Tíminn - 06.01.1993, Side 7

Miövikudagur 6. janúar 1993
Tíminn 7
Kambódía:
Rauðu khmeramir fara sínu ffam,
þrátt íyrir nærvem liðs S.Þ.
Bömunum þótti sem þau hefðu fengið sendingu af himnum þar sem var
hvíti bíllinn með stóru svartmáluðu stöfunum UN. Þau gátu Ieikið sér
með hann, opnað dymar, sest við stýrið og ýtt óspart á flautuna.
Mánuðum saman höfðu Toyota- bílarair þotið framhjá lágreistu kofun-
um í þorpinu þeirra. Enginn stansaði, enginn steig út úr bílunum til að
rétta bömunum eitthvert smáræði að gjöf — þar til einn þessara dásam-
legu, glansandi kraftmiklu bíla, sem virtust koma úr öðrum heimi, varð
stjómlaus og Ienti á timbursvölum eins kofans.
Tveir hermenn S.Þ. slösuðust við
áreksturinn og voru fluttir á her-
sjúkrahús. Bílflakið var hins vegar
skilið eftir. Loks höfðu íbúar Dej
Kraham, afskekktasta þorpsins við
leiðina frá Phnom Penh til Si-
hanoukville, komist í snertingu við
svolítið af þeim tveim milljörðum
dollara, sem Sameinuðu þjóðimar
hafa lagt fram til að færa stríðs-
hrjáða Kambódíu eitthvað nær því
sem kallað er eðlilegt ástand.
Allt óbreytt til sveita í
Kambódíu
Einu ári eftir friðarsamninginn í
París og ellefu mánuðum eftir að
fyrstu hermennimir með bláar húf-
ur S.Þ. vom sendir á vettvang, hef-
ur varla nokkur skapaður hlutur
breyst þar til sveita. Enn leynast
jarðsprengjur í hrísgrjónaökrunum
og enn óttast fólk óvini, sem leynast
í lággróðri fmmskógarins.
Vonin um sættir hefur gufað upp.
Herir stríðandi aðila í borgarastyrj-
öldinni hafa ekki verið afvopnaðir;
sem fyrr standa þeir ógnandi and-
spænis hverjir öðmm. Af því ríki-
dæmi, sem S.Þ. færa með sér inn í
landið, hefur lítið sem ekkert náð til
þorpanna. Peningamir safnast fyrir
í Phnom Penh og nokkmm borgum
útum landið þar sem 22.000 starfs-
menn S.Þ. halda til og vopnahlés-
skrifveldi undirbýr kosningar, sem
fyrirhugaðar em á þessu ári.
Þröng útdeiling erlenda fjár-
magnsins — fyrst og fremst í vasa
kínverskra og tælenskra kaupa-
héðna — sýnir enn og aftur sömu
andstæður milli borga og sveita og
vom fyrir stríðið. Það var fyrst og
fremst þessi breiða gjá, sem gerði
öfgafullu Rauðu khmerana svo
hættulega og öfluga sem raun ber
vitni.
Um miðjan áttunda áratuginn hóf
hinn alræmdi uppreisnarforingi,
Pol Pot, aðgerðir til að minnka bilið
milli borgarbúa og bænda á sinn
sérstæða hátt. Hann rak íbúa stór-
borganna að heiman og gerði sér-
hvem Kambódíumann að dag-
Iaunamanni til sveita. „Steinaldar-
kommúnismi" var nafnið, sem gefið
var stefnu hans. Borgir virtust í
hans augum tákn óréttlætisins og
spillingarinnar. „Leiðrétting" hans
fólst í morðum á milljónum Kamb-
ódíumanna.
Storkanir Rauðra
khmera við S.Þ. og
vonbrigði íbúanna
En nú, þegar friðarhorfur eru
eygðar í fyrsta sinn, em það einmitt
Sameinuðu þjóðirnar sem koma
aftur á gömlu misskiptingunni. Aft-
ur bólgna borgarkjamarnir út og
með þeim ágimdin, spillingin og
óréttlætið. Sífellt fleira fólk flytur
til Phnom Penh til að leita sér að
yinnu.
Kambódíumenn leyna ekki von-
brigðum sínum. í fyrstu trúðu þeir
því að S.Þ. hefðu komið til heim-
kynna þeirra sem eins konar yfirrík-
isstjóm, voldug samtök hátt yfir
flokkadrætti hafin, sem myndu
flytja með sér frið, reglu og réttlæti.
Nú em þeir að átta sig á því að þess-
ar væntingar muni ekki uppfylltar,
að S.Þ. „séu skrýmsli, sem fyrst og
fremst vemdi eigið fólk og hags-
muni", er álit biturs menntamanns
í Phnom Penh.
Fulltrúar S.Þ. í Kambódíu hafa í
fyrsta Iagi engin ráð til að ná stjórn
á þeim hópi, sem er mesta friðar-
hindmnin, Rauðu khmemnum.
Það kom berlega í ljós fyrir nokkr-
um mánuðum, þegar Yasushi Akas-
hi, japanskur yfirmaður Untac (Un-
ited Nations Transitional Authority
in Cambodia), sem á að fara með
stjómina í Kambódíu til bráða-
birgða, komst ekki leiðar sinnar á
aðalyfirráðasvæði Rauðu khmer-
anna, vegna þess að bambusvegar-
tálmi hindraði umferð. Tveir
skæmliðar með öflugar byssur
stóðu á verði, meðan sá þriðji sveifl-
aði sér upp á reiðhjól og fór til að
spyrja pólitískan foringja sinn hvort
bílalest Sameinuðu þjóðanna mætti
fara í gegn.
Akashi, sem beið í hálftíma í gló-
andi hita, gerði alvarleg mistök.
Hann sneri aftur til Phnom Penh án
þess að hafa lokið erindi sínu — og
féll þar með frá rétti S.Þ. um að eiga
frjálsan umferðarrétt um svæði,
sem Rauðu khmerarnir ráða. Þar
með var haft að engu mikilvægt at-
riði í Parísarsamningnum frá októ-
ber 1991 þar sem S.Þ. var falið að
hafa eftirlit með því að friður væri
haldinn í Kambódíu og lýðræði
undirbúið.
Vestrænn stjórnarerindreki í
Phnom Penh segir að þennan dag
hafi friðarþróunin í Kambódíu farið
út af sporinu, vegna þess að þá
hefðu Rauðu khmeramir þóst sjá
merki þess að þeir kæmust upp með
hvaða brot á samkomulaginu sem
þeim dytti í hug.
„Vegur ótta og dauða“
Ferð eftir 214 km löngum vegin-
um milli Phnom Penh og hafnar-
borgarinnar Sihanoukville leiðir
glöggt í ljós andstæðurnar og fárán-
leikann í verkefni S.Þ. Opinberlega
er þama verið að ræða um þjóðveg
4. En íbúamir kalla leiðina „veg
ótta og dauða".
„í morgun vom tveir menn á
skellinöðm drepnir hér,“ segir
vömbílstjóri. „Ræningjar skutu á þá
úr mnnunum. Þama er flakið af
Renault, sem skotflaug hæfði. Fjór-
ir létu lífið í bílnum."
íbúar þorpanna segja hryllingssög-
ur af ræningjum og Rauðum
khmemm, sem friðargæslumenn
5. Þ. geta ekki vemdað þá fyrir. Og
síst kátari em þeir, þegar þeir segja
frá tillitsleysi hermanna S.Þ.
í Phnom Penh segir sagan að þeg-
ar hafi farartæki Untac ekið yfir 40
vegfarendur. Það er ekki ósennilegt.
Á örfáum klukkutímum urðu tvö
slys á þjóðveginum. í annað skiptið
ók herlögreglumaður frá Úrúgvæ á
vatnabuffal. Eigandi buffalsins lagði
á flótta af ótta við að hann yrði lát-
inn borga fyrir skaðann á bílnum. í
hitt skiptið óku tveir búlgarskir
hermenn á strák, sem var að leika
sér við vegarbrúnina. S.Þ.- her-
mennimir, sem vom með tvær
vændiskonur með sér, skildu eftir
hundraðdollaraseðil í sárabætur.
Slík atvik eru vatn á áróðursmyllu
Rauðu khmeranna, sem á síðustu
mánuðum hafa hafið framsókn í
Krakkarnir I þorpinu Dej Kraham
fengu óvænta himnasendingu,
þegar bíll S.Þ. varð fyrir óhapþi og
varð að blða þarf nokkra daga.
Annars þjóta friðargæsluliðar þar
framhjá og láta sig þorpið litlu
skipta.
Japanski yfirmaðurinn, Yasushi Ak-
ashi, lét það viðgangast að Rauðu
khmerarnir sýndu vopnahlóssamn-
ingnum, og Sameinuðu þjóðunum
þar með, lítilsvirðingu.
frumskógaþorpunum meðfram
þjóðveginum og krefjast vemdar-
skatts af viðarsölunum. Frönsk Unt-
ac-sveit, sem á að hafa eftirlit með
því að vopnahléð sé haldið þar, læt-
ur þá komast upp með það.
AÐ UTAH
Fallhlífarhermennimir geta ekki
heldur mikið aðhafst. Þeir verða að
fara óvopnaðir í eftirlitsferðir, að
skipun Untac, og vita að Rauðu
khmerarnir snúa jafnóðum aftur
eftir að þeim hefur verið stökkt
burt. „Við emm undir vemd Sam-
einuðu þjóðanna," fullyrða skæm-
liðarnir, þegar þeir ráðast inn í þorp
sem herlögregla ríkisstjómarinnar
vogar sér ekki lengur til.
Skíluðu ekki vopnunum,
eins og fríðarsamning-
urínn kvað á um
Eftir friðarsamninginn áttu um
200.000 kambódískir uppreisnar-
menn að skila vopnum sínum. Þeir
skyldu mæta á ákveðnum stöðum
þar sem þeim yrðu afhentar vistir,
jafnframt því að þeir afvopnuðust.
En Rauðu khmeramir vom ekki á
þeim buxunum. Einungis 52.000
vopnaðir andspymumenn, félagar
annarra uppreisnarhópa, hafa til
þessa orðið við þessum fyrirmæl-
um.
Hermannaskálarnir, sem Untac
reisti til íveru bæði Rauðum
khmemm og herliði stjórnarinnar,
standa auðir. Enginn kemur þangað
af fúsum og frjálsum vilja. Bardaga-
menn beggja aðila hafa haldið í
sinni vörslu banvænum tólum sín-
um. Og þeir nota þau áfram.
Nýlega sprengdu Rauðir khmerar
27 metra Ianga brú á þjóðvegi 6,
sem liggur frá Phnom Penh til tæ-
Iensku landamæranna í norðvestri.
Þar með var í fyrsta sinni síðan
sveitir S.Þ. komu, rofin ein mikil-
vægasta umferðaræð Kambódíu.
„Það er alvarlegt brot á vopnahlés-
samningnum. Allt bendir til að
árásin hafi verið vandlega skipu-
lögð,“ segir John Sanderson, yfir-
maður Untac-herliðsins.
Á meðan á þessu gengur, hangsa
Untac-hermennimir iðjulausir. Þeir
drepa tímann við heimsóknir á
drykkjustaði og vændishús, sem
rísa upp umhverfis bækistöðvamar
þeirra. Hættulegasti óvinur her-
mannanna til þessa eru kynsjúk-
dómar. Á hverjum degi er fengist
við 40 tilfelli í Untac-sjúkraskýli
vestur-þýska hersins á leiðinni til
flugvallarins við Pochentong.
Kambódíumenn litu á Sameinuðu
þjóðimar næstum sem guðlegan
bjargvætt, en kenna þeim nú um
því sem næst allt sem aflaga fer.
Peningamir, sem streyma til lands-
ins með erlendu hermönnunum,
hafa komið verðbólgunni upp í
130% og gert líf fátækra Kambódíu-
manna að örbirgðareymd.
Sömuleiðis skellur glæpabylgja á
höfuðborginni, svo að varla þorir
nokkur maður út á götu eftir að
skyggja tekur. Margir íbúanna
skella skuldinni á Untac. „Þeir hafa
sleppt ræningjum og morðingjum
út úr fangelsunum í nafni mann-
réttinda og komið okkur í þennan
vanda,“ segja þeir.
Japönsku hermenn-
imir vekja upp slæm-
ar minningar
Koma japanska liðsins hefur gert
stöðu Untac enn viðkvæmari og
styrkt áhangendur Pols Pot. Jap-
önsku hermennirnir hafa endur-
vakið slæmar minningar frá síðari
heimsstyrjöldinni, en þeir eiga nú
aðeins að sjá um að reisa aftur brýr
og gera við vegi. En líkurnar á því
að þeir lendi í fyrirsát fyrr eða síðar
eru miklar.
Minnstu munaði að japanski
sendiherrann í Phnom Penh yrði
einmitt fyrir því. Hann mætti í Si-
hanoukville til að taka á móti fyrstu
skipunum, sem fluttu þungavam-
ing fyrir fyrstu japönsku sveitimar.
í bakaleiðinni til höfuðborgarinnar
lá við að sendiherrann lenti í klón-
um á Rauðum khmemm á afskekkt-
um vegarspotta, þar sem þeir stöðv-
uðu fjölda bíla, rændu þá sem í bfl-
unum vom og skutu tvo.
Franski hershöfðinginn Michel
Loridon, sem um tíma var næst-
æðstur yfirmaður sveita S.Þ., hafði
séð fyrir að uppreisnarmönnum
ætti eftir að vaxa fiskur um hrygg.
Hann lagði til að beitt yrði valdi til
að þvinga Rauðu khmerana til að
halda skilmála vopnahléssamkomu-
lagsins, jafnvel þó að það kynni að
kosta einhver hundmð liðsmanna
S.Þ. lífið.
En ekkert gerðist, með þeim af-
leiðingum að sá vopnaði friður, sem
Untac álítur sig vera að vemda, spil-
ar beint í hendur Rauðu khmer-
anna. Þeir halda fimlega öllum
ávinningi sínum og halda áfram að
auka hann í leyni fyrir Untac.
Rauðu khmeramir eru sem fyrr
áhrifamesta, og jafnframt leynileg-
asta, valdið í landinu. Styrkur þeirra
og fyrirætlanir em engum kunnar.
Ekki er vitað hversu margir búa á
þeim svæðum, sem þeir ráða yfir.
Rauðu khmerarnir geta líka veikt
öryggi ríkisins án þess að grípa til
hemaðarlegra árása. Þeir skjóta
Untac skelk í bringu með því að
grípa í auknum mæli til árása
hryðjuverkamanna. Eða þeir hóta
ofsóknarherferð á hendur Víetnöm-
um, bæði þeim sem hafa búið þar
kynslóðum saman eða em enn í
landinu á vegum stjómarinnar í
Hanoi eftir að hernámi þeirra í
Kambódíu lauk.
Vonleysi um árangur
leiðir til vangaveltna um
lýðræði og kosningar
Aðalstolt Untac er nýtískulegur
kosningabúnaður þeirra, fyrst og
fremst aðaltölvan í höfuðbæki-
stöðvunum í Phnom Penh, þar sem
allir kjósendur eru skráðir. Skoð-
anakannanir þekkjast ekki í Kamb-
ódíu og úrslit kosninganna em
jafnvel sérfræðingum alger ráðgáta.
.Almenningur er svo óttasleginn að
hann lætur ekki uppi stuðning við
neitt stjórnmálaafl," segir einn
þeirra vestrænu manna, sem fylgj-
ast með í Kambódíu. Að öllum lík-
indum fer sá aðilinn með sigur af
hólmi, sem ræður yfir flestum
vopnum.
Vafi og uppgjöf færist alls staðar í
aukana. Fyrir því, sem var hafið til
skýjanna sem umfangsmesta, dýr-
asta og árangursríkasta framlag til
að koma á friði í sögu Sameinuðu
þjóðanna, virðist ekki eiga annað að
liggja en að drukkna í botnlausu
mótlæti.
Það gefur tilefni til að velta fyrir
sér heildarhugmyndinni um áætl-
un, sem er ætlað að koma á í nafni
heimssamfélags vestrænum gildum
og stofnunum í landi í þriðja heim-
inum. Kambódíumenn hafa aldrei
þekkt lýðræði né frjálsar kosningar.
Hjátrú og spámenn leika stórt hlut-
verk í lögum og dómsúrskurðum.
„Untac vildi helst gera Kambódíu-
menn að nýtískukapítalistum," seg-
ir ástralskur þjóðháttafræðingur.
„En velmeintur tilgangur eyðilegg-
ur aðeins menningu, sem er orðin
brothætt en á sér djúpar rætur.“
Nú virðist það eina öruggt að af-
skipti Sameinuðu þjóðanna skipti
aftur Kambódíu milli tveggja
heima, þar sem í öðrum eru borg-
irnar þar sem eins og fyrr er að
finna auðæfi, hreint vatn og raf-
magn, lyf og tómstundaafþreyingu
— og í hinum þorpin þar sem
bændurnir ná ekki háum aldri,
frekar en nokkru sinni fyrr, og lifa
við sífelldan skort.
Gleði barnanna í Dej Kraham ent-
ist heldur ekki lengi. Nokkrum dög-
um eftir óhappið með hvíta Toyota-
bflinn kom flutningabfll, tók leik-
fangið þeirra á pallinn og flutti það
burt.