Tíminn - 19.10.1991, Blaðsíða 7

Laugardagur 19. október 1991
Tíminn 7
ið sér bólfestu í byggðakjömum.
Þannig heldur sagnfræðidellan
áfram, eins og ekkert hafi ískor-
ist. Enginn veitir henni viðnám,
enda em stofnanir, sem ættu að
vera færar um það, undirlagðar
af menntafólki sem hefur lært
„fræði“ sín vel. Það er mikið
duglegra við að læsa setmm eins
og Ámastofnun fyrir erlendum
gestum, sem koma hingað í op-
inberar heimsóknir, samanber
Rogers utanríkisráðherra hér
um árið.
Maður á svörtum
_________frakka___________
Árið 1963 gaf Halldór Laxness
út Skáldatíma, sem var einskon-
ar uppgjör við fortíðina. Hann
hafði lengi verið gistivinur Sov-
étmanna og fundist þá sem hann
stæði í miðpunkti heimsbók-
menntanna og þeirrar miklu til-
raunar, sem átti eftir að frelsa
heiminn. í Gerska ævintýrinu
hafði sami maður lýst því hvem-
ig Sovétmenn höfðu tekið her-
foringja sína og dæmt þá til
dauða. Þar var hvergi dregið af
sagnfræðinni. Skáldatími var
skrifaður til að taka nokkuð aft-
ur af þeirri sagnfræði, sem er
meira en sagt verður um fyrrum
félaga Halldórs. Þeir hafa aldrei
játað að hafa verið blekktir og
em nú famir að safna atkvæðum
að nýju undir merkjum flokks,
sem nefnir sig Alþýðubandalag
um þessar mundir. Tveimur ár-
um eftir að Benjamín hafði kvatt
Vem Hertzsch á jámbrautarstöð
í Moskvu, var Halldór beðinn
fyrir böggul og kveðju til henn-
ar. Ekki vildi betur til en svo, að
á meðan Halldór var gestkom-
andi hjá Vem kom fyrirmyndar-
piltur frá fyrirmyndarríkinu.
Halldór lýsir honum svo: „Dyra-
vörslukona hússins vísar inn í
herbergið ókunnugum manni
fölum og toginleitum, klæddum
í hinn skylduga svarta frakka
allra rússneskra kontórista þess
tímabils." Hann var kominn til
að sækja Vem. Halldór bauðst til
þess að slást í förina með þeim.
Þá sagði Vera: „Þér emð ekki
kommúnisti. Þér emð borgara-
legur útlendur maður.“ Hún bað
hann síðan að skila kveðju litlu
telpunnar, sem þarna var, til föð-
ur hennar í Stokkhólmi og segja
að hann þyrfti ekki að óttast um
hana. Sovétríkin væm bamgóð.
Tvennum sögum fer að vísu af
því.
Svört angist dauðans
Benjamín víkur að þessum
fúndi Halldórs og Vem í bók
sinni. Víst er að ekkert hefur
spurst til hennar síðan og hið
sama gildir um dóttur hennar,
barnið, sem hún treysti Sovét-
ríkjunum fyrir. Um þennan fund
segir Benjamín. „Hvað átti hún
að segja við Halldór? Átti hún að
gagnrýna það sem var að gerast,
gagnrýna Stalín?" Síðan segir
Benjamín, að þetta hafi verið
tímar réttarhaldanna miklu. „í
brjóstum milljóna hlýtur að hafa
ríkt svört dauðans angist. Fang-
elsanir, dauðinn eða Síbería var
það sem menn hugsuðu sem
mest um, enda bein eða óbein
reynsla fjöldans, og eins og nú
var komið, fyrst og fremst með-
lima flokksins. Alþýðan hafði að
mestu fengið sitt í bili, einkum
sveitafólkið, dauðann eða Síber-
íu.“ Hvað Vem snertir telur
Benjamín, að sennilega hafi hún
verið búin að gera sér grein fyrir
því að spumingin um sekt eða
sakleysi skipti ekki máli lengur.
Pólitískur
einfeldningur
Fréttin af Vem í Skáldatíma
kom þeim Brynjólfi og félögum í
vandræði. En þá kom frétt frá
Gunnari Benediktssyni í Þjóð-
viljanum. Hann skýrði frá því að
hann hefði hitt Vem á Rauða
torginu í Moskvu. Fjölskylda
Veru bjó í Leipzig og hafði aldrei
heyrt neitt frá henni. Það varð
því strax hljótt um yfirlýsingu
Gunnars. Áður hafði Vera verið
gift manni að nafni Rosenblum,
sem flutti inn bækur og tímarit
frá útlöndum. í réttarhöldunum
1937 var þessi Rosenblum að lík-
indum píndur til að bera ljúg-
vitni um skemmdarverk og
njósnir í Pétursborg. Sýnd hefur
verið framhaldsmynd um njósn-
arann Sidney Reilly, sem hét
raunvemlega Sigmund Rosen-
blum. Getum er að því leitt að
þessir menn hafi verið bræður.
Um það verður ekkert sagt hér
og ekki er það staðfest í bók
Benjamíns. En varðandi skrif
Halldórs um Vem bætir Benj-
amín við: „Ég tel víst að Vera hafi
fljótt áttað sig á því, að hún var
að tala við pólitískan einfeldn-
ing. Annað hefði ekki aðeins ver-
ið lífsháski, heldur sennilega
óumflýjanlegur dauðadómur.
Þetta var útlendingur, sem hún
var að tala við. Og hvað var svo í
fylgd með honum? Fangelsun.
Þegar Halldór skrifar um þetta í
Skáldatíma löngu seinna er
hann enn úti á þekju.“
Sagnfræði á
hundavöðum
Einungis lokuðum ríkjum tekst
að halda leyndum stjórnskipuð-
um hörmungum alþýðu. Ein-
ungis ósvífinni sagnfræðilegri
túlkun tekst að búa til nýjan göf-
ugmannlegan heim úr lygum,
ofbeldi og samviskuleysi. Til að
þessi sagnfræði verði virk verður
hún að spretta upp meðal þjóða
þar sem sagnfræðingar em tekn-
ir trúanlegir. Þess vegna hefur
engin raunvemleg sagnfræði
um stjómmálaþróun byltingar-
ríkis eins og Sovétríkjanna verið
skrifuð. Hún laut fyrirskipunum
að ofan. Það breytir þó ekki
þeirri staðreynd að sagnfræðing-
ar á Vesturlöndum hafa gert sér
mjög títt um Sovétríkin og
kommúnismann og skipst mjög
í tvö horn. Annars vegar em þeir,
sem hafa reynt að rýna í duímál
stjórnarfarsins í Sovét. Hins veg-
ar em þeir sagnfræðingar, sem
fara yfir sem mest sögusvið á
hundavöðum, upptendraðir af
pólitískri lygi, og hika ekki við
að smíða nýja þætti inn í fornöld
og miðöld til að undirbúa
kennslu fyrir böm, sem á að
sýna þeim að kommúnisminn er
ekkert stundarfyrirbæri, ekkert
heimssögulegt geðveikikast. Að
hann hafi alltaf verið til. í nú-
tímanum hefur síðan verið vitn-
að til „staðreynda", sem engar
staðreyndir vom.
Skrif Arngríms
_________lærða__________
íslendingar hafa með sérkenni-
legum hætti og vitnisburðum
orðið áhorfendur að svívirð-
ingarverki, sem kommúnisminn
framdi á saklausri konu í
Moskvu. Um hana hefur að vísu
engin sagnfræði verið skrifuð.
En hlutverk hennar í bylting-
unni er þó dæmisaga, sem varp-
ar ljósi á hvaðan sú sagnfræði er
mnnin, sem keppst er við að
skrifa í dag handa börnum og
unglingum. Þau telja ekki
ástæðu til að gagnrýna og mót-
mæla frekar en Vera, vegna þess
að kennararnir og kennslustofn-
animar em þeim æðri. En helft-
in af skrifaðri sagnfræði tuttug-
ustu aldar á eftir að hljóta sömu
örlög og sagnfræði Amgríms
lærða, þegar hann skrifar um
Kanaans-menn. Amgrímur var
uppi á seytjándu öld og var tal-
inn mestur þekkingarmaður á
íslandi á sínum tíma. Nú væri
erfitt að heimfæra ýmislegt sem
hann skrifaði og kenna við stað-
reyndir. Sagnfræði hans er orðin
úrelt og sumt af henni er byggt á
hjátrú, eins og sagnfræði
kommúnista í dag. Dæmi um
þetta er, þegar Arngrímur skrif-
ar: „En svo vér ljúkum þessu
máli á sama hátt og vér hófum,
fullyrðum vér afdráttarlaust að
Kanaansmenn hafi dreifst til
Evrópu, og frá þeirri dreifingu
séu jötnar vorir mnnir, þeir sem
fyrstir byggðu heimshluta vorn.“
Ekki væri vitlausara að kenna
þetta í skólum en fræði komm-
únista.