Tíminn - 25.04.1992, Blaðsíða 7

augardagur 25. apríl 1992
Tíminn 7
við hreinlega verðum að gefast
upp. Félagsleg þjónusta og fé-
lagsleg samstaða verður að
haldast í hendur við atvinnu-
uppbyggingu á hverjum stað.
Mikilvægi andlegrar vellíðunar
er stórlega vanmetin. Það segir
sig sjálft að á sama tíma og
kreppir að í atvinnumálum og
þrengir að fólki peningalega,
upplifir það visst óöryggi. Þá er
hætta á að ýmiskonar sálrænir
og félagslegir örðugleikar fylgi
í kjölfarið. Það er margsannað
að þama er samhengi á milli.
Hluti af skýringunni á því af
hverju þessum málum er gef-
inn jafn lítill gaumur úti á
landi og raun ber vitni, liggur í
ákveðnum heimóttarhætti. Frá
því að land byggðist sáu hrepp-
amir og fjölskyldurnar um að
sinna þessum þáttum, og það
hefur viðhaldist mjög mikið út
á landi. Það er ákveðin sam-
staða innan sveitarfélags, sem
gengur út á það að styðja á ein-
hvem hátt við bakið á þeim
einstaklingum sem þurfa þess
með. Það eitt og sér dugir hins
vegar ekki lengur. í Reykjavík
og á Akureyri og öðrum stærri
bæjarfélögum, þar sem allt er
ópersónulegra, vinnur sérhæft
fólk gagngert að því að sinna
félagslegum vandamálum.
Héma emm við ennþá bundin
við þann stall að líta svo á að
þetta séu mál hvers og eins og
nánasta umhverfis. í Reykjavík
ertu bara einhver N.N. Þú get-
ur gengið inn á meðferðar-
stofnun, dagdeild, eða eitthvað
slíkt, og fengið þjónustu.
Héma er þetta svo lítið samfé-
lag, að fólki finnst feimnismál
að leita aðstoðar eða lækninga,
ef meinið er ekki líkamlegt.
Það er líka eitt af vandamálun-
um, sem við eigum við að etja,
að það er lítið gert til þess að
gera þetta að eðlilegum þætti í
samfélaginu."
Sveitarstjórnir brjóta
lög og komast upp
meö þaö
En er það ekki bara ágætt að
fólk leiti út fyrir sína heima-
byggð eftir aðstoð af þessu tagi?
„Nei, ég held að það sé engan
veginn ágætt," segir Allan.
„Fólk þarf að geta leitað eftir
félagslegri þjónustu sem næst
sér. Það á ekki að þurfa að
keyra 400 km til þess, eins og
dæmi eru um. Um leið og
menn viðurkenna að þeir þurfi
að sækja aðstoðina annars stað-
ar, þá em þeir búnir að viður-
kenna þörfina hjá sjálfum sér
og auðvitað sveitarfélaginu um
leið. Sveitarfélögin eiga að
koma til móts við þessa þörf;
það er meira að segja bundið í
lög. En þau gera það ekki og
komast upp með það. Sveitar-
stjórnarmenn segja: „Ja, þetta
er svo dýrt“, en gleyma að það
getur verið miklu dýrara að
missa fólkið í burtu. Ef um er
að ræða lengri sérfræðimeð-
ferð, eða eitthvað í þeim dúm-
um, getur verið að það borgi
sig fyrir þann, sem er annt um
fjölskyldu sína, að taka sig upp
og hreinlega flytja, í stað þess
að sækja þjónustuna um lang-
an veg.“
Horfa menn upp á dæmi
þess?
Já, já. Við horfum upp á
dæmi þess og sjálfsagt allstaðar
um allt land. Það varð mjög
mikil breyting í málaflokki fatl-
aðra á síðustu ámm, og ég held
að í flestum tilvikum getum við
sinnt okkar skjólstæðingum
sæmilega. En hvað varðar al-
menna félagsþjónustu, þá er
hún í rauninni engin.
Áður en svæðisstjórnir um
málefni fatlaðra komu til höfðu
svæðisstjómir um málefni
þroskaheftra sinnt þessum
málaflokki í nokkur ár. En það
var í rauninni engin þjónusta
við þetta fólk önnur en sú, að
það vom til stórar altækar
stofnanir eins og Kópavogshæli
og Sólborg á Akureyri.
Þangað varð fólk að leita, ef það
eignaðist þroskaheft eða mikið
fatlað bam. Ég veit að það em
fjórtán íbúar á Norðurlandi
vestra, sem urðu að flytja inn á
Akureyri þess vegna. A sínum
tíma var uppbygging þessara
altæku stofnana mikil framför,
vegna þess að ríkið hafi ekki
gert neitt fýrir fatlaða áður.“
Skoluöu þroskahefta
á Kópavogshæli
„Nú hefur verið byggð upp
þjónusta fyrir þetta fólk í
hverju kjördæmi, með aðal-
áherslu á stoðþjónustu þannig
að fatlaðir geti dvalið sem
lengst heima hjá sér og þurfi
sem minnst að vera inni á
stofnunum. Það hefur verið
horfið frá þessum stóm stofn-
unum til sambýla, þar sem
kannski fimm íbúar búa saman.
Það má segja að sambýli sé
stofnun, en það er reynt að búa
þessu fólki jafn eðlilegt heimili
og hægt er. Þetta hefur reynst
mikil breyting til batnaðar."
Eru dæmi um fólk, sem hefði
verið hægt að gera lífið bæri-
legra, ef tekið hefði verið á mál-
um fyrr og réttar?
„Það er náttúrlega engin
spuming. Við höfum, því mið-
ur, stundum komið fólki inn á
stofnanir, sem hefur ekki átt
heima þar. Það er ekki langt
síðan að íslendingar sátu dol-
fallnir fyrir framan sjónvarpið
yfir myndum frá stofnunum
fyrir fatlaða í Rúmeníu. Upp úr
1970 kom ég á Kópavogshælið
á mjög erfiðri deild, þar sem
voru mikið þroskaheftir ein-
staklingar. Þeir voru látnir
ganga um naktir og þegar verið
var að þrífa þá, var þeim smalað
inn í sturtuklefa og þeir skolað-
ir. Menn geta oft á tíðum verið
fljótir að gleyma, en þetta er
bara staðreynd. Auðvitað em
þessar stofnanir ekki svona í
dag og ekki á neinn hátt hægt
að bera þær saman við það,
sem ég sá fyrir tuttugu ámm.
En við eigum samt mjög langt í
land. Margir af þeim, sem em á
þessum stóru stofnunum,
hefðu getað nýtt sér miklu
ódýrari, betri og mannlegri úr-
ræði.“
Tfmamynd: PJetur
Skert sjálfsviröing
landsbyggöarfólks
Allan víkur aftur að byggða-
stefnunni og hættunni, sem
fylgir því að þjappa saman
byggðinni og þjónustumögu-
leikunum á suðvesturhomi
landsins. Um leið sé sjálfkrafa
verið að skerða þjónustuna úti
á landi. „Það er verið að skerða
sjálfsvirðingu þeirra, sem þar
búa, með því að gefa í skyn að
þeir séu hálfgerðir ómagar,"
segir hann.
„Ef við getum sætt okkur
við það að Island verði Suðvest-
urland og nokkrar stórar ver-
búðir hringinn í kringum land-
ið, emm við á réttri leið. Ef við
ætlum hins vegar að varðveita
áfram þá menningu, sem hefur
haldið fslendingum á floti sem
þjóð fram að þessu, þá getum
við ekki horft á dæmið á þenn-
an einfalda hátt Ef við lítum á
ísland sem eina þjóðarsál, er
ekki hægt að gera vel við part
af sálinni og skilja síðan af-
ganginn eftir.
Kannski er hægt að segja
það sama um þetta og ég var að
segja um sveitarstjómarmenn-
ina, sem hafa horft á atvinnu-
uppbyggingu sem lykilatriði,
en gleymt félagslegu hliðinni.
Ef við ætlum að horfa á ísland
eingöngu út frá efnahagslegum
gildum, en gleyma vellíðan
þjóðarsálarinnar, lendum við í
því að þjóðin er búin að vera
sem þjóð og saga landsins verð-
ur óskiljanleg þeim, sem í því
búa.“ Árni Gunnarsson.