Tíminn - 23.05.1992, Blaðsíða 5

Laugardagur 23. maí 1992
Tíminn 5
Voðavetur í íslenskum stjómmálum
Guðmundur Bjamason skrifar
Þessa dagana er vorið óðum að taka yfirhönd-
ina af vetrinum, grasið grænkar, tré og runn-
ar laufgast og blómin springa úL Veturinn
hefur verið tiltölulega mildur, þó stundum
hafi gengið á með hvassviðri og roki og gæfdr
því oft erfiðar. Snjór hefur verið sá minnsti
um langt árabil, ef undan eru skildir Vestfirð-
imir. Segja má því að veðurfarið hafi verið
okkur íslendingum hagstætt á undanfömum
mánuðum og ekki þörf að kvarta, ef ekki
kæmi annað til.
Móðuharðindi af
mannavöldum
Á „viðreisnarárunum" svokölluðu ffá 1959-
1971, þegar sömu flokkar og nú, þ.e. Sjálf-
stæðisflokkur og Alþýðuflokkur, fóru með
stjóm landsins, líkti einn af þáverandi þing-
mönnum Framsóknarflokksins, Karl Krist-
jánsson, ástandinu í efnahags- og atvinnumál-
um við móðuharðindi af mannavöldum.
Nú hafa þessi sömu öfl náð saman að nýju við
stjóm landsins og reynslan af hinni nýju sam-
stjóm íhalds og krata á því eina ári, sem hún
hefur verið við völd, er svo sannarlega bitur og
lofar ekki góðu um framhaldið, ef ekki tekst að
koma henni frá völdum og það fyrr en seinna.
Hafi verið hægt að líkja ástandinu fyrir 1970
við móðuharðindi, má sannarlega kalla þenn-
an nýliðna veturvoðavetur í íslenskum stjóm-
málum, því svo mörg ill verk hefur ríkis-
stjómin og stuðningsmenn hennar unnið á
velferðarkerfinu, sem okkur hefur tekist að
byggja upp á undanfömum áratugum. Sömu
sögu má reyndar einnig segja hvað varðar að-
förina að efnahags- og atvinnumálum þjóðar-
innar. Sú aðför hófst er ríkisstjómin á fyrstu
valdadögum sínum hækkaði vextina í landinu
með handafli. Atvinnulífið var viðkvæmt fyrir
slíkum aðgerðum eftir skuldbreytingar og
fjárhagslega endurskipulagningu. Það þurfti
því á öllu öðru fremur að halda en þriðjungs-
hækkun á vaxtagjöldum, enda sýndu árs-
reikningar fyrirtækja nú eftir áramótin glögg-
lega hver áhrif vaxtahækkunin hafði á afkomu
þeirra. Sömu sögu má auðvitað segja um áhrif
vaxtahækkana á afkomu skuldugra einstak-
linga.
Nú er öllum landslýð Ijóst að þetta var engin
tilviljun, heldur ásetningur og hluti af efna-
hagsstefnu ríkisstjómarinnar. Þessi aðgerð
átti að hjálpa til við hagræðingu og endur-
skipulagningu fyrirtækjanna, eða á manna-
máli gjaldþrot smærri og veikari fyrirtækja til
að rýma fyrir þeim stærri og sterkari, þ.e. völd
og auður í hendur færri aðila og jafnframt að
skapa „hæfilegt" atvinnuleysi til að draga þor
og þrótt úr launþegum og samtökum þeirra
undir þeim formerkjum að halda niðri verð-
bólgu og stöðugleika í efnahagslífinu.
Aðvörunarorð Mogga og DV
Þetta er í fáum orðum það umhverfi, sem nú-
verandi stjómarsamstarf hefur búið þegnum
þessarar þjóðar á einu ári að lifa og starfa í.
Afskiptaleysi það af atvinnulífinu, sem í
fyrstu einkenndi störf ríkisstjómarinnar og
hlaut manna á milli heitið „Kemur-mér-ekki-
við-stefna“ forsætisráðherrans, hefði jafnvel
veriö betri en síðari afskipti, sem einkennst
hafa af vaxtahækkunum og nýjum skattaálög-
um á atvinnulífið, þrátt fyrir loforð núverandi
stjómarflokka um skattalækkanir, kæmust
þeir til valda.
Er nú svo komið að Morgunblaðinu og DV er
farið að blöskra svo stefna ríkisstjómarinnar,
að hver leiðarinn á fætur öðmm og helgar-
pistlar þessara blaða, svo sem Reykjavíkur-
bréfið, lýsa yfir andstöðu við stefnu ríkis-
stjómarinnar og vara alvarlega við afleiðing-
um hennar. Má í því sambandi nefna leiðara
Morgunblaðsins 16. maí sl., sem ber yfirskrift-
ina ,Atvinnuástandið“. Þar er m.a. að finna
eftirfarandi setningar: .Atvinnuleysi er alvar-
legt þjóðfélagsvandamál sem við höfúm lítið
kynnst á undanfömum áratugum. Sumir
telja, að ,hæfilegt“ atvinnuleysi sé æskilegt
Þeir hinir sömu hafa væntanlega ekki kynnst
því af eigin raun eða telja sig ekki munu kynn-
ast því.“ Síðan er í leiðaranum varað við hin-
um alvarlegu afleiðingum, sem atvinnuleysið
getur haft í för
með sér: vonleysi
og uppgjöf, upp-
lausn heimila og
fíkniefnaneyslu.
Bent er á að at-
vinnuleysi hafi
verið mikið böl í
Vestur-Evrópu og
Norður-Ameríku,
í þeim löndum
sem Morgunblað-
ið og þau öfl, sem það blað styður, hafa þó oft
litið til sem fyrirmyndar þess þjóðfélags sem
við viljum sjá ríkja hér á landi.
Lokasetning þessa leiðara Morgunblaðsins er
sfðan svohljóðandi: „Við verðum að snúast til
vamar gegn slíku þjóðfélagsástandi." (Letur-
breyting er mín).
Undir þessi orð tek ég heils hugar og vona svo
sannarlega að þau nái einnig að snerta strengi
í hjörtum ráðherra og þingmanna, sem styðja
ríkisstjómina, og fái þá til að snúast til vamar
gegn þeim hroðalegu afleiðingum, sem oft
fylgja atvinnuleysisvofunni.
Það hefur verið eitt af aðalsmerkjum ís-
lenskrar efnahags- og atvinnustefnu að und-
anfömu að leggja áherslu á markmiðið: ,At-
vinna handa öllum", sama hvaða flokkar hafa
átt aðild að ríkisstjóm. Nú virðist hins vegar
hafa orðið stefnubreyting. Ný öfl hafa komist
til valda og tekið ráðin af þeim öflum í Alþýðu-
flokknum, sem e.tv. geta enn með nokkrum
rétti kennt sig við jafnaðarmennsku, en sá
réttur hlýtur að glatast fyrr en varir, ef þeim
fáu jafnaðarmönnum, sem enn kunna að leyn-
ast í Alþýðuflokknum, tekst ekki að brjóta nið-
ur stefriu nokkurra íhaldsdrengja úr báðum
stjómarflokkunum um að „hóflegt" atvinnu-
leysi sé æskilegt
VelfcrðaAerfið
En það eru ekki öll voðaverk stjómarflokk-
anna á þessum vetri enn upp talin, þó hér hafi
verið gerð nokkur grein fyrir áhrifúm aðgerða
og aðgerðaleysis ríkisstjómarinnar í málefn-
um atvinnulífsins.
Strax í fyrrasumar greip heilbrigðisráðherra
til aðgerða undir merkjum spamaðar, sem í
raun fólust í nýrri skattlagningu og nú á sjúka
og aldraða, þ.e. notendur þjónustunnar, í stað
þess að fylgja leikreglum jafnaðarstefnunnar
um skattgreiðslur í samræmi við efnahag.
Og áfram var haldið á sömu braut í vetur. Ný-
ir skattar lagðir á í formi þjónustugjalda til að
ná saman fjárlögum. Hver er svo „árangur-
inn“?
Eftir fyrstu þrjá mánuði þessa árs segir úttekt
fjármálaráðuneytisins um afkomu ríkissjóðs
að veruleg hækkun sé á útgjöldum heilbrigð-
isráðuneytisins vegna sjúkratrygginga frá
áætlun fiárlaga. í fyrsta lagi hafa útgjöldin
hækkað um 144 millj. kr. frá sama tíma í fyrra
eða 5,9%, og um 560 millj., eða 28%, ef tekið
er mið af fiárlagatölu þessa árs. Hér er talið að
mest muni um viðbótarútgjöld vegna lyfia,
sérfræðiþjónustu og tannlækninga. Er þó ekki
á þessum tíma farið að endurgreiða fyrir tann-
réttingar þá ógreiddu reikninga, sem safnast
hafa upp þann tíma sem samningar við tann-
réttingamenn hafa ekki verið í gildi.
Þetta verða að teljast athyglisverðar upplýs-
ingar í Ijósi þess
að núverandi
ráðherra heil-
brigðismála hef-
ur ítrekað haft
uppi harðorðar
yfirlýsingar um
aðgerðaleysi for-
vera síns í emb-
ætti — þess sem
þetta skrifar —
að sá hafi lítið
gert til að draga úr útgjöldum vegna lyfia eða
spoma við útgjaldaþenslu í ýmsum öðrum
þáttum heilbrigðismála. Undir þetta hafa aðr-
ir stjómarliðar tekið, ekki síst úr Alþýðu-
flokknum, og væri það að bera í bakkafullan
lækinn að ætla að svara þeim fullyrðingum
öllum. Aðeins eitt dæmi skal tekið.
í Alþýðublaðinu 10. mars sl. skrifar Sigbjöm
Gunnarsson alþingismaður grein, sem hann
nefnir: Lyfiamoldviðrið. Þar segir m.a.: „Fyrr-
um heilbrigðisráðherra, Guðmundur Bjama-
son, hafði í fiárlögum fýrir árið 1991 ætlað að
ná þessum kostnaði niður miðað við árið
1990, en hafði ekkert gert í því skyni."
Sannleikurinn er sá að í marga mánuði hafði
legið fyrir frumvarp hjá ríkisstjóminni þar
sem ég lagði til róttækar breytingar á skipu-
lagi lyfiamála, en þingflokkur og ráðherrar Al-
þýðuflokksins stöðvuðu það mál. Auk þess
hafði verið gripið til ýmissa aðgerða, sem
spömðu hundmð milljóna króna á ári án þess
að auka greiðsluþátttöku einstaklinga, en það
er sú eina „spamaðaraðgerð" sem enn hefúr
komið frá núverandi heilbrigðisráðherra.
Nú hefur kostnaður sjúkratrygginga hækkað
úr 2.020 millj. skv. fiárlögum þessa árs í 2.580
millj., sem búið er að greiða út úr ríkissjóði
þrjá fyrstu mánuði þessa árs, eða um 560
millj. Spyrja má: Hvert stefna Sighvatur og
Sigbjöm? Til hvaða aðgerða verður gripið? Á
aftur að hækka skattana með aukinni
greiðsluþátttöku almennings um litlar 500
millj.?
Þá hefur ný gjaldtaka fyrir þjónustu heilsu-
gæslustöðva leitt til þess að aftur dregur úr
þjónustu þeirra, en álagið flyst á ný yfir til sér-
fræðinganna með stórauknum kostnaði fyrir
sjúkratryggingamar.
Hér er farið í þveröfuga átt við þá stefnu er ég
mótaði, að fella niður gjald fyrir þjónustu
heilsugæslustöðva til að efla forvamarstarfið
og auka fyrirbyggjandi aðgerðir, svo draga
mætti úr dýrari og sérhæfðari þjónustu sér-
fræðinga og sjúkrahúsa. Nú verður þessi
kostnaður aukinn á nýjan Ieik.
Lánasjóöurinn
Svo mikið hefúr verið ritað og rætt um aðför
ríkisstjómarinnar að Lánasjóði íslenskra
námsmanna að það verður ekki orðlengt hér,
heldur aðeins minnt á að sú aðför er aðeins
hluti af árásunum á velferðarkerfið og þeirri
augljósu stefnu núverandi stjómvalda að hin-
ir fáu, ríku og útvöldu skuli verða ofaná á öll-
um sviðum þjóðfélagsins. Félagshyggja, sam-
hjálp og jöfnuður em bannorð, þekkjast ekki
lengur.
Og bragð er að þá bamið finnur. Bæði Moggi
og DV lýsa yfir andstöðu sinni og vanþóknun á
vinnubrögðunum. Jafnrétti til náms, óháð
efnahag og búsetu, er fómað fyrir spamað á
fiárlögum eins árs. Komið er upp nýju eftir-
lits- og lánakerfi í bönkunum við hliðina á
LÍN, sem hlýtur að kosta aukin útgjöld fyrir
heildina og hækka vexti og síðan, sem afleið-
ingu af því, útgjöld Lánasjóðsins vegna kröfu
um hærra námslán. Nemendum og aðstand-
endum þeirra gert skylt við upphaf hverrar
námsannar að hefia píslargöngu í bankakerf-
inu með aukinni fyrirhöfn og áhyggjum sem
enginn sér fyrir endann á.
Mbl. varar við þessum breytingum í leiðara
sínum 14. maí sl. og spyr um rök fyrir þessu
tvöfalda kerfi og hvemig það muni virka.
Hvaða kröfúr verða gerðar um ábyrgðir, eiga
bankamir að meta prófgögn frá hinum ýmsu
skólum og löndum, sjá menn fyrir endann á
því sem verið er að gera? Og vamaðarorð DV
em alvarleg: .Afleiðing nýju laganna verður
fyrst og fremst að stéttaskipting vex hraðar en
áður. Ráðherrasynir munu fara í dýra skóla í
útlöndum, en böm einstæðra mæðra munu
ekki treysta sér til langskólanáms. Nýju lögin
em samin í forherðingu nýríkrar yfirstéttar í
landinu."
Vítin til að varast
Þetta em harðorðar yfirlýsingar og kaldar
kveðjur til stjómvalda, en undir þær verður að
taka og vara við þessari stórhættulegu stjóm-
arstefnu. Stéttaskiptingin er að aukast. Bilið
milli ríkra og fátækra fer vaxandi hröðum
skrefúm. Afleiðingar þessa ástands birtast
okkur í ýmsum myndum um þessar mundir.
Ofbeldi vegna eiturlyfianeyslu fer vaxandi,
fiárglæframenn vaða uppi og níðast á saklaus-
um borgumm, sem trúa því að gott siðgæði,
þar sem heiðarleiki og sannsögli em höfð að
leiðarljósi, sé ennþá til.
Þó enn kunni að vera nokkuð í að óeirðir,
eins og upp komu í bandarískum stórborg-
um nýlega, berji á dyr hér hjá okkur, þá em
þær óeirðir afleiðing stéttaskiptingar, fá-
fræði, atvinnuleysis og fátæktar.
Þessi víti verðum við að varast. Við getum
ekki sætt okkur við að atvinnuleysi sé við-
varandi ástand. Við megum ekki láta brjóta
niður mikilvægustu þætti okkar velferðar-
kerfis. Við munum aldrei sætta okkur við
vaxandi fátækt og aukna stéttarskiptingu.
Gegn þessari stjómarstefnu hlýtur íslensk
þjóð að berjast.