Tíminn - 21.11.1992, Page 12

12 Tíminn
Laugardagur21. nóvember 1992
„Möguleikamir
em óþrjótandi“
Niöursuöa og niöurlagning sjávarafuröa á sér alllanga sögu og fjöl-
margar vörurnar eru afbragösgóöar, eins og alþjóö veit. Ætli aörar
þjóöir viti þaö líka?
„Mér finnst ástæöa til aft byija á að
nefna aft hér í sýslunni eru nú
komnar upp tvær miðstöðvar fyrir
minjagripaframleiöslu," segir Stef-
án Jónsson, atvinnuráögjafi hjá At-
vinnuþróunarfélagi Þingeyinga hf.
„Sala á þeim hefur aukist mikið og
konur hér í sveitunum stofnuðu sl.
vetur samstarfshóp sem nefnist
„Handverkskonur milli heiða“. Þar
eiga aðild að 76 konur í hreppunum
milli Fljótsheiðar og Vaðlaheiðar
Þær hafa verið að sauma, prjóna og
búa til glermuni og skartgripi.
Framleiðslan er ótrúlega fjölbreytt
og þær hafa sett upp markað við
Fosshól við Goðafoss, sem gekk vel í
sumar og verður haldið áfram. Nú
er það afþreyingarhliðin í ferða-
mannaiðnaði sem verið er að skoða,
fjölbreyttari „ævintýraferðir",
heilsuræktaraðstaða og annað.
Þetta framtak hefur verið stutt af
Atvinnuþróunarfélaginu, en það er
einkum í minni fyrirtækjum og ein-
staklingafrumkvæði sem til okkar
kasta hefur komið. Þegar kemur að
iðnaði í landbúnaði og sjávarútvegi,
er fyrir hendi kerfi sem sinnir þeirra
málum sérstaklega.
Aukin fullvinnsla
og vöruþróun
En í landbúnaðinum og sjávarút-
veginum er hugur í mönnum og til
dæmis beita ráðunautar bændasam-
takanna sér nú meira en var. Er ætl-
unin að styrkja samstarf okkar við
þá í framtíðinni, því best er ef tekst
að mynda sem breiðasta fylkingu og
að hver sé ekki að vinna í sínu horni.
Hér á Húsavík höfum við okkar
stóra sláturhús, sem er eitt hið full-
komnasta á landinu og er viður-
kennt af bæði Bandaríkjamönnum
og EB-ríkjunum. Þar er vöruþróun
vel sinnt og Sláturhúsið hlaut ný-
lega eftirsótt verðlaun á kjötvöru-
sýningu í Danmörku. Enn vinnur
Fjallalamb á Kópaskeri verulegt
magn af ágætum kjötvörum. Góðar
fréttir eru héðan einnig af mjólkur-
iðnaðarmálum. Nú stendur til að
lækka verð á jógúrt og má ætla að
framleiðsla á henni hér fari vaxandi.
Möguleikar í fiskeldi
Af fiskiðnaði vil ég nefna að talsvert
er nú orðið hér um fullvinnslu á
sjávarafurðum. Tvær rækjuverk-
smiðjur eru á svæðinu, ein hér á
— segir Stefán
Jónsson hjá
Atvinnuþróunar-
félagi Þingey-
inga hf
Húsavík og önnur á Kópaskeri.
Frystihúsið á Húsavík er mjög full-
komið og selur unnar afurðir í sí-
auknum mæli á Belgíumarkað f
neytendapakkningum, og enn mun-
ar atvinnulífið um loðnubræðslum-
ar á Raufarhöfn og á Þórshöfn. At-
vinnuástandið hefur verið betra hjá
okkur en víða annars staðar að und-
anförnu og borið heldur á manneklu
sums staðar, svo sem í frystingu.
Enginn var á atvinuleysisskrá á
Kópaskeri og á Raufarhöfn í sl. viku.
Helst er atvinnuleysi í suðurhluta
sýslunnar — á Húsavík og í grennd.
Af nýstárlegra tagi er heimsókn
nokkurra Frakka, sem hingað komu
að kynna heitsjávareldi. Ég álít hug-
myndina athyglisverða, en reynsla
er fyrir hendi á náskyldu sviði, þar
sem er fiskeldisstöðin Svarthamrar
á Húsavík og Silfurstjarnan, sem er
sennilega glæsilegasta fiskeldisstöð
landsins. Eg sé fyrir mér að full-
vinna mætti eldisfisk heima fyrir í
auknum mæli eins og annan fisk, en
ekki flytja hann út frystan eða ísað-
an einvörðungu.
Margar hugmyndir
Það eru þó enn einkum smærri að-
ilar sem til mín leita, eins og ég
sagði; menn sem hafa ný áform á
pjónunum og vilja, eins og aðrir hér,
mæta erfiðu árferði með því að
treysta grunninn á heimaslóðum,
fremur en að flytja burtu, líkt og
gerðist á síðasta áratug er íbúum
fækkaði um 7.5% á svæðinu. Spurt
er um hvernig fara skuli að því að
stofna fyrirtæki, hvort hlutafélag
eða sameignarfélag sé heppilegra
form og þar fram eftir götunum. Þá
er ég nokkuð í því að semja greiðslu-
áætlanir og útbúa lánsumsóknir til
sjóða. Enn vil ég nefna þá ráðgjöf,
sem veitt er atvinnumálanefndum
og sveitarfélögum. í tengslum við
þetta sjáum við um að dreifa upplýs-
ingum um vélbúnað eða fram-
leiðsluþekkingu, sem okkur berast
og gagnast mættu, og leitum mögu-
legra samstarfsaðila erlendis.
Hugmyndir manna hér um ný
tækifæri eru afar fjölbreytilegar,
þótt ég geti ekki skýrt frá þeim að
svo stöddu, sem skilja gefur. Ég
fagna þessu auðvitað, þar sem æski-
legra er að menn leiti til okkar með
hugmyndir en að við séum að leggja
fram áform, sem svo reynist ef til vill
ekki áhugi á að hrinda í fram-
kvæmd. Um fyrirtæki, sem komin
eru á veg með nýjungar, vil ég nefna
Árteig í Ljósavatnshreppi, sem fram-
leiðir rafmagnstúrbínur fyrir heim-
arafstöðvar, og rafverktaki hér á
Húsavík er tekinn til við framleiðslu
raftnagnsofna. Þá leggjum við lið
tveggja ára átaksverkefni uppi í Mý-
vatnssveit, sem nú stendur yfir, þótt
ekki sé það beint á okkar vegum,
heldur sinnt af sérstökum starfs-
manni. Því er ætlað að finna leiðir
til að brúa bilið í atvinnulegu tilliti
milli ferðamannavertíðarinnar á
sumrin og „dauða tímans" á vetrum.
Stærstu draumamir
En stærstu draumarnir eru tengd-
ir því að við erum á svæði þar sem
möguleikar til stóriðju eru mjög
miklir. Þeir hafa meðal annars
sannast með Kísiliðjunni, sem hef-
ur verið einn aðalþátturinn í iðnaði
„Óhætt er að segja aft iðnaðurinn
á Vesturlandi sé töluvert öflugur,"
segir Bjarki Jóhannesson, at-
vinnuráftgjafi hjá Atvinnuráftgjöf
Vesturlands í Borgamesi.
„Þegar litið er á tölur yfir árs-
verkaskiptingu á Vesturlandi mið-
að við landsbyggðina í heild, þá
kemur á daginn að Vesturland hef-
ur 4-5% stærri hlutdeild en
landsmeðaltalið.
Hér er það matvælaiðnaðurinn
sem er hvað sterkastur og svo
byggingariðnaðurinn, að
hér, þrátt fyrir að hún eigi í vök að
verjast eins og
stendur, þar sem óljóst er um
áframhaldandi vinnsluleyfi. Við
höfum hér gnótt af heitu vatni og
gufu og erum með ódýrustu hita-
veitu landsins. Því erum við stöð-
ugt að svipast um á erlendum vett-
vangi eftir framleiðslu þar sem
gufunotkun nýtist í ferlinu. Þar
stæðum við vel að vígi, vegna þess
hve skammt gufan er frá sjó, en frá
Húsavík og upp að Þeistareykjum
eru ekki nema 32 kflómetrar. Þá
ógleymdri stóriðjunni. í matvæla-
iðnaði eru það mjólkursamlögin í
Borgarnesi og í Búðardal sem hæst
ber, og þá kjötvinnslan. Því er þó
ekki að leyna að þessi gamalgróni
matvælaiðnaður stendur á kross-
götum vegna samdráttar og vegna
kröfu um hagræðingu í kerfinu.
Fyrirtækin eru þess vegna að vinna
að athugun á því hvernig hér eigi
að bregðast við.
Byggingariðnaðurinn stendur
enn ágætlega, en sem kunnugt er
þá er helstu byggingariðnaðarfyrir-
gufu má flytja á afar hagkvæman
hátt og þessu tengjast margar
framtíðarsýnir.
Enn eigum við ónýtta auðlind í
vikri, eins og inni við Öskju, og þá
perlusteini, sem finnst í Jörundi í
Mývatnssveit og víðar. Og þótt ég
hafi fjölyrt nokkuð um heita vatnið
okkar, skyldi ekki gleyma því kalda.
Héðan ættu að vera tök á fersk-
vatnsútflutningi, því hundruð mín-
útulítra eigum við af frábæru linda-
vatni. Möguleikarnir eru óþrjót-
andi.“ AM
tækin að finna í Borgarnesi, en þau
eru Vírnet hf., Loftorka hf. og
fleiri. Vandinn er meiri á Akranesi,
en þar eru langstærstu fyrirtækin
— járnblendiverksmiðjan og
sementsverksmiðjan og enn skipa-
smíðastöð Þorgeirs og Ellerts. Hjá
öllum þessum aðilum er um mik-
inn samdrátt að ræða og augljóst
að eitthvað þarf að aðhafast til að
mæta honum.
Nýþróunar er þörf
Nú valda kringumstæðurnar því
að ekki verður lengur tafið að snúa
sér að nýþróun á Vesturlandi. Varla
verður framhjá því litið að það hef-
ur brugðist hjá fyrirtækjunum á
svæðinu að stunda þróunarstarf og
hefur nýsköpun hjá þeim því verið
svo að segja engin.
Þegar svo stór áföll hafa dunið yf-
ir í sjávarútvegi og landbúnaði, er
það í iðnaði og þjónustu sem vaxt-
arbroddurinn þarf að spretta fram.
Að mínu áliti þyrfti að huga að því
að koma á fót einhvers konar þró-
unarmiðstöð. Henni mundi ekki
síst verða ætlað að sinna minni fyr-
irtækjum í greinum, sem ég hef
ekki getið hér sérstaklega, en ættu
að eiga sér góða vaxtarmöguleika.
En fjármagn til þess að reka hana
þyrfti að koma úr öllum greinum
og einnig frá sveitarfélögum og
jafnvel frá ríki. Þarna sé ég fyrir
mér að um tæknilega ráðgjöf yrði
að ræða og ennfremur hugsaníega
um aðstöðu til þróunar. Hún
mundi koma til aðstoðar bæði fyr-
irtækjum og þeim sem eru með ný-
sköpun á prjónunum, því hér eru
menn með ótal hugmyndir. Þarf að
lyfta undir þær raunhæfustu þeirra
og hlynna að þeim.“ AM
Fiskréttaverksmiðja á vegum
stærri fiskvinnslufyrirtækjanna
— er álitlegur kostur,
„Almennt má segja að ástand í
iftnafti á Austurlandi sé þokka-
legt,“ sagfti Axel Beck, atvinnu-
ráðgjafi á Reyðarfirði, í samtali
vift Tíi ann, „þrátt fyrir aft veru-
legar b ■'tingar hafi átt sér staft á
því svi'
Efvi !um á fiskvinnsluna sem
iðngre (þótt það sé ekki ætíð
gert I á landi), þá eru fisk-
virinsluiyurtæki meira og minna í
kreppu hér, eins og í öðrum lands-
hlutum. Sem betur fer höfum við
þó ekki orðið fyrir neinu stærra
áfalli nýlega, en líkt og hvert sem
litið er fækkar störfum verulega
þar. í fiskvinnslunni munu ársverk
á Austurlandi nú ekki nema 15%,
en voru 25% fyrir tíu árum.
að mati Axels Beck, atvinnufulltrúa hjá Atvinnuþróunarfélagi Austurlands
Sjálfsagt er helsta vandamál okk- þeir spjara sig prýðisvel. Þá er það fyrirtæki í matvælaiðnaði. Á fundi,
ar Austfirðinga það að matvæla-
iðnaðurinn hefur ekki þróast nógu
hratt til þess að hann fylli í skörð
eftir þau fýrirtæki, sem verið hafa
að hætta eða draga saman seglin. í
því sambandi er rétt að taka fram
að það er ekki kreppan sem veldur
samdrættinum hjá fiskvinnslunni
og fyrirtækjunum, heldur er hag-
ræðing ástæðan. Þó eru nokkur
fyrirtæki í matvælaiðnaði, sem
sprottið hafa upp og rétt er að
nefna. Þeirra á meðal er Herðir hf.
í Fellabæ á Egilsstöðum, sem eins
og nafnið bendir til starfar að fisk-
herslu og er nú líka tekið að fram-
leiða marning. Herðir hf. var
stofnað fyrir um fjórum árum og
Austmat hf. á Reyðarfirði. Þeir
framleiða kjötvöru fyrir spítala-
markaðinn í Reykjavík og er hér
um nýtt verkefni að ræða, sem hef-
ur vakið athygli. Enn er Kraftlýsi á
Djúpavogi, lítið „battarí" sem eink-
um hefur sérhæft sig í framleiðslu
á hákarlalýsi.
Um marga kosti
að ræða
Þessi dæmi sýna að um marga
möguleika er að ræða, og ég gæti
nefnt fleiri, þótt flest séu þau smá.
Ég held að það, sem nú væri mjög
æskilegt að sjá gerast, er að stóru
fiskvinnslufyrirtækin stofni saman
sem Byggðastofnun var með hér
eystra fyrir nokkru, lagði Gísli Jón-
atansson til að komið yrði á fót
fiskréttaverksmiðju á þeirra veg-
um. Það yrði að vísu dýrt vegna
kostnaðarsamrar markaðssetning-
ar framleiðslunnar og vöruþróun-
ar. En það gæti gerst hægara er ís-
land verður aðili að EES, sem ég er
mjög hlynntur. Þá ættu fiskiðnað-
arfyrirtækin auðveldara um vik að
hrinda þessu í framkvæmd.
Þannig er það í sem allra
skemmstu máli matvælaiðnaður-
inn, sem ég bind vonir við fyrir
hönd Austfirðinga og tel skipta
mestu máli í framtíðinni.
AM
„Hér eru menn með
ótal hugmyndir sem
lyfta þarf undir“
— segir Bjarki Jóhannesson, atvinnuráðgjafi á Vesturlandi, sem álítur
stofnun þróunarmiðstöðvar tímabœra hugmynd