Tíminn - 25.04.1992, Blaðsíða 5

Laugardagur 25. apríl 1992
Tíminn 5

Staðan í stj ómmálunum
Jón Kristjánsson skrifar
Nú fer að líða að ársafmæli ríkis-
stjómar Davíðs Oddssonar og því
er rétt að líta yfir farinn veg.
Fyrsta reglulegt þing nýrrar rík-
isstjómar er nú brátt að baki, því
samkvæmt starfsáætlun Alþingis
á því að ljúka þann 15. maí. Það
em líka tímamót að því leyti að
þá lýkur iyrsta Alþingi undir nýj-
um þingskaparlögum.
Alþingi liðinn vetur
Starf Alþingis á haustin ein-
kennist af gerð fjárlaga og ráð-
stöfunum í ríkisfjármálum. Á
haustþingi 1987, þegar ríkis-
stjóm Þorsteins Pálssonar sat að
völdum, skeði það að stórdeilu-
mál í ríkisfjármálum, „matar-
skatturinrí' svokallaði — þ.e.
söluskattur á matvæli — og fleiri
mál, svo og frumvarp um stjóm
fiskveiða, biðu afgreiðslu rétt fyr-
ir jól. Þinghaldið þá dróst fram í
janúar, og síðan er það æ algeng-
ara að fjárlagagerð ljúki ekki fyrir
jól, ef deilumál em uppi. Svo varð
nú.
Ríkisstjóm Þorsteins Pálsson-
ar varð ekki langlíf. Sumir halda
því fram að slagurinn um jólin og
áramótin 1987 hafi verið upphaf-
ið að endalokunum. Ég ætla ekki
að dæma um það. Afstaðan til at-
vinnulífsins í landinu, og skilyrða
í sjávarútvegi, fastgengisstefhan.
varð henni fyrst og fremst að falli.
Óánægja krata —
stormur í vatnsglasi
Frumvarpið um ráðstafanir í
ríkisfjármálum, sem var afgreitt
á Alþingi í janúar, getur orðið rík-
isstjóminni erfitt, þó samþykkt
sé. Það gæti orðið myllusteinn
um háls hennar. Þar er að finna
nýjar álögur á almenning í land-
inu sem, eðli málsins sam-
kvæmt, þeir ethaminni eiga erf-
iðast með að bera. Ekki fer hjá því
að þessar álögur em fleinn í holdi
þess hluta Alþýðuflokksins, sem
man ennþá að flokkurinn var
einu sinni jafnaðarmannaflokk-
ur. Hvort órói þeirra verður
meira en stormur í vatnsglasi á
eftir að koma í ljós. Hingað til
hefur hann ekki verið annað.
Hitt verður alvarlegra fyrir rík-
isstjómina ef þessi átök
skila ekki tilætluðum ár-
angri. Að halda ríkisút-
gjöldum í skefjum og reka
ríkissjóð með sem
minnstum halla er gott
og gilt markmið, og það
verður að viðurkenna að
einmitt þetta var veikasti
þátturinn í fyrri ríkis-
stjóm. Því leggur þessi ríkis-
stjóm ofurkapp á þennan þátt,
vegna þess að þeir telja það hafa
pólitískan tilgang auk þess efna-
hagslega.
Er fuglinn í hendi?
Ríkisfjármál em ekki einangr-
að og afmarkað fyrirbrigði frá ytri
aðstæðum í þjóðfélaginu, frekar
en annar rekstur. Þau em órjúf-
anlegur hluti af þessum skilyrð-
um. Samdráttur og vaxandi at-
vinnuleysi getur orðið ríkisbú-
skapnum þungt í skauti. Ég
þekki svör þeirra, sem em í for-
svari fyrir ríkiskassann. Þeir segja
að gert hafi verið ráð fyrir þessu.
Forsendumar séu inni í áætlun-
um fjárlaga. Það má vera, en að
hinu ber þó að gæta að þrátt fyrir
allt bregst íslenskur almenning-
ur mjög snögglega við aðstæð-
um. Minnkandi kaupgeta og vax-
andi atvinnuleysi hafa gífurleg
áhrif á veltu í landinu, sem tekju-
möguleikar ríkissjóðs byggjast
framar öðm á vegna þess hve
óbeinir skattar em hátt hlutfall af
ríkistekjunum. Sá fugl, að reka
ríkissjóð með fjögurra milljarða
króna halla í ár, er því ekki í
hendi. Ef hann flýgur úr augsýn á
haustdögum, fara alvarlegir tím-
ar í hönd fyrir ríkisstjómina, svo
mikið kapp sem hún hefur lagt á
þennan þátt mála.
Þingmál vetrarins
Af þeim stjómarfrumvörpum,
sem litið hafa dagsins ljós í vetur
auk fjárlagafrumvarpsins og
„bandormsins“ svokallaða, er
frumvarp um Lánasjóð íslenskra
námsmanna það sem eldfimast
er pólitískL
Þar er gert ráð fyrir að draga
vemlega úr námsaðstoð, og
veigamikla stefnubreytingu er
þar að finna þess efríis að náms-
menn greiði vexti af lánum og
endurgreiðslur verði hertar.
Ekki skal dregið úr vanda
Lánasjóðsins. Vissulega var þar
breytinga þörf, enda hefur stjóm-
arandstaðan verið til viðræðu um
slíkt. Það má þó ekki undir nein-
um kringumstæðum gleymast
að námslánakerfið er einn af
homsteinum þeirrar velferðar og
þess jafhréttisþjóðfélags sem er
hér á landi. Þótt frumvarpið hafi
verið lagað í meðfömm Álþingis,
em tvö atriði í því sem benda til
þess að ríkisstjómarmeirihlutinn
hafi ekki þessi atriði í heiðri. Það
er að greiða námsaðstoðina út
eftirá á hverju ári, og leggja vexti
á námslán. Þetta rýrir mjög kost
hinna efnaminni að stunda nám,
og verst er efhalítill unglingur ffá
landsbyggðinni settur, sem vill
stunda nám í háskólanum eða
öðmm viðlíka menntastofnun-
um í höfuðborginni.
Það er undarleg stífni að vilja
ekki laga þetta atriði með eftir-
ágreiðsluna, og draga þar með úr
sárasta misréttinu sem þetta
frumvarp hefur í för með sér.
Flest önnur stjómarfmmvörp
vetrarins af ýmsu tagi em til
meðferðar í nefndum AI-
þingis. Segja má að Þor-
steinn Pálsson, sjávarút-
vegs- og dómsmálaráð-
herra, hafi verið drýgstur
að ná sínum málum fram,
en samt á hann veigamik-
il mál í meðferð í þinginu,
sem er ffumvarp um svo-
kallaða „fiskistofu", og
fjallar um skipulagsbreytingar í
sjávarútvegsráðuneytinu.
Lifír ríkisstjómin?
Þetta er spuming sem maður
er oft spurður á förnum vegi. Ég
svara því yfirleitt að menn verði
að vera undir það búnir að hún
sitji kjörtímabilið. Þó er ekkert
ömggt í þessum heimi, og enn
síður í heimi stjómmálanna.
Nokkur mál geta orðið svo stór
að þau valdi ríkisstjóminni vem-
legum erfiðleikum. Þar vil ég
fyrst nefna atvinnuleysi og sam-
drátt í þjóðfélaginu. Atvinnuleys-
ið bitnar nú f vaxandi mæli á fólki
sem hefur aldrei þekkt slíkt —
skuldsettu fólki sem þolir ákaf-
lega illa samdrátt í tekjum. At-
vinnuleysi er ekki lengur tíma-
bundið, heldur viðvarandi. Ef rík-
isstjómin áttar sig ekki á þessu
þjóðfélagsvandamáli, sem fer
hraðvaxandi, getur það orðið
hennar banabiti.
Rikisfjármálin em nátengd at-
vinnumálunum, eins og áður er
vikið að. Þar hefur verið lagt mik-
ið undir og slakur árangur verð-
ur stjómarsamstarfinu þungur í
skauti.
Ágreiningur í ríkisstjóminni
vegna sjávarútvegsmála getur
orðið mjög óþægilegur fyrir
stjómarsamstarfið, þegar að því
kemur að sú tvíhöfða nefnd, sem
að störfum er, á að skila áliti, og
sjávarútvegsmálin berast inn í Al-
þingi fyrir alvöru.
Ef óánægja krata er meira en
stormur í vatnsglasi, getur hún
orðið alvarleg fyrir ríkisstjómina.
Það var alvarlegasta uppákoman
þegar Jóhanna Sigurðardóttir fé-
lagsmálaráðherra stoppaði ffum-
varp Jóns Sigurðssonar við-
skiptaráðherra um Búnaðar-
bankann. Það mál er ekki úr sög-
unni og óséð er hvaða dilk það
dregur á eftir sér á flokksþingi
krata. Með haustinu kemur í ljós
hver alvara er hér á ferðinni,
hvort Jóhanna hyggst veita upp-
reisnarliði forustu, eða hvort hún
lætur sér nægja að fá myndarlegt
framlag í sína málaflokka við fjár-
lagagerð í haust.
EES
Svo er ótalið það stórmál að
taka afstöðu til samninganna um
Evrópskt efnahagssvæði. Það
getur orðið ríkisstjóminni mjög
erfitt að hafa látið undir höfuð
leggjast að kynna málið hlutlægt
á innlendum vettvangi, og að ut-
anríkisráðherra lýsi því yfir að
hann hafi „fengið allt fyrir ekk-
ert“, með alla enda lausa. Svona
málflutningur er ekki boðlegur í
neinu máli, hvað þá stórmáli,
enda er framhaldið eftir því.
Málsmeðferðin ber öll vott um
vandræðaskap, sem getur orðið
mikill álitshnekkir fyrir ríkis-
stjómina og ekki síst forustu
hennar.
Verði Alþingi að störfum lung-
ann úr sumrinu, verður þetta
áreiðanlega „heitt pólitískt sum-
ar“, hvað sem öðm veðurfari líð-
ur.
Menn og
málefni i^4