Tíminn - 25.04.1992, Qupperneq 4

4 Tíminn
Laugardagur 25. apríl 1992
Tíminn
MÁLSVABI FRJÁLSLYNPIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Asgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrimur Glslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9,110 Reykjavik Slml: 686300.
Auglýslngasfml: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tfmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verð I lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Samdráttur og
atvinnuleysi
Heita má að atvinnuleysi hafi verið óþekkt hér á landi um
tveggja áratuga skeið. Fyrir kom að vinnu skorti annað
slagið, en það var ávallt staðbundið og tímabundið og úr
rættist fyrr en varði. í alþjóðlegum skýrslum vakti at-
hygli að á íslandi voru atvinnuleysingjar færri en í
nokkru öðru landi, en það er einmitt skortur á störfum
sem er eitt helsta þjóðfélagsmein sem hrjáir hvað mest
og á það bæði við um þróunarlönd og hinar ríkari iðnað-
arþjóðir.
Nú horfir allt til hins verra í þessum efnum. Atvinnu-
lausum fiölgar frá mánuði til mánaðar og eru að verða
um helmingi fleiri í ár en á sama tíma í fyrra. Hið ugg-
vænlega við þróunina er, að atvinnuleysi er að festast í
sessi hérlendis.
Af hálfu þeirra, sem með völdin fara, er ekkert gert til
að hefta þessa þróun, hvað þá að snúa henni við. Hvergi
bólar á nýsköpun í atvinnulífi. Engar nýjar framleiðslu-
greinar eru í sjónmáli. Ekkert er gert til að auðvelda fyr-
irtækjum endurnýjun eða að færa út kvíarnar. Þótt ekki
sé annað sýnna en að heilu byggðarlögin fari að lognast
út af og atvinnugreinar að leggjast af, er enginn vilji til að
koma í veg fyrir að svo fari.
Þótt atvinnulausum fjölgi með ógnvænlegum hraða,
eykur ríkisvaldið aðeins vandann með fiöldauppsögnum
starfsfólks opinberra stofnana undir yfirskini hagræðing-
ar og sparnaðar. Oft kemur svo á daginn að engu er hag-
rætt og ekkert sparað, aðeins aukið á vandræði og ný
vandamál búin til.
Stundum er haft á orði að hægt sé að fækka fólki án
þess að segja nema tiltölulega fáum upp, aðeins ef ekki er
endurrráðið í þau störf sem losna. Hagræðing af þessu
tagi leysir engan vanda, vegna þess einfaldlega að engin
störf verða til fyrir allan þann fiölda, sem stöðugt streym-
ir inn á vinnumarkaðinn.
Sérmenntað fólk á öllum sviðum athafnalífsins lýkur
skólagöngu og leitar inn á vinnumarkað. Með því hátta-
lagi, sem nú ríkir, og samdrætti á flestum sviðum er ljóst,
að ungu fólki, sem er að hefia starfsdag sinn, eru allar
bjargir bannaðar. Það lendir í hópi atvinnuleysingja þeg-
ar að skólagöngu lokinni.
Það er ótrúlegt að fámenn þjóð í stóru og gjöfulu
landi skuli flæma sjálfa sig í þá aðstöðu að ekki séu til
störf fyrir vel menntaðan og hæfan vinnukraft. En því
miður er allt útlit á að þetta sé að takast.
Hagræðingin felst oftar en ekki í óhóflegri tæknivæð-
ingu og allur spamaður fer í vaskinn. Mikil atvinnutæki-
færi eru flutt úr Iandi og lítið er gert til að vernda ís-
lenska atvinnuvegi fyrir erlendri ásókn.
Það er í skugga samdráttar og kreppu, sem launþegar
reyna að ná fram kjarabótum og gengur heldur illa. Þeir
vita sem er að atvinnuöryggið er ein hin dýrmætasta
kjarabót, sem áunnist hefur, en nú er það að verða að
engu.
Á sama tíma og atvinnuleysið hellist yfir og Þjóð-
hagsstofnun spáir samdrætti og afturför, fer húsbóndinn
í stjórnarráðinu fremstur meðal jafningja og er grínakt-
ugastur þeirra sprellikarla ríkissjónvarpsins, sem fá
borgað fyrir að láta hlæja að sér.
En ört stækkandi hópi atvinnuleysingja er ekki hlátur
í hug.
Atli Magnússon:
Þegar minna og
minna er hlegið ...
Fyrir rúmum tveimur áratugum,
þegar stúdentauppreisnir í útlönd-
um tóku að bergmála innan veggja
íslenskra skóla með viðeigandi
lausung og óþægð, héldu nú sumir
að verið væri að halda dómsdag yfir
hvers kyns stofnanalífi og góðum
skikk í eitt skipti fyrir öll. Nemend-
ur fleygðu úlpulörfunum í glugg-
akistumar í skólastofunum og
settu fætur upp á borðin. Þaðan
horfðu þeir letilegum tortryggni-
augum á velbyrðuga prófessora og
dósenta, þ.e. þá stund sem þessir
nemendur annars nenntu að eyða
tíma sínum inni í kennslustofún-
um. Kennarar tóku þessu ýmislega
og auðvitað þeir verst, sem höfðu
kennt í áratugi og ekki átt annars
konar nemendum að venjast en
auðsveipum sauðum með herra-
klippingu, sem voru að kyrkjast í
hálsbindum með Windsorhnýt-
ingu. Gamall kennari í einni af
raunvísindagreinunum við háskól-
ann var svo hrelldur eftir fyrsta
tímann frammi fyrir þessu upp-
reisnarfólki, að kona hans og dætur
urðu að leiða hann upp stigann
þegar heim kom. Hann var þá með
gleraugun á skakk og skjön og
svitnaði ákaflega. Samt hafði ekki
verið gengið í skrokk á honum
beinlínis — en næstum allt annað.
Svo voru kennarar, sem tóku þessu
á alveg annan hátt, og þá var frem-
ur að finna meðal hinna yngri.
Þessir menn urðu gripnir örvænt-
ingu yfir því sem þeim fannst vera
glötuð æskuár sjálfra sín. Til þess
að bæta sér þau upp, fóru þeir að
haga sér eins og stúdentamir
gerðu, klæddu sig enn meira „blátt
áfram" en þeir og settust með þeim
að grasreykingum og rauðvínssötri
utan skólatímanna, vissir um að
þannig mundu þeir betur ná að
styðja fingri á „púls þjóðfélagsþró-
unarinnar".
Og enn varð breyting
En þetta var þá og nú er víst aft-
ur orðin breyting og hún er líka
róttæk. Þannig þekki ég mann, sem
fyrir nokkru blés rykið af gömlu
stúdentsprófi og tók á ný til við
nám, sem af einhverjum ástæðum
hafði leyst upp í reyk á yngri árum
hans, enda ekki tiltökumál lengur
að gamalhrútar og gamalær gangi
með gemlingunum í skólakerfinu.
Hann hafði stundað nám sitt með
68-fólki, þegar háskólalíf bar svip-
mót af glaumlifnaði og ofstopa
þýskra „Burschenschaften" á 19.
öld og áhuga um kommúnisma,
sem m.a. kom fram í almennri
samúð með Oxford- menntuðum
Asíumönnum, sem voru að halda
verklegar kennsluæfingar í fræð-
unum heima hjá sér. Þar voru
þegnar þeirra auðvitað í hlutverki
naggrísanna.
En áðumefndur aldraður há-
skólanemi lét þó ekki of vel af and-
anum meðal stúdenta nú. Þótt ær-
ustugangurinn fyrrum hefði mátt
minni vera, þá fannst honum að
eitthvað hefði þó mátt skilja eftir af
honum. Stúdentamir, sem hann
hitti fyrir er hann á ný gekk inn um
dyr háskólans, vom meir ofúrlitlir
karlar og kerlingar en ungmenni.
Honum fannst þeir vera mjög al-
vömgefið fólk og langur vegur frá
að þeim væri jafn hláturgjamt og
fyrrum var. Hann var þó ekki viss
um nema ástæðan væri sú að það
eimdi eftir hjá sér af boðskapnum
úrelta og hlægilega um „stúdents-
árin æskuglöð“.
Minna hlegið
Sennilega er þetta rétt athugað
hjá hinum þreknandi „stúdíósus",
sem farinn er að fá dálítinn skalla
og ekki vonum fyrr. Það fylgir
nefriilega harðnandi samkeppni, að
það er minna hlegið í þjóðfélaginu
nú en áður. Ég hef borið þetta und-
ir nokkrar manneskjur og þeim
þykir ekki fráleitt að þetta sé rétt
Hví ekki að taka dæmi af högum
unga fólksins nú? Auðvitað býr það
við betri kjör en áður gerðist, og öll
rök hníga að því að fyrir vikið eigi líf
þess að vera auðveldara. Það er það
líka tvímælalaust á sinn hátt En þá
gerist það sama og gerist inni á
spítölunum með síauknum sótt-
vömum og fúllkomnari lækninga-
tólum. Upp spretta nýir kvillar, sem
eiga sér kjörumhverfi í hreinlæt-
inu. Einkum munu það vera hvers
kyns ofnæmissjúkdómar. Og vel-
ferðinni og hinni blómstrandi sam-
keppni virðast fylgja ofnæmissjúk-
dómar líka.
Crípið í tómt
Margt hefúr verið rætt um að
mörg ungmenni eiga í sálarstríði
og sum þeirra hafa gengið út að
farga sér. Það liggur í augum uppi
að miðað við þann fjölda, sem til
slíkra óyndisúrræða grípur, er sá
fjöldi talsverður, sem er í meira lagi
bágur hið innra með sér. Þar til mér
verður bent á aðra skýringu meira
sannfærandi, ætla ég að skuldinni
verði að skella á samkeppnina. Eng-
inn þarf að efast um að unglingar í
þjóðfélaginu nú eiga í ekki minni
samkeppni sín í milli en þar sem
hjólin snúast hraðast úti í sjálfu
viðskiptalífinu. Þeir tímar eru upp
runnir að það er erfitt að finna ein-
hvem hugmyndalegan bakhjari að
styðja sig við. Fall kommúnismans
á sinn þátt í því. Þetta fall gerði ekki
aðeins kommúnismann hlálegan,
heldur allar hugmyndir um að
mannkynið sé á einhverri fúll-
komnunarbraut yfirleitt. Tæknin
er orðin tortryggileg. Enginn trúir
lengur að hún muni Jtelsa heim-
inn“. Eftir stendur einstaklingur-
inn og hefúr þegar allt kemur til
alls ekkert á að treysta nema sig
sjálfan. Fimmtán ára gamalt eða
þar um bil verður fólk að fara að
svara spumingunni: Jtver ertu —
og hvað ertu svosem?" Þama er
þung byrði lögð á margar grannar
axlir. Það er fálmað eftir handfestu,
en oft gripið í tómt, því núna kostar
það peninga að skapa sér ímynd,
vera eitthvað... Ekki svo að skilja að
einhver skortur blasi við, miklu
fremur hættan á andlegum ofnæm-
issjúkdómum.
Skúm trúvillinganna
En flestir lifa þetta nú allt af ein-
hvem veginn, og samlagast þessum
skrýtnu, nýju kröfum. Leið flestra
er sú að gerast karlar og kerlingar
strax um tvítugt Þeir spara og
leggja á sig hverskyns harðræði til
þess að geta keypt föt, sem eru fel-
leg og frjálsleg en hefur kostað
þjáningar að eignast ímynd ung-
mennisins og flekklaust álit verður
því jafn verðmætt og amerískum
forsetakandidat Hverri stund er
ráðstafað, hún er skráð og valin og
menn vita til dæmis að nákvæm-
lega að mánuði liðnum muni þeir
verða glaðir á tilteknum stað f tiÞ
tekinn klukkustundafjölda. Stöku
fara upp úr þurru að rangla til
messu og uppkomin böm 68-fölks-
ins láta skírast í hrönnum, eins og
trúvillingar á dögum Rómarríkis-
ins. Einhvem veginn með þessum
hætti ná flestir sáttum við um-
hverfið á endanum. Og ef að lfkum
lætur mun árangurinn koma fram f
meiri framleiðni og hvers kyns
„skilvirkni" en var. En það verður
minna og minna hlegið...