Tíminn - 04.06.1992, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 4. júní 1992
Tíminn 5
Guðmundur Jónas Kristjánsson:
EES og
Senn líður að þeim öriagaríka degi að Alþingi íslendinga taki til
afgreiðslu samninginn um hið evrópska efnahagssvæði (EES).
Ákveðið hefur veríð að Alþingi komi saman til fundar um miðjan
ágúst n.k. til að afgreiða þetta stærsta mál þjóðarínnar frá lýð-
veldisstofnun. Fram að þeim tíma er ætlast til að þing og þjóð
kynni sér vandlega samninginn og a.m.k. þingmenn móti sínar
skoðanir, því enn sem komið er hefur ekki tekist að fá rflds-
stjómina til að samþykkja sjálfsagða þjóðaratkvæðagreiðslu um
málið.
EES ekki bara við-
skiptasamningur
í allri umræðunni um EES hefur
allt of mikið borið á því að hér sé
einungis um hagstæðan viðskipta-
samning að ræða, einkum varð-
andi fisk, auk þess sem margir vilja
líkja þessu við aðild okkar að
EFTA, Fríverslunarsamtökum Evr-
ópu. Þetta á einkum við um þá
stjórnmálamenn, sem nú undir-
búa jarðveginn að aðild íslands að
Evrópubandalaginu (EB), og þá
menn í viðskiptalífinu sem horfa á
málið einvörðungu út frá mjög
þröngu viðskiptalegu sjónarmiði.
En auðvitað er hér alls ekki bara
um viðskiptasamning að ræða,
eins og EFTA-samningurinn var á
sínum tíma, heldur er hér á ferð-
inni miklu víðtækari og yfirgrips-
meiri samningur, sem snertir fjöl-
mörg önnur svið þjóðlífsins, þar
með talið sjálft fiillveldið. En
hvernig sem á því stendur virðist
það vera mikið feimnismál hjá
talsmönnum EES, að viðurkenna
það fyrir þjóðinni að með samn-
ingnum um EES er verið að gang-
ast undir veigamikla grundvallar-
þætti í sjálfum stofnsamningi EB,
Rómarsáttmálanum. Þessir þættir
eru að sjálfsögðu „fjórfrelsin" svo-
kölluðu, en þau byggjast eins og
kunnugt er á frjálsu og óheftu
flæði vöru, þjónustu, peninga og
fólks milli aðildarlandanna, og að
eftirlits-, framkvæmda- og þróun-
arþátturinn verði að langmestu
leyti í höndum EB, þ.m.t. dóms-
valdið að verulegu leyti. Það er
þess vegna ekki nema eðlilegt að
andstæðingar EB-aðildar telji að
með aðild íslendinga að EES sé
verið að stíga stórt og afdrifaríkt
spor íslendinga inn í EB, með því
að samþykkja þessa grundvallar-
þætti Rómarsáttmálans, „fjórfrels-
in“. Slík skoðun hlýtur að fá stór-
aukið vægi nú, þegar fyrir liggur
að nær allar EFTA-þjóðimar hafa
sótt um aðild að EB, en þar með er
EES orðið lítt áhugavert stundar-
fyrirbæri. Gagnvart þeim EFTA-
þjóðum, sem ætla inn í EB, gegnir
hins vegar allt öðru máli. Þær líta
réttilega á EES sem kærkomið að-
lögunamámskeið að EB, og að eft-
ir inngöngu þeirra í EB verði EES
óþarft. Þess vegna er rökrétt að
álykta sem svo að stuðningsmenn
EES á íslandi hljóti að hugsa alveg
það sama, þótt þeir hafi ekki enn
með formlegum hætti haft þor til
að opinbera þá skoðun sfna, utan
einn og einn sem hugsar upphátt.
Fyrirvarar
Framsóknarflokksins
og viðhorf
Framsóknarmenn hafa á undan-
fömum flokksþingum og mið-
stjómarfundum rætt ítarlega og
ályktað um EB og hið evrópska
eftiahagssvæði. Gmnntónn þeirrar
umræðu og ályktananna hefur
verið að hafna alfarið aðild íslands
að EB, en stutt hins vegar þátttöku
íslendinga í viðræðum EFTA-ríkj-
anna við EB um evrópskt efna-
hagssvæði gegn ákveðnum skil-
yrðum og fyrirvömm. Á mið-
stjómarfundi Framsóknarflokks-
ins í byrjun maí s.l. var farið
ítarlega yfir þessi mál og ályktun
samþykkt. í henni kemur fram að
Framsóknarflokkurinn gerir enn-
þá mikilvæga fyrirvara varðandi
stuðning sinn við EES. í ályktun,
sem samþykkt var að loknum
fundinum, kemur m.a. fram að
fyrirvaramir
miðstjóm Framsóknarflokksins
minnir á þá meginfyrirvara, sem
var Iýst af forsætisráðherra og for-
manni Framsóknarflokksins á
fundi leiðtoga EFTA-ríkjanna í
Ósló vorið 1989. Eins og kunnugt
er gengu fyrirvarar þessir aðallega
út á bann við fjárfestingum er-
lendra aðila í fiskveiðum og frum-
vinnslu sjávarafurða. Að engar
fjárfestingar erlendra aðila í orku-
lindum yrðu leyfðar. Að eignarhald
erlendra aðila á landi takmarkaðist
einungis við nauðsynlegt land
vegna atvinnureksturs. Að engar
yfirþjóðlegar stofnanir yrðu, og að
heimild til að takmarka fólksflutn-
inga til landsins væri skýr.
í ályktun miðstjórnarfúndar
Framsóknarflokksins frá 3. maí s.l.
kemur fram, að flokkurinn „leggur
áherslu á að samningurinn verði
vandlega og hlutlaust kynntur fyr-
ir þjóðinni, og ítrekar fyrri sam-
þykkt um þjóðaratkvæðagreiðslu".
Þá segir í ályktuninni „að því fari
víðs fjarri að takist hafi að ná fram
öllum þeim fyrirvörum, sem sett-
ar voru í upphafi viðræðnanna“.
Þá er m.a. bent á sem mjög miður,
„að yfirráð yfir orkulindum lands-
ins eru því aðeins virt að opinberir
fslenskir aðilar einir hafi rétt til
virkjana, enda er þá ekki þegnum
hinna ýmsu aðildarríkja mismun-
að. Fjárfestingar erlendra aðila í
landi eru hins vegar á engan hátt
takmarkaðar í samningnum.
Heimild til að takmarka fólksflutn-
inga til landsins er óbein og óljós",
segir í ályktuninni. Þá segir: „Sam-
komulag virtist um það að hafna
yfirþjóðlegum stofnunum öðrum
en sameiginlegum dómstóli. Hann
hefur nú verið felldur út og er
meðferð deilumála óljós. Sömu-
leiðis virðast áhrif EFTA-ríkjanna á
ákvarðanir EB afar takmörkuð,
þótt þær varði EES, og jafnvel
kunni að reynast erfitt fyrir EFTA-
ríkin að hafna slíkum ákvörðun-
um. Einnig eru efasemdir uppi um
gildi samningsins gagnvart ís-
lensku stjórnarskránni“. Svo mörg
voru þau orð.
Úrslitakostir
Með tilliti til allra þeirra fyrirvara
sem miðstjórn Framsóknarflokks-
ins hefur samþykkt gagnvart EES,
og sem hún „telur víðs fjarri aft
tekist hafi aft ná fram“, auk þeirr-
ar miklu andstöðu sem gætir með-
al framsóknarmanna gegn EB, er
vandséð hvemig flokkurinn ætlar
sér að styðja samninginn, ef fyrir-
varar flokksins gagnvart „fjórfrels-
inu“ nást ekki fram nema að mjög
takmörkuðu leyti. Allar líkur eru á
að þeir fyrirvarar, sem flokkurinn
setur, muni einfaldlega ekki halda
þegar á reynir, enda túlkaðir af EB-
fræðingum sem mótsögn við
markmið og eðli EES. Það á raun-
ar að vera alveg ljóst hverjum
manni, sem eitthvað hefúr kynnt
sér EES, að einn helsti kjarni EES-
samningsins er einmitt hin marg-
umtöluðu og ótakmörkuðu „fjór-
frelsi" Rómarsáttmála EB. ÁJlar
innlendar lagasetningar, sem
ganga út á það að takmarka þessi
„frelsi" á nokkum hátt (hinar svo-
kölluðu girðingar sem menn hafa
viljað kalla), koma einfaldlega ekki
til með að halda skv. EB-skilgrein-
ingu, nema um það sé alveg sér-
staklega getið í sjálfum samningn-
um, eins og greinin um yfirráð ís-
lendinga yfir fiskimiðum og sjáv-
arútvegi. Þetta mun koma í ljós og
á þetta mun reyna á komandi mán-
uðum, þegar samningurinn verð-
ur tekin til afgreiðslu á Alþingi.
Fyrirvarar Framsóknarflokksins
gagnvart „fjórfrelsinu" eiga að vera
úrslitakostir fyrir því að jafn fá-
menn þjóð og Islendingar geti orð-
ið þátttakendur í jafn víðtækum,
kostnaðar- og áhættusömum
samningi og þeim, sem EES stend-
ur fyrir. Það er því ekki að ástæðu-
lausu að Framsóknarflokkurinn,
sem fjölmargir líta á sem ábyrgt
þjóðlegt stjórnmálaafl, setur fram
þessa sjálfsögðu fyrirvara. Á sama
hátt var það ekki að ástæðulausu
sem Alþýðuflokkurinn vildi fresta
lýðveldistökunni 1944, og vill nú
helst með enga EES-fyrirvara hafa
að gera. Það verður því að vera
hlutverk Framsóknarflokksins á
komandi mánuðum að afstýra því,
eins og 1944, að hin hættulega
sósíaldemókratíska alþjóðahyggja
Jóns Baldvins og Alþýðuflokksins
nái fram að ganga. íslenskt sjálf-
stæði og fullveldi er nú sem þá í
veði.
Höfundur er bókhaldari.
LISTAHÁTÍÐARPISTI l_L_
Magnaður
tenór
Listahátíð 1992 brast á 30. maí
með tónleikum í Háskólabíói, þar
sem sænski tenórsöngvarinn
Gösta Winbergh söng með Sinfón-
íuhljómsveit Islands. Mats Lilje-
fors, sömuleiðis Svíi, stjórnaði. í
kynningu segir að Gösta Winbergh
teljist í flokki með stórtenórum
Svía, Jussi Björling og Nicolai
Gedda, að hann hafi sungið við
Konunglegu óperuna í Stokk-
hólmi frá 1973 og við Óperuhúsið í
Zurich síðan 1981, auk þess sem
hann hafi sungið í öllum helstu
óperuhúsum heims.
Efnisskráin bar það með sér að
Winbergh er mjög fjölhæfur
söngvari. Upphaflega vann hann
sér sess sem lýrískur tenór og síð-
ar sem sérfræðingur í Mozart, en
nú er hann kominn út í Wagner og
vakti athygli á síðasta ári í Lohen-
grin. Allt þetta kom fram á tónleik-
unum í Háskólabíói, þar sem
söngvarinn flutti aríur eftir Mozart
(Don Giovanni), Puccini (La
Bohéme, Tosca), Verdi (II Trova-
tore) og Wagner (Lohengrin), auk
þess sem hann söng nokkur sænsk
lög (Alfvén, Nordquist, Taube). Og
aukalög tók hann þrjú, síðast La
donna e mobile.
Heimurinn er vafalaust fullur af
dásamlegum tenórum og okkur er
jafnvel sagt stundum að við „eig-
um“ einn af þeim stærstu. En þessi
söngvari, Gösta Winbergh, er
óvenjulegur tenór að því leyti að
hann syngur frábærlega vel. Virð-
ist hann syngja vegna tónlistarinn-
ar sjálfrar, ekki til að sýna „músík-
alskar aflraunir". Ég get ekkert lýst
söng hans frekar, hann syngur
bæði sterkt og veikt eftir því sem
við á, með höfuðtónum eða brjóst-
tónum. Röddin er heilsteypt upp
úr og niður úr, textaframburður er
skýr og sviðsffamkoman virðuleg.
Fyrsta flokks söngvari og mikill
sómi að fá hann hingað.
Gösta Winbergh.
Mér líkaði sömuleiðis vel við
stjórnandann, Mats Liljefors, strax
frá forleiknum að Brottnáminu úr
kvennabúrinu — gott vald bæði á
tónlistinni og hljómsveitinni.
Hljómsveitin stóð sig vel eins og
oftast og einstakir hljóðfæraleikar-
ar tóku glæsilega einleikskafla,
sem algengir eru í óperuaríum
sem þessum. Enda voru mikil
fagnaðarlæti í lokin og listunnend-
ur risu úr sætum oftar en einu
sinni undir forystu Coca Cola-fjöl-
skyldunnar sem styrkti tónleikana
fjárhagslega og gaf kók í hléinu.
Sig.SL
Sjónvarpsbær í Mexíkó
Hitachi hefúr nýlega flutt framleiðslu
sína í Ameríku á sjónvarpsmyndvörp-
um frá Anaheim í Kalifomíu (þar sem
250 starfsmenn unnu að henni) til
Tijuana í Mexíkó. Litlu áður, 1991,
flutti Zenith ffamleiðslu á ýmsum
rafeindabúnaði frá Springfield í
Missouri (þar sem 1.000 starfsmanna
unnu að honum), suður til Mexíkó.
Allmörg stór fyrirtæki í rafeindaiðn-
aði höfðu fyrir framleiðslustöðvar í
Tijuana, m.a. Goldstar, Toshiba, Sam-
sung, Sony, Sanyo og Matsushita.
Enn fellur Nikkei
Vísitala markaðsverðs japanskra
hlutabréfa, Nikkei, komst í hámark í
desember 1989, 38.915,87. Hefúr
hún síðan
fallið um
53%, eða
undir 18.000
í byijun apríl 1992. Um það verðfall
japanskra hlutabréfa sagði Newsweek
13. apríl 1992: „Satt að segja álíta
sumir hagfræðingar í Tokyo, að í Jap-
an dragi til þess bráðabirgða kapítal-
isma, sem viðgekkst bæði í Banda-
ríkjunum og Bretlandi á níunda ára-
tugnum, — þeirrar tilhögunar að
forstjórum stórfyrirtækja sé mest í
mun að þóknast stjómendum verð-
bréfasjóða í Wall Street eða City of
London, en ekki starfsfólki og við-
skiptamönnum. — Þær breytingar
hníga að breyttum væntingum eig-
enda hlutabréfa í Japan. Vaxandi hef-
ur verið eignarhlutur stofhana —
(upphæð) hlutabréfa í eigu banka, vá-
tryggingarfélaga og annarra fjár-
sýslufyrirtækja. Nemur hlutur þeirra
nú nær 80%. Að saman kræktri
hlutabréfaeign kveður mest í svo-
nefndum keiretsu, samsteypum
iðnfyrirtækja svo sem Mitsubishi,
sem hverfast um „meginbanka" sinn
og viðskiptafyrirtæki. Sérhvert fyrir-
tæki í samsteypunni á hlut í öðrum
fyrirtækjum hennar, — og á stund-
um jafnvel hlut í fyrirtækjum, sem
leggja þeim til efnivið."
,Af þessari tilhögun hlaust m.a. að
japanska forstjóra rak ekki til að skila
jafn háum arði af hlutafé sem banda-
rískir starfs-
b r æ ð u r
þ e i r r a .
Hætta var
ekki á að stærstu hluthafar seldu bréf
sía Ávinningurinn af þeirri þolin-
mæði hluthafa jókst enn í Tokyo á ní-
unda áratugnum, eins og þá áraði í
efnahagsmálum við lága vexti, við-
varandi hagvöxt og vaxandi neyslu.
Verð hlutabréfa hækkaði svo undrum
sætti sakir þess aukna lausafjár, sem
Japansbanki lagði til. Á því veltu-
skeiði gátu japönsk fyrirtæki aflað fjár
sér nær að kostnaðarlausu."
í Japan er arður af hlutabréfúm nú
miklu lægri en í Bandaríkjunum og
Bretlandi, þrátt fyrir hagvöxt og vax-
andi hagstæðan viðskiptajöfnuð.