Tíminn - 23.10.1992, Qupperneq 5

Föstudagur 23. október 1992
Tíminn 5
Ásdís Thoroddsen:
Kvikmyndahús á
landsbyggðinni
Ég ætla ekki að gera að umfjöll-
unarefni í þessu erindi mínu
ánægjuleg samskipti reykvískra
kvikmyndagerðarmanna við
áhugamannaleikfélög víða um
land. Án leikgleði áhugamanna
hefði mörg kvikmyndin ekki orðið
nema innantómt hulstur.
Heldur vík ég að dapurlegri þátt-
um, með talnaþulum, um niður-
níðslu á þeirri ágætu stofhun sem
bíóið er—var — í hverju byggðar-
lagi.
Nýja bíó á Siglufirði er eitt elsta
starfandi kvikmyndahús á landinu.
Ekki veit ég um það eldra. Það var
stofnað árið 1924 af Hinriki Thor-
arensen héraðslækni. Þegar um-
svif Nýja bíós voru sem mest, voru
sýningar haldnar daglega, rétt eins
og í Reykjavík, kvikmyndimar
keyptar beint erlendis frá og á Bíó-
bamum, vertshúsi í tengslum við
kvikmyndahúsið, daíhaði syndin.
Þetta var á þeim árum þegar sfld-
in gekk í firðina, og 20 til 30 kvik-
myndahús héldu uppi reglulegum
sýningum utan Reykjavíkur.
Löngu fyrir sjónvarp, vídeó og kap-
al.
Nú er að finna kapal á 10 stöðum,
Stöð 2 nær til 90% af byggðu bóli
og 1 til 3 vídeóleigur er að finna í
hverju þorpi. Já, og sfldin hvarf. Af
þeim næstum 30 bíóum, sem voru
starfrækt reglulega, eru rúmlega
10 eftir. Gangfærar sýningarvélar
em enn til víða, á tæpíega 40 stöð-
um, en margar hverjar þarfnast
viðhalds eða viðgerðar. Á Snæfells-
nesi eru allar vélar komnar í mask;
á Suðurlandi öllu og allt austur á
Fáskrúðsfjörð eru ekki nema sýn-
ingarvélarnar hérna á Flúðum sem
enn em keyrðar.
í flestum félagsheimilum Iands-
ins er ekki efnt til sýninga nema
þegar íslenskur framleiðandi
ónáðar, hringir og fær húsvörð til
að taka við mynd, á eins árs fresti
hingað til. Og góð mynd í Sjón-
varpinu, eða segjum spennandi
mynd, er vís með að slá á aðsókn-
ina í kvikmyndahúsið þetta eina
sýningarkvöld.
Það er keppni á milli fjölmiðl-
anna. Þegar Stöð 2 náði fótfestu á
landsbyggðinni hafði það meiri
áhrif á bíóaðsókn en þegar vídeó-
bylgjan reið yfir. Stöð 2 náði líka
að ganga frá nokkmm kapalkerf-
um þar sem þau vom fyrir, ef hún
var þá ekki tengd inn á kerfið.
Tvær nýjar sýningarvélar kosta
2,3 milljónir. Það er enginn sjóður
til sem ætti hlutverks síns vegna
að veita styrk til kaupanna. Sam-
kvæmt lögum um verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga frá 1990 er
kostnaður sem þessi á herðum
sveitarfélaganna.
Sú leiðindaspuming liggur nærri
hvort áhuginn sé nægjanlegur til
þess að hægt sé að halda uppi viku-
legum eða í það minnsta mánaðar-
legum sýningum í þorpum og
kaupstöðum landsins.
Ég hef spurst fyrir þar sem kvik-
myndasýningar hafa lagst af. Auð-
vitað vilja allir komast í bíó við og
við. Eldri kynslóðin saknar þess að
geta ekki séð myndimar á tjaldi, í
myrkum sal þar sem saga og mynd
fær notið sín að fullu, fjarri síma-
glaumi, kjaftæði og kaffidrykkju
fyrir framan litla skjáinn. Það var
farið í bfó til þess að hitta fólk, til-
dragelsi átti sér stað, þarna var líf.
Á tjaldinu og fyrir framan það.
Bfóið er mikilvægur staður yngri
kynslóðinni til þess að sýna sig og
sjá aðra og þarf ekki að orðlengja
það frekar. Þar sem sýningum er
ekki haldið uppi, hefur hún alist
upp við myndbönd, en ætla má að
krakkamir kæmust fljótt á bragð-
ið, ef þráður yrði tekinn upp að
nýju.
Þessa áhuga á að koma upp reglu-
legum kvikmyndasýningum gætir
víða, jafnvel á stað eins og Ólafsvík.
Þar geta íbúar valið á milli 8 sjón-
varpsrása í gegnum kapal og disk,
2 myndbandaleigur em á staðnum
og 2 aðrar í næsta nágrenni. En
sýningarvélarnar vantar. Þessa
áhuga gætir líka á Höfn í Horna-
firði þar sem ekki hafa verið sýn-
ingar í 5 ár. Þar kvabba ungling-
amir í rekstrarstjóra Sindrabæjar.
En sýningarvélamar eru ónothæf-
ar, tjaldið er slæmt og húsið hefur
verið í viðgerð.
Það er erfitt að reka kvikmynda-
hús á landsbyggðinni. Reyndar
hefur aðsókn verið betri að þeim
húsum, sem eftir em, síðustu tvö,
þrjú árin en rétt eftir að vídeó-
bylgjan reið yfir. En sveiflur em
miklar og tengjast þær myndavali.
„Stórmyndirnar" eða „toppmynd-
imar‘‘, eins og þær em kallaðar,
ganga lengi í Reykjavfk og seint og
um síðir kemst þetta eina eintak,
sem til er á landinu, út fyrir borg-
armörkin. Og þá em heimamenn
búnir að sjá myndina í ferðum sín-
um suður. Yfirleitt er bara eitt ein-
tak keypt til landsins þegar um
„stórmynd" er að ræða, því þau em
dýrari en kópíur miðlungssölu-
myndanna, en þær em oft sýndar
hérlendis í tveimur eintökum.
Kvikmyndahússtjórar úti á landi
vilja flestir leigja myndirnar frá
bíóhúsunum í Reykjavík á föstu
gjaldi, sem er tvenns konar eftir
því sem sölugildi kvikmyndarinnar
er talið. Þá taka þeir á sig áhætt-
una ef aðsókn er treg. En á smærri
stöðum þar sem hún er treg, er
þetta slæmur kostur og þarf bíó-
hús staðarins oft að panta mynd-
bandsspólu og leigja hana út, held-
ur en að sýna sömu mynd á tjaldi í
eitt kvöld.
En „toppmyndirnar" em alltaf
sýndar á prósentum. Það þýðir að
kvikmyndahús í Reykjavík, sem út-
vegar myndina, fær rúman einn
þriðja híuta aðgangseyris í sinn
hlut. Ef 70 manns sækja sýning-
una er brúttó ágóði 35 þúsund.
Rúm 10 þúsund fara til Reykjavík-
ur, annað eins fer í rekstrargjöld af
húsinu, svo 10 þúsund em eftir og
á þá eftir að borga dyraverði.
Nú hefur mér orðið tíðrætt um
sölumyndir. En ég geng út frá því
sem vísu að blanda listrænna kvik-
mynda og mynda til dægradvalar
sé hverju kvikmyndahúsi nauðsyn-
leg. En auðvitað er það léttmetið
sem trekkir pening og skapar þar
með rekstrargmndvöll.
En hvaða leiðir em færar? Ég tek
þrjú dæmi: frá Siglufirði, Borgar-
nesi og Egilsstöðum.
Á Siglufirði hefur verið farin sú
leið að lokka fólk f bíó út á annað
en myndina sjálfa. Eitt af því
ánægjulegasta við kvikmyndasýn-
ingar er sem fyrr sagði það að fara
út á meðal fólks; kvikmyndasýning
er viðburður. Til þess að ýta undir
þetta hlutverk Nýja bíós, hefur ver-
ið sett upp aðstaða til kaffidrykkju
og spjalls þar sem hægt er að setj-
ast niður að sýningu lokinni. Það
er einnig í bígerð að opna Bíóbar-
inn að nýju. Gömlu sætunum á að
kasta út og setja bekki í staðinn,
svo hægt sé að nota bíóið einnig til
dansleikjahalds.
Borgnesingar hafa farið aðra leið.
Þar er bíóið orðið félagsmiðstöð.
Settir vom peningar í að gera upp
salinn og nýju hljóðkerfi komið
fyrir. Kvikmyndasýningamar em
þáttur af unglingastarfseminni og
sjá unglingamir sjálfir um valið á
myndum. Sýnt er einu sinni í viku,
gloppótt þó, en vel er látið af und-
irtektum.
Á Egilsstöðum stendur til að Hót-
el Valaskjálf, sem sér um bíóið, og
kvikmyndaklúbbur Menntaskólans
á Egilsstöðum hefji með sér sam-
starf. Sýningar eiga að vera reglu-
legar, unglingarnir ætla að sjá um
myndavalið og hótelið leggur til
húsnæðið.
Fleira væri hægt að gera til þess
að hefja kvikmyndahúsið til fyrri
vegs og virðingar. Félag kvik-
myndahúseigenda mætti ígmnda
hvort ekki væri hægt að kaupa
fleiri eintök af sölumyndunum til
landsins, svo fólk á landsbyggðinni
geti horft á myndimar á nokkum
veginn sama tíma og fólkið í
Reykjavík. Félag kvikmyndahús-
eigenda mætti ígmnda hvort kvik-
myndahússtjórar úti á landi gætu
ekki valið á milli þess að taka
myndir á prósentum eða á föstu
gjaldi, og gilti þá það sama um
sölumyndimar.
Einnig gætu stjómvöld lagt sitt af
mörkum. Mér dettur í hug Jöfnun-
arsjóður sveitarfélaga. Hann legg-
ur til, lögum samkvæmt, ffamlag
þegar byggja á skóla eða félags-
heimili. Hvað félagsheimili varðar,
þá em þau flest fullbyggð fyrir
löngu. Nú er kominn tími endur-
bóta og viðgerða. Það gæti orðið
góður stuðningur sveitarstjóm-
um, sem vilja hafa menningar- og
skemmtanalíf í sinni sveit sem fjöl-
breytilegast, að geta sótt í þennan
sjóð þegar um kaup á sýningarvél
og tjaldi er að ræða eða endurbæt-
ur á sal og hljóðkerfi.
Árið 1990 var gert átak í Frakk-
landi undir stjóm herra Jacks
Lang menningarmálaráðherra til
að efla allar greinar kvikmynda-
iðnaðar þar í landi. Hluta af fénu
var ætlað að rétta hlut áhorfenda á
landsbyggðinni gagnvart áhorf-
endum í Parísarborg. Kvikmynda-
húsum var gert kleift að bæta
húsakostinn og tækniútbúnaðinn
og skilaði það sér í aðsókn. Aðstoð
var boðin kvikmyndahúsum, sem
áttu í peningakröggum, og til
sveitarfélaga sem tóku að sér
reksturinn þegar peningaáhætta
var annars vegar.
Þessi maður, Jack Lang, titlaður
menningarmálaráðherra, kallaði
sig „arfleifðarráðherra". Nú em
kvikmyndir það form skemmtun-
ar, menntunar og menningar sem
fundið var upp á okkar öld. En er
það svo, að þessir samkomustaðir,
þessar „tilfmningastöðvar“, sem
bíóhúsin em, heyri sögunni til í
flestum plássum landsins? Er fólk-
ið endanlega komið í sófann?
Bíóhús er torg; kvikmyndir em
næmar á púls tímans, og því trúi
ég að það sé það sem fólk hreinlega
vill, hvar á landi sem það býr: að
geta skroppið í bíó og tekið á þeim
púlsi.
Höfundur er kvikmyndageröarmaöur.
Erindi flutt á ráðstefnunni „Menning um landið"
16.-17. októbersl. að Flúðum
Sjálfstæð póstmálastofnun á Álandi
Póstmálastofnun Álands tekur til
starfa þann fyrsta janúar 1993. Þá
er lokið því tímabiíi, sem Finnland
hefir rekið póstinn á Álandseyjum,
fyrst sem venjulegan finnskan póst
og síðan frá 1984 með álenskum
frímerkjum, þó jafngildum og
finnskum á bréf frá eyjunum.
Þegar ný stofnun hefur starfsemi
sína, þarf síðan að gera sérstakt
merki fyrir hana. „Logo“ heitir
þetta á fínu máli, en er í raun eins-
konar vömmerki. Þegar svo auk
þess er um að ræða merki fyrir
stofnun eins og póstmálastofhun
einhvers lands, þarf þetta merki að
vera tíðlaust, það á að nýtast um
eilífð, eða svo gott sem.
Sex aðilum, auglýsingastofum og
listamönnum, var boðið að taka
þátt í samkeppni um merki fyrir
Póstmálastofnun Álands. Viðkom-
andi sendu síðan inn sautján til-
lögur að merkinu. Úr þessum 17
vom svo fimm tillögur valdar sem
mögulegar og valið stóð síðan á
milli þeirra.
Það var póststjóm eyjanna, ásamt
markaðshilltrúa og fulltrúa frí-
merkjasölunnar, sem endanlega
ákváðu merkið, en áður hafði
starfsfólk póstsins fengið að segja
sitt álit Þá hafði verið leitað álits
prófessors Jukka Pellinen við lista-
háskólann í Helsingfors. Það, sem
þótti best, var að allir þessir aðilar
vom sammála um endanlega
merkið.
Merkið, sem hlaut svona einróma
samþykki, var unnið af listamann-
inum Pekka Kukkoken hjá auglýs-
ingastofunni BSB Finnad í Hels-
ingfors. Sérgrein hans em einmitt
hverskonar merki eða „logos“, og
hefir hann t.d. gert merki heims-
meistarakeppninnar í frjálsum
íþróttum, sem haldin var í Finn-
landi 1983.
Innsigli í miðju merkisins sem
svart, og pósthom sem hvítt, em
aðalþættirnir í merkinu og á hvort
tveggja vel við póstinn. Pósthomið
mun hafa verið notað fyrir póst-
inn, sem merki hans, allt frá árinu
1494 að austurríski pósturinn not-
aði það í merki sitt. Saga póstsins á
Álandi nær aftur í tímann til ársins
1638, svo það er ef til vill kominn
POSTEN
Merki Póstmálastofnunar
Álandseyja.
tími til að sjá pósthom í merki
hans. Svo em náttúrlega litimir í
merkinu blátt, gult og rautt.
Það er svo auglýsingaskrifstofan
Maridea í Mariehamn sem hefir
formað hvemig nota skal merkið í
hinum ýmsu tilfellum. Það er td. á
bfla, póstkassa, fána, eyðublöð og
hverskonar skiíti á hús og annað.
Það er á gmndvelli laganna um
aukna sjálfsstjóm Álandseyja, sem
yfirtaka póstsins á sér stað. Eftir
þetta heitir það Póstmálastofnun
Álands og heyrir undir heima-
stjóm eyjanna.
Torsten Wikstrand verður fram-
kvæmdastjóri fyrirtækisins, en
Marina Lindquist er hinsvegar
markaðsstjóri þess. Aðalskrifstofan
verður í Mariehamn á Álandseyj-
um. Sigurður H. Þorsteinsson