæst hjá Rannsóknastofn-
un Iandbúnaðarins.
:
iéiéisi
llliiii
iillii
lil
ISIÍI

•. "X