Tíminn - 23.05.1992, Blaðsíða 7

Laugardagur 23. maí 1992
Tíminn 7
þeirrar skoðunar að maður eigi
ekkert annað en augnablikið,
sem flýtur um hendur manns
hverju sinni, og til þess að nýta
tímann fór ég að fást við að
skrifa.
Fyrsta bókin mín, „Bjössi á
Tréstöðum", kom út 1950 og það
má segja að ég hafi skrifað hana
að mestu leyti í vestisvasanum.
Ég gekk með blaðsnepil og blý-
ant í vasanum og ef mér datt
eitthvað í hug, skrifaði ég það
niður hvar sem ég var staddur.
Það var ekkert óalgengt að ég
skrifaði á garðabandinu á meðan
féð var að éta. Ég minnist þeirra
daga með talsvert mikilli
ánægju. Það var gaman að vera
innan um féð, sem stakk snopp-
unni inn í grös vallarins frá
sumrinu áður. Þetta var góð
skrifstofa og þama varð nokkuð
mikill hluti bókarinnar til.
Þegar handritið var tilbúið —
ef hægt er að kalla þetta handrit,
því ekki Iitu sneplarnir vel út —
fór ég með það til vinar míns, dr.
Brodda Jóhannessonar, og bað
hann að líta yfir það fyrir mig.
Mér eru minnisstæð orð Brodda,
þegar ég sótti handritið aftur.
„Það er tvennt sem mig undrar
mest,“ sagði Broddi. „Hvað málið
er gott, og svo skíturinn." Eitt-
hvað hef ég nú skammast mín
fyrir skítinn, því ég brenndi
„vestisvasahandritið" eftir að bú-
ið var að hreinrita það, og sé
talsvert mikið eftir því núna.“
„Ég er að skrifa
syndir mínar“
„Broddi var fyrsti maðurinn,
sem ég þorði að sýna eitthvað
eftir mig. Ég hef alla tíð verið
óframfærinn og hlédrægur og
sjálfsagt hefur það háð mér við
ritstörfm. Ég var svo feiminn við
þetta fyrst þegar ég var að skrifa,
að ég fór beinlínis laumulega
með það. Ég lá kannski upp í
rúmi og var að pára eitthvað, og
menn, sem sáu til mín, spurðu
hvað ég væri alltaf að skrifa. Ég
þorði ekki að segja eins og var,
en kvaðst vera að skrifa niður
syndir mínar. Smám saman fór
maður svo að verða kjarkaðri,
þegar þessu var ekki illa tekið.
„Þjóðlíf og þjóðhættir", sem kom
út núna fyrir þessi jól, er mín
sextánda bók og ég hef sem betur
fer aldrei verið skammaður mik-
ið fyrir neina þeirra.
Eg hef fengist dálítið við að
skrifa leikrit og sumar bækurnar
eru unnar upp úr þeim. „Mislitt
mannlíf', sem kom út 1986, er
dæmi um það. Sú bók fjallar um
skilnaðarbarn, sem lifir í átt-
lausri tilveru. Upphaflega var
þetta leikrit, sem hét „Nafnlausi
drengurinn". Mér þykir gaman
að skrifa leikrit, en ég er útnesja-
maður í heimi leiklistarinnar og
þess vegna hefur lítið farið fyrir
mínum verkum á sviði."
Ætlaði að minnast
gömlu félaganna
Á síðastliðnum vetri hlaut
Guðmundur Davíðspennann fyr-
ir Þjóðlíf og þjóðhætti, en að
auki var bókin tilnefnd til ís-
lensku bókmenntaverðlaunanna
í flokki fræðibóka. Það var mikið
vandað til bókarinnar af hálfu út-
gefanda og kostnaður við hana
nam nálægt tíu milljónum. En
hvemig fræðirit sendir ómennt-
aður bóndi á níræðisaldri frá sér?
„Eins og nafnið bendir til segir
hún frá lífsháttum og störfum
fólks á fyrstu tugum þessarar
aldar. Fyrir tilverknað vinar míns
Ásgeirs S. Bjömssonar varð þetta
Guðmundur L. Friðfinnsson, skógræktarbóndi og rithöfundur á Egilsá f
Skagafirði.
viðameiri og öðmvísi bók en ég
ætlaði í fyrstu. Ásgeir er því mið-
ur látinn núna, á besta aldri.
Hann var stórvel gefinn maður
og reyndist mér alla tíð hinn
besti og traustasti vinur. Eftir að
við kynntumst lét ég hann lesa
yfir öll mín handrit. Eitt af því,
sem ég var með í smíðum, var
samantekt þar sem ætlunin var
að minnast nokkurra minna
gömlu félaga og vina frá
bemsku- og æskuárunum. Ásgeir
vissi af þessu, eins og öðm sem
ég var að gera, og hann vildi að
ég tæki meira fyrir. „Þú átt að
skrifa um mannlíf og starfshætti
á þeim tíma, sem þú varst að al-
ast upp,“ sagði hann. „Ég get
þetta ekki, Ásgeir,“ svaraði ég.
„Bæjarhellan heima og allra
næsta nágrenni var fyrst og
fremst sjónarsvið mitt.“ Það stóð
ekki á svari hjá Ásgeiri. „Þú átt
ekki að skrifa um neitt annað
heldur en þú þekkir."
Þetta varð til þess að ég fór að
gramsa í mslakistu hugans og
gróf þar allt upp, sem ég mögu-
lega gat. Aflaði mér að auki tölu-
verðra heimilda og útkoman varð
bókin Þjóðlíf og Þjóðhættir. Það
fór mikil vinna í þessa bók, bæði
hjá mér ogöðrum."
Hrossin trylltust
— Hver þinna bóka hefur vak-
ið mesta athygli?
„Fyrir utan þessa bók held ég
að það sé Hinumegin við heim-
inn. Það er sveitalífssaga. Hún
fjallar um það þegar fólksflutn-
ingamir hefjast úr sveitunum til
þéttbýlisins. Hún segir frá mikl-
um þjóðlífsbreytingum, sem ég
þekki mjög vel. Þegar bílaöldin
hófst, þegar sveitafólk hópaðist á
síldarvertíðar. Hún segir frá mis-
munandi örlögum æskufélaga,
sem kjósa sér andstæð hlutskipti
í lífinu. Sagan allt að því byrjar á
endinum og er í sendibréfa-
forrni."
Vélvæðingin til sveita er kapít-
uli út af fyrir sig. Frá gamalli tíð
hefur þjóðvegurinn til Akureyrar
legið um Norðurárdalinn gegnt
Egilsárbænum. Það olli stór-
vandræðum, þegar bflar fóru
fyrst að aka um veginn á fyrri-
hluta aldarinnar. Bæði vom bfl-
arnir mun háværari en nú og
eins voru vélardrunurnar fram-
andi hljóð í kyrrð dalsins. Hross-
in á bænum trylltust, hlupu úr
heimahögunum og fram allan
Egilsárdal. Þær vom ófáar ferð-
irnar, sem Guðmundur þurfti að
fara fram dalinn til þess að sækja
bílfælin hross, en vandamálið
varð á endanum að leysa með því
að girða hrossin af.
„Þetta var skemmti-
legur tími"
Guðmundur L. Friðfinnsson
og kona hans Anna S. Gunnars-
dóttir, sem nú er látin, ráku í
áraraðir barnaheimili á Egilsá.
Þau byggðu við bæinn stórt hús
undir þessa starfsemi, og þegar
mest var á sumrin skiptu börn-
in tugum.
„Mér fannst þetta mjög
skemmtilegur tími,“ segir Guð-
mundur. „Mér þótti afskaplega
vænt um börnin og þykir enn.
Þó að ég sé búinn að gleyma
nöfnunum á þeim, þykir mér
vænt um bau og ég hugsa oft
um þau. Ég er afskaplega glaður
yfir því að það er alltaf eitthvað
af þeim sem halda tryggð við
mig, þó að þau séu orðin full-
orðin, og sum koma meira að
segja og heilsa upp á mig.“ Guð-
mundur segir að börnin hafi
komið mest af einkaheimilum,
en minna frá Félagsmálastofn-
un. „Aðsóknin var það góð að ég
þurfti þess ekki, en það kom fyr-
ir að ég tæki krakka á þeirra
vegum. Það mátti heita að það
væri hægt að þekkja börnin úr,
ef þau voru frá fráskildum for-
eldrum. Það var öðruvísi og þau
áttu erfiðara.“
Þetta var heilmikið fyrirtæki.
Kristín Guðmundsdóttir var
eins konar umboðsmaður pabba
síns á Reykjavíkursvæðinu og
tók við pöntunum um sumar-
vist. Á Égilsá var mikið um að
vera yfir sumarmánuðina, en
þar voru auk barnanna mat-
reiðslumaður og starfsstúlkur
til þess að annast þau.
Barnaheimilið hætti starfsemi
á áttunda áratugnum og þar
hefur undanfarin níu ár verið
rekið skólaheimili fyrir þroska-
heft börn. Börnin eru keyrð í
grunnskólann í Varmahlíð og
eru þar á virkum dögum, en
koma heim síðdegis. Þroska-
heftu krakkarnir þurfa umönn-
un allan sólarhringinn og að
jafnaði hafa fimm starfsmenn
annast þá og um leið búið á
staðnum. Starfsemi skóladag-
heimilisins flyst til í sumar og
þá þarf enn á ný að finna starf-
semi, sem hægt er að nýta hús-
ið undir. Á næstu vikum hefst
borun eftir heitu vatni á Egilsá
og heppnist sú tilraun vaxa
notkunarmöguleikarnir.
Tugir þúsunda af trjám
Allt fram á efri ár stundaði
Guðmundur hefðbundinn bú-
skap. Kindur, kýr og hross voru
undirstaðan, annað var auka-
geta. Nú er hann hættur með
kindur og kýr, þó hrossin séu
eftir, en skógrækt hefur bæst
við. Hann varð fyrsti skógrækt-
arbóndinn í Skagafirði, en segir
að menn ættu að fara varlega í
að ætla sér að lifa á trjáræktinni.
Já, nú er ég orðinn skógrækt-
arbóndi og ég hef hálf gaman að
því að enda svoleiðis," segir
Guðmundur og brosir. „Eg
hugsaði heilmikið um skógrækt,
þegar ég var drengur, sem
kannski stafaði af því að hér í
sveitinni var þá kona, Lilja Sig-
urðardóttir á Víðivöllum, sem
vann brautryðjendastarf á þessu
sviði. Hún flutti inn plöntur frá
Noregi og kom upp trágarði og
reyndi að hjálpa fólki til þess að
rækta tré.
Ég er með nokkuð stóran trjá-
garð hér við húsið. Fyrstu trén í
honum voru gróðursett árið
1933 og eru því rúmiega sextíu
ára gömul. Þegar fram liðu
stundir, var plássið í garðinum á
þrotum og mig langaði til þess
að fara út í meira. Eg girti af
annað stykki hérna fyrir utan
túnið, sem ég kalla Lundinn.
Þar er nú stórvaxið greni og
björk og alaskaöspina prófaði ég
strax og hún kom. Ég hef ævin-
lega verið nýjungagjarn og viljað
prófa eitthvað nýtt. Alla tíð verið
loftkastalamaður og haft gaman
af svoleiðis byggingum.
Skógurinn hjá mér stækkaði
eftir því sem á leið. Nú eru þeir
búnir að kortleggja þetta allt og
mæla hjá Skógrækt ríkisins, og
þeir telja þetta vera tuttugu og
níu hektara svæði, sem ég er
með innan girðingar. Þar af eru
átta hektarar, sem ég var búinn
að planta í áður en ég byrjaði í
bændaskógaverkefninu. Bænda-
skógagirðingin er tuttugu og
einn hektari og ég er miklu
meira en hálfnaður að planta í
hana.
Hvað ég er búinn að planta
mörgum trjám hér á jörðinni?
Það hef ég ekki hugmynd um.
Ég skráði það því miður aldrei
niður, en þau skipta þúsundum
og líklega tugum þúsunda."
Menn verða að þrauka
Guðmundur er mikið náttúru-
barn og sveitamaður í sér. Hann
segist vera bjartsýnismaður, eins
og bændur flestir, og vilji þess
vegna sjá bjarta framtíð fyrir
þjóðina og ekki síst sveitimar.
Það yrði aldrei bætt, ef sveitalífið
Iegðist niður.
„Ég er ekki spámaður og það
er búið að gera fullmikið af því
að spá í framtíðina," segir hann.
„Menn tala um erfiðleika og mis-
fagrar blikur á lofti. En það hef-
ur fyrr syrt í álinn hjá bændum
og miklu meira en nú. Ég held
að það sé ekki um annað að ræða
en að reyna að standa fast í fæt-
uma og þrauka. Reyna að finna
einhver ný verkefni og ný ráð og
þrauka. Þeim, sem hefur lifað
þær geysilegu breytingar og
byltingar sem hafa orðið á um-
liðnum áratugum, kemur ekki á
óvart þó að það verði einhverjar
stórbreytingar í framtíðinni,
sem engan órar fyrir í dag. Við
eigum að treysta á landið. Það er
mikil speki fólgin í orðum Ein-
ars Benediktssonar, þegar hann
segir: „Sú þjóð sem við gæfu og
gengi vill búa / á guð sinn og
land sitt skal trúa“.“